Luiza Radziwiłł

Luiza Radziwiłł (1770-1836), księżniczka pruska, weszła w ród Radziwiłłów przez małżeństwo z Antonim Radziwiłłem w 1796 roku (Durka, 2012) .

7.1. Ospa

Księżna Luiza Radziwiłłowa tylko raz

wspomniała o zachorowaniu na ospę, wiosną 1790 r., z której, jak zanotowała, szybko wyszła (Radziwiłł, 1912).

Wnioski

Radziwiłłowie opisywani w tym artykule zapadali na takie choroby jak ospa, odra, febra, febra kataralna, kamica nerkowa, hemoroidy, choroby żołądkowe, najczęściej diaria i podagra i migrena, jak również choroby wieloobjawowe, a także grypę lub anginę i problemy z krążeniem. Rzadko podawali przyczynę choroby. Przebieg dokumentowali raczej po to, by usprawiedliwić zaniedbanie codziennych obowiązków czy zmianę planów lub podkreślić, że mimo choroby byli aktywni. Stosowali najczęściej tradycyjne w XVIII wieku metody leczenia, tj. upusty krwi, pijawki, okłady, wanny czy leki, których nazw najczęściej wymieniali. Często upatrywali uzdrowienia w łasce Boga. Nikt nie zmarł w wyniku zachorowania na opisywane wyżej dolegliwość.

60 | S t r o n a Dzięki temu krótkiemu artykułowi dowiedzieliśmy się, o zachorowaniu na jakie choroby epidemiczne wspominali wybrani Radziwiłłowie w swoich pamiętnikach czy listach, a także jakie informacje na ich temat uznawali za godne ujęcia w diariuszu czy liście. Jest to, jak zaznaczałam na początku, tylko wstęp do badań w tej tematyce.

61 | S t r o n a

Bibliografia

B.a. (1789). Compedium Medicum Auctum, Częstochowa: drukarnia Jasnej Góry Częstochowskiej.

B.a. (b.r.). Słowniczek terminów epidemiologicznych, www.przeglepidemiol.pzh.gov.pl/slowniczek-terminow-epidemiologicznych [dostęp: 21 VII 2019]

Durka, J. (2012). Antonii Henryk Radziwiłł (1775-1833) – szkic do portretu arystokraty, namiestnika Wielkiego Księstwa Poznańskiego. W: Durka J. (red.), Górny Śląska i Wielkopolska w XIX i pierwszej połowie XX wieku (s.11-30). Poznań: Wydawnictwo Rys.

Dymnicka-Wołoszyńska, H. (1987a). Radziwiłł Hieronim Florian, W: Polski Słownik Biograficzny, t. 30, (s. 185-188). Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Dymnicka-Wołoszyńska, H. (1987b). Radziwiłł Michał Kazimierz, W: Polski Słownik Biograficzny, t. 30, (s. 299-306). Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Flatau, E. (1912). Migrena, Warszawa: nakł. Towarzystwa Naukowego Warszawskiego

Kaliński, W. (1968). Dziennik 1787-1788, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Karkucińska, W. (1987). Radziwiłłowa z Sanguszków Anna Katarzyna, W: Polski Słownik Biograficzny, t. 30, (s.384-387). Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Kuchowicz, Z. (1969). Społeczne konsekwencje postępującej degeneracji możnowładztwa polskiego w XVII-XVIII wieku, Kwartalnik Historyczny, R. 76, z. 1, s. 24-43.

Lanhaus, J. 2014. Opis podróży: itinerarium (1768-1769), Kraków – Wrocław: Księgarnia Akademicka.

Lesińska, K. (1987). Radziwiłł Michał Hieronim, W: Polski Słownik Biograficzny. t. 30, (s. 306-309).

Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Łukasiewicz, D. (2013). Choroba i zdrowie w Królestwie Prus w XIX wieku (1806-1871), Colloqium, 2, s.

7-36.

Maciejewska, I; Zawilska, K. (2016). Wstęp. W: Gdybym Cię, moje Serce, za męża nie miała, żyć bym nie mogła : listy Magdaleny z Czapskich do Hieronima Floriana Radziwiłła z lat 1744-1759, (s. 7-40).

Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.

62 | S t r o n a Mierzwa, E. A. (2001). Epidemie przyczyną załamania demograficznego w Europie XVII wieku, W: B.

Płonka-Syroka (red.), Choroba jako zjawisko społeczne i historyczne, Wrocław: Wydawnictwo Arboretum.

Morawska, z Radziwiłłów T. (2002). Diariusz podróży europejskiej w latach 1773-1774. Wrocław:

Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

Morawska, z Radziwiłłów T. Listy z lat 1765-1778. AGAD, Archiwum Radziwiłłów, dz. V, sygn. 970.

