Pomysł budowy leśnego amfi teatru, do którego radni miasta początkowo podchodzili bardzo sceptycznie, oka-zał się stroka-załem w dziesiątkę. Obiekt, z niewielkimi przerwami, funkcjono-wał z powodzeniem przez kolejne dziesięciolecia, niezależnie od burz dziejowych. Rozsławiły go festiwale Fot. 1 Ι Wizualizacja dachu opery widzianego z góry
wagnerowskie, a od 1964 r. Między-narodowy Festiwal Piosenki. Na atrak-cyjność tych imprez niewątpliwie mia-ła wpływ dobra akustyka i niezwykmia-ła uroda otoczenia amfi teatru, który od początku istnienia stał się miejscem kulturotwórczym.
W 1964 r. Opera Leśna przeszła ge-neralny remont i została zadaszona.
Ekipa fi rmy Mostostal na wysokości 30 m na masztach i linach rozpię-ła nad widownią i sceną przekrycie o powierzchni 4760 m2 z podgumo-wanej, impregnopodgumo-wanej, stylonowej tkaniny, która co sezon była zakłada-na i zwijazakłada-na zakłada-na zimę. Na tamte cza-sy było to poważne przedsięwzięcie inżynierskie. Waga przekrycia wyno-siła 2,5 t.
U progu wieku XXI, po kilkudziesię-ciu latach intensywnej eksploatacji, dach Opery Leśnej zaczął przeciekać, a widownia dla 4329 osób, wyposa-żona w drewniane ławy umocowane w gruncie, odbiegała od standardu powszechnie przyjętego w obiektach widowiskowych. W ciasnych garde-robach panowała wilgoć.
Fot. 2 Ι Po złożeniu trybun przed sceną pojemność widowni zwiększa się o dodatkowe 1609 miejsc. Na zdjęciu przygotowanie widowni przed kolejnym koncertem
– Opera Leśna, podobnie jak molo – po-wiedział Jacek Karnowski, prezydent Sopotu w rozmowie z dziennikarzem – stanowi symbol naszego miasta i należy do jednych z najpiękniejszych i największych teatrów leśnych nie tyl-ko w kraju. Jej modernizację mieliś my na uwadze od dawna i była to jedna z planowanych priorytetowych inwe-stycji. Chodziło tylko o pozyskanie odpowiednich funduszy na unowocześ-nienie obiektu, co nie było łatwe. Po długich staraniach otrzymaliśmy dota-cję z funduszy unijnych. Oczywiście za-kres zrealizowanych robót mógłby być jeszcze szerszy, gdyby było więcej pie-niędzy. Modernizacja kosztowała nas ponad 74 mln zł, z czego 28 mln zł otrzymaliśmy z funduszy UE.
Określenie sopockiej inwestycji po-jęciem „modernizacja i przebudowa”
sugerowałoby korektę istniejącego stanu Opery Leśnej. W rzeczywi-stości ALSTAL Grupa Budowlana Sp. z o.o. z Inowrocławia, która wy-grała przetarg na wykonanie zadania, w miejscu dawnego amfi teatru wy-budowała nowy obiekt o nowoczesnej
konstrukcji. Z pierwotnego teatru leśnego pozostały: nazwa, ta sama powierzchnia zabudowy, wspaniałe drzewa porastające zbocza kotli-ny i oczywiście rzecz najcenniejsza – idea Schaffera leśnej opery zinte-growanej z naturalnym otoczeniem.
Nowa Opera Leśna widziana z góry przypomina kształtem rzucony liść lub ogromnego motyla. Widziana od strony wejścia kojarzy się z ożaglo-waną niezwykłą łodzią. Ta wizja jest autorstwa gdańskiego architekta Jacka Szczęsnego, prowadzącego pracownię projektową Archi-CAD, która w latach 2008–2010 przy-gotowała projekt architektoniczny i wykonawczy Opery Leśnej już na miarę XXI w.
Architekt Jacek Szczęsny prostuje, że unowocześniony leśny amfi teatr został skrojony nie tyle na mia-rę XXI w., ile na miamia-rę posiadanych możliwości fi nansowych inwestora.
– Pierwotnie – mówi – przygotowałem projekt, który z Opery Leśnej tworzył-by nowoczesny, całoroczny kompleks kulturalno-turystyczny. Pod widownią
ciek a w e r e aliz a cj e
przewidziałem podpiwniczenie, gdzie mieściłyby się kawiarnia, restaura-cja i inne pomieszczenia podnoszące walory usługowe i kulturotwórcze obiektu. W tym projekcie była rów-nież nowoczesna scena zintegrowa-na z widownią. Koszt realizacji tego projektu zamknąłby się kwotą 120 mln zł, ale inwestor nie miał takich pieniędzy. Opracowaliśmy kolejne, oszczędniejsze rozwiązanie. Zasta-nawiam się, dlaczego obiekt tej rangi w regionie, służący całej trójmiejskiej aglomeracji i polskiej kulturze, jest traktowany jako inwestycja wyłącz-nie miasta, w którym się znajduje.