Sawicki, M. (2004). Zdrowie i choroba w mentalności rodziny Zawiszów herbu Łąbędź w czasach saskich, W: Staropolski ogląd świata. Materiały z konferencji Wrocław 23-24 października 2004, (s. 263-278).

Wrocław: Wydawnictwo i Drukarnia DTSK Silesia.

Srogosz, T. (1997). Dżuma ujarzmiona? Walka z czarną śmiercią za Stanisława Augusta, Wrocław:

Wydawnictwo Arboretum.

Srogosz, T. (2004). Staropolskie postrzeganie klęsk elementarnych, W: Staropolski ogląd świata. Materiały z konferencji Wrocław 23-24 października 2004, (s. 151-158). Wrocław: Wydawnictwo i Drukarnia DTSK Silesia.

Radziwiłł, H. F. (1998). Diariusze i pisma różne, Warszawa: Wydawnictwo Energeia.

Radziwiłł, K. S. Kontynuacja notacyi ręką księżęcia Jmści spisanych z kalendarza jego wyjętych. Z kalendarza wyjętych, AGAD, AWR, Rękopisy Biblioteczne, sygn. 45.

Radziwiłł, K S. Listy Karola Stanisława I Radziwiłła do różnych. AGAD, AWR, dz. IV, zespół nr 354, sygn. 237.

Radziwiłł, K. S. Listy Karola Stanisława I Radziwiłła do różnych. AGAD, AWR, dz. IV, zespół nr 354/IV, sygn. 238.

Radziwiłł, K. S. Zebranie dni z kalendarzów notowanych własną ręką i pracą J. O. Xcia JMści pana podkanclerzego W . X. L., z których można się informować o czasach rezydencyej J. Królewskiey Mci i swojej własnej, o sejmach, o drogach ustawicznych, co w którym miesiącu poczta przyniosła do śmierci niektórych zacniejszych panów (1689 —1713), Biblioteka PAU i PAN w Krakowie, sygn. 977.

Radziwiłł, L. (1912). Pamiętniki ks. Radziwiłłowej (Ludwiki ks. pruskiej) : czterdzieści pięć lat mojego życia (1770 do 1815). [Cz. 1]. Warszawa: L. Bogusławski.

Radziwiłł, M. (2016). Gdybym Cię, moje Serce, za męża nie miała, żyć bym nie mogła : listy Magdaleny z Czapskich do Hieronima Floriana Radziwiłła z lat 1744-1759. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.

Radziwiłł, M. H. Dziennik. 1 VIII 1764 – 23 VI 1768, BN, sygn. I.9037.

63 | S t r o n a Radziwiłł, M. K. Diariusz, AGAD, AWR, dz. VI, sygn. 80-IIa.

Rachuba, A. (1987). Radziwiłł Karola Stanisław, W: Polski Słownik Biograficzny, t. 30, (s. 240-248).

Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Węglorz, J. (2015). Zdrowie, choroba i lecznictwo w społeczeństwie Rzeczpospolitej XVI-XVIII wieku.

Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Wydziałkowska, P. (2018). Epidemia jako kategoria społeczna i prywatna w wybranych relacjach z podróży polskich podróżników XVIII wieku, W: M. Dąsal (red.), Acta Uroboroi - w kręgu epidemii, (s.

123-133). Wrocław: SKN Uroboros.

Zuba, K. (1998). Bogusław Radziwiłł (1620-1669) – portret psychofizyczny magnata w świetle listów i pamiętników. Medycyna Nowożytna, 5/3, s. 113-136.

Zuba, K. (2002). Michał Kazimierz Radziwiłł (1702-1762) – portret psychofizyczny. Medycyna Nowożytna, 9/1, s. 53-84.

64 | S t r o n a Epidemic diseases among the Radziwiłł in the eighteenth century. Exemplification of the issue based on ego-documentary sources - introduction to research

The article is an introduction to research on epidemic diseases that occurred among members of the Radziwiłł family in the 18th century. I base in it on ego-documentary sources; lists, travel diary and diaries. Among the authors of the sources were: Karol Stanisław I Radziwiłł, Michał Kazimierz Radziwiłł ,,Rybeńko'', Teofila from Radziwiłł Morawska, Hieronim Florian Radziwiłł, Michał Hieronim Radziwiłł and Luiza Radziwiłł.

The aim of the article is to present information that XVIII-century authors contained about the incidence of epidemic diseases. During the analysis of sources, I paid attention to such issues as the duration of the disease, causes of diseases, course and treatment methods and possible fatality result. In the further stage of research on this issue, it is worth using the wider source base and making the problem more statistically, using not only the diary, but also other sources treating this topic.

The examples will contain information about the diseases of the authors and their relatives being members of the Radziwiłł family.

65 | S t r o n a