Moim zdaniem powinna to być inwe-stycja fi nansowana nie tylko z fundu-szy Sopotu. Dla ścisłości chciałbym uzupełnić informację o współauto-rach projektu. Byli nimi architekci Andrzej Gołębiewski, Ewa Krystek, Joanna Wieczorkiewicz i śp. Wiesław Rosowski.
Opera Leśna jest dziełem nowator-skiej, twórczej myśli licznej grupy inżynierów. Dotychczas nikt nie bu-dował żaglowego dachu o tak dużej powierzchni – 5500 m2, rozpartego na stalowych przęsłach na wyso-kości 30 m, z tkaniny ze szklanego włókna o grubości 1 mm pokrytej
te-fl onem, o całkowitej wadze 4 t. Au-torem pierwotnych obliczeń stalowej konstrukcji wsporczej był zespół pod kierownictwem prof. Jerzego Ziółki z Politechniki Gdańskiej. W projek-cie wykonawczym opracował ją kon-struktor mgr inż. Daniel Florczak.
Konstrukcja membrany jest dziełem prof. Pawła Kłosowskiego, autorem konstrukcji fundamentów jest prof.
Adam Bolt, a widowni – mgr inż.
Zbigniew Janas. Charakter obiek-tu, łącznie ze sceną i garderobami, wymagał dużej staranności przy projektowaniu instalacji: wodno-ka-nalizacyjnej (inż. Janusz Kornowski), wentylacyjnej (mgr inż. Sławomir Pachnik), elektrycznej (inż. Grzegorz Naumiuk) i teletechnicznej (inż. Mi-rosław Nirnberg). Kierownik budowy mgr inż. Jan Dziuba z fi rmy ALSTAL Grupa Budowlana wielokrotnie pod-kreślał wysoki stopień złożoności i trudności montowanej konstrukcji i przekrycia dachu. Trudność wynika-ła z zastosowanej unikalnej, nowa-torskiej w skali światowej hybrydo-wej konstrukcji dachu, polegającej na połączeniu stalowych łuków z mem-braną ze szklanego włókna, pokrytą tefl onem PTFE, a także z potrzeby operowania sprzętem i ogromnymi,
ciężkimi stalowymi elementami kon-strukcji w niewielkiej przestrzeni, ograniczonej lasem Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego.
System montażu – podkreśla pro-jektant arch. Jacek Szczęsny – był niezwykle precyzyjny i wymagał mi-strzowskich umiejętności. Konstruk-cja dachu opiera się na dwóch łukach nośnych z giętych na gorąco stalo-wych rur, ze względu na ukształto-wanie terenu o różnej rozpiętości 102,96 mm i 93,20 m, średnicy 1300 mm i grubości ścianek 70 mm, nachylonych do siebie pod kątem 51o i spiętych kratownicą. Zostały one zakotwione w żelbetowych fundamen-tach na głębokość 12 m, o rozstawie osiowym 94 x 48 m. Łuki zbliżają się do siebie w najwyższym punkcie na od-ległość 6 m. Oś podłużna konstrukcji dachu jest jednocześnie osią widowni i sceny. Tkanina została rozpięta mię-dzy łukami a słupami konstrukcji. Jej wzmocnienie stanowią stalowe liny nośne i brzegowe. Każdy słup ma dwa odciągi napinające ze stalowych lin.
Przestrzenna kratownica, spinająca łuki, stanowi jednocześnie pomost techniczny i oświetleniowy. Dostęp na nią zaprojektowano schodami technicznymi z poziomu balkonu Rys. Ι Przekrój przez budynek, skala 1:500
widowni. Ponadto w części nad sce-ną na wysokości 13 m tworzy ramię o długości 25 m, które może słu-żyć do podwieszania dekoracji sce-nicznych. Kratownica z pomostem technicznym jest przekryta od góry przezroczystym poliwęglanem. Skła-da się ona z rygli o średnicy 406 mm, stężonych cięgnami z prętów 30 mm, oraz wieszaków z rur o przekroju 219,1 mm i grubości ścianek maksy-malnie 12,5 mm. Pomost techniczny o szerokości osiowej 1,30 m, z ba-lustradami ochronnymi, przebiega w dolnej części kratownicy, pod prze-zroczystym przekryciem, wzdłuż osi podłużnej dachu. Jest podwieszony do dźwigarów za pomocą wieszaków o zmiennej geometrii. Nad sceną do-chodzi do trzech poprzecznych pomo-stów. Ta część jest zadaszona płytami warstwowymi z rdzeniem poliuretano-wym. Podłogę pomostu z ażurowych kratek zaprojektowano jako
rozbieral-ną. Konstrukcję nośną pomostu sta-nowią dwie belki krawędziowe z rur okrągłych 244,5 x 7,1 mm, o rozsta-wie osiowym 195 cm i promieniu gię-cia w płaszczyźnie pionowej 63,23 m.
Elementami łączącymi belki są ry-gle poprzeczne z rur okrągłych, 114,6 x 6,3 mm i sztywne pręty stężające – okrągłe rury 70 x 8 mm.
Kraty pomostowe oraz system stop-ni został zamocowany do chodstop-nika z rur kwadratowych. Liny napinające konstrukcję są to tzw. śniegowe, roz-pięte między dźwigarami łuku a słupa-mi, oraz liny krawędziowe. Wykonano je z drutów ocynkowanych na gorąco i pokrytych warstwą PCV w celu unik-nięcia uszkodzeń tkaniny przekrycia.
Przy łączeniu lin nośnych z membraną uwzględniono możliwość swobodnego montażu i demontażu pasm tkaniny pomiędzy linami. Dodatkowo liny sta-nowią element umożliwiający napina-nie tkaniny.
Fot. 3 Ι Opera Leśna po przebudowie powiększyła się o balkon dla 1031 widzów
Nowym elementem konstrukcyjnym widowni, w stosunku do tej przed przebudową, jest balkon dla 1031 wi-dzów i wysuwane trybuny na poziomie sceny z 1068 miejscami siedzącymi.
Po złożeniu trybun przed sceną pojem-ność widowni zwiększa się do 1609 miejsc stojących. W sumie Opera Leś-na może teraz przyjąć 5579 widzów, w tym 113 osób niepełnosprawnych, co stawia ją w grupie obiektów wi-dowiskowych mogących organizować wszystkie imprezy estradowe. Wypo-sażenie widowni w wygodne metalo-we krzesła z drewnianymi siedziskami i oparciami, w tartanowe wyciszające kroki trasy komunikacyjne podniosły komfort obiektu.
Stary budynek z garderobami został wyburzony, a w jego miejsce wybudo-wano nowy, podpiwniczony, o bardzo prostej formie, z zielonym dachem i atrium, z wygodnymi nowoczesnymi garderobami dla pojedynczych artystów
ciek a w e r e aliz a cj e
i grup. Garderoby poza sezonem są wy-korzystywane do celów edukacyjnych dzieci i młodzieży, marketingowych, spotkań biznesowych itp.
Inwestor zadbał o jakość materiałów zastosowanych w zmodernizowanym amfi teatrze. Konstrukcja nośna da-chu wykonana została z wysokiej ja-kości stali z Zagłębia Ruhry. Łuki kon-strukcji były gięte na gorąco w Anglii, choć istniało alternatywne tańsze rozwiązanie. Przekrycie dachu wzięto również z najwyższej półki. Tego typu tkaniną z włókna szklanego pokrytą PTFE-Sherfi ll I przekryto nowoczesny stadion w Seulu. W wyposażeniu wi-downi również skorzystano z materia-łów trwałych, odpornych na działanie atmosferyczne. Zastosowane techniki i technologie dobrze rokują trwałości Opery Leśnej w kolejnym stuleciu ist-nienia, w które weszła całkowicie od-nowiona.
Młoda konstrukcja ze względu na swoją nowatorską formę została poddana bacznej obserwacji w pierw-szym etapie eksploatacji, szczegól-nie zimą, kiedy obawiano się skutków intensywnych opadów śniegu. Zasto-sowano monitoring konstrukcji Ope-ry Leśnej, a przede wszystkim prze-krycia dachu o niekonwencjonalnej geometrii. Wyniki zainstalowanego monitoringu przeanalizował ze swoim zespołem Krzysztof Wilde profesor z Katedry Mechaniki Budowli i Mo-stów Politechniki Gdańskiej. Własne analizy zachowania się membrany i elementów konstrukcji nośnej pro-wadziły dwa zespoły badawcze, wy-korzystując skaner laserowy C,10 fi rmy Leica i urządzenie Scan Sta-tion tej samej fi rmy. Badania i ich wyniki zostały zawarte w referacie
„Diagnostyka i monitoring nowego przekrycia Opery Leśnej w Sopocie”
przedstawionym podczas XXVI Kon-ferencji Naukowo-Technicznej Awarie Budowlane 2013.
Po ponad rocznej eksploatacji Ope-ry Leśnej po przebudowie Magdale-na Jachim, rzecznik prasowy urzędu miejskiego Sopotu, stwierdziła: Do-tychczasowe wydarzenia na terenie zmodernizowanej Opery Leśnej w pełni potwierdziły zasadność zrealizowanych prac. Nastąpiło zwiększenie miejsc dla publiczności, stworzono możliwość udziału w imprezach ludziom niepeł-nosprawnym i starszym z ogranicze-niem ruchowym. Dach z jasnej tkaniny umożliwia korzystanie z nowych form sztuki, jak np. mapping, wizualizacje.
W przyszłości miasto planuje moder-nizację części usługowej, począwszy od kas. Ma powstać Centrum Edukacji Muzycznej. Na gruntowne uporządko-wanie czeka również leśne otoczenie Opery.
Fot. 4
Słupy nośne konstrukcji dachu zostały wzmocnione odciągami napinającymi, na zdjęciu zamocowanie jednego z takich elementów