• Nie Znaleziono Wyników

Małgorzata Krzeczkowska, Kinga Patrzałek, Anna Migdał-Mikuli

Wprowadzenie

Według wymagań ogólnych nowej podstawy programowej przedmiotu Chemia do liceum ogólnokształcącego (zakres podstawowy) uczeń powinien „zdobywać wiedzę chemiczną w sposób badawczy (…) i posługiwać się zdobytą wiedzą chemiczną w życiu codziennym” (http://

www.men.gov.pl/images/stories/pdf/Reforma/men_tom_5.pdf). Z kolei w zalecanych warunkach i sposobie realizacji programu stwierdza się, że „samodzielna obserwacja ucznia jest podstawą do przeżywania, wnioskowania, analizowania i uogólniania zjawisk (…)” (http://www.men.gov.pl/

images/stories/pdf/Reforma/men_tom_5.pdf).

Prezentowany scenariusz zajęć: Plama z ketchupu, czyli o tym jak usuwać brud, pozwala na realizację różnymi metodami nauczania wielu celów wskazanych w tych zaleceniach.

Obserwacja doświadczalnej pracy uczniów, jak i ich opinie na temat proponowanych form realizacji tematu wskazują na potrzebę stosowania w praktyce szkolnej zaproponowanych rozwiązań dydaktycznych.

Praktyka szkolna - scenariusz i jego główne elementy:

1. Jak działają mydła?

Z czego zbudowana jest cząsteczka mydła? – pogadanka w oparciu o informacje zdobyte w szkole gimnazjalnej

Zastanówmy się, jak cząsteczki mydła będą ułożone wokół cząsteczki tłuszczu? – pogadanka połączona z przygotowaniem ideowego rysunku

Co rozumiemy pod pojęciem zwilżanie? Jakie znasz ciała stałe znajdujące się w twoim otoczeniu, które są dobrze zwilżalne i te, których kąt zwilżania jest mały? Jak doświadczalnie sprawdzić czy ciało jest zwilżalne przez wodę czy tez nie jest zwilżalne przez wodę? – pogadanka połączona z projektowaniem i wykonaniem doświadczenia

Jaką funkcję pełni powstająca piana podczas mycia rąk czy prania ubrań? Czy piana pojawia się zawsze? – pogadanka

Czy teraz już wiadomo, dlaczego na wannie lub umywalce znajduje się po kąpieli biały pierścień z osadu? A co ze śnieżnobiałymi koszulami? Czy zawsze pozostaną białe? – pogadanka

2. Detergenty – ogólna charakterystyka.

Czy słyszeliście o detergentach? Co w naszym domu jest detergentem? – ćwiczenie: analiza etykietek kilku środków myjących: proszek do prania, płyn do naczyń, żel pod prysznic.

Rys. 01. Etykieta żelu pod prysznic.

Sprawdźmy jaki wpływ ma temperatura wody na proces prania – pogadanka w oparciu o zaprojektowanie i wykonanie doświadczenia.

Przykładowe doświadczenie:

Temat: Wpływ temperatury wody na proces prania.

Szkło, sprzęt i odczynniki: 4 miedniczki, roztwór wodny mydła w kostce, proszek do prania, zimna i ciepła woda.

Opis doświadczenia:

- Do dwóch miedniczek należy wlać zimną wodę. Następnie do jednej dodać wodny roztwór mydła, a do drugiej proszek do prania. Mocno zamieszać.

- Do dwóch miedniczek należy wlać ciepłą wodę. Następnie do jednej dodać wodny roztwór mydła, a do drugiej proszek do prania. Mocno zamieszać.

Obserwacje należy zanotować w karcie pracy.

Obserwacje:

Zimna woda Ciepła woda

Mydło w kostce Brak piany Pojawia się piana

Proszek do prania Pojawia się piana Pojawia się piana

Komentarz: Proszki do prania lub inne detergenty np. płyny do prania lub płyny do naczyń mogą być używane do prania w niskiej temperaturze.

Czy mydło to też detergent? – pogadanka 3. Fosforany(V) jako składnik proszków do prania.

Zapoznanie się ze składem proszków do prania – ćwiczenie: analiza etykiety proszku do prania:

Rys. 02. Etykieta proszku do prania.

Eutrofizacja wód - pogadanka z wykorzystaniem Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 9 lutego 2012.

Rys. 03. Fragment Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 9 lutego 2012.

W celu zmniejszenia eutrofizacji wód powierzchniowych zawartość fosforu w proszkach piorących określona jest przez odpowiednie normy: Wspólnotowe oznakowanie ekologiczne «Eco-label» dla detergentów pralniczych - “Oficjalny znak UE dla wyrobów bardziej ekologicznych”.

Dopuszczalna ilość fosforu wynosi 6% (odpowiada to 23,7% tripolifosforanu(V) sodu).

4. Zakończenie zajęć:

Sztuka prania – gra zespołowa.

Uczniowie otrzymują w zespołach planszę z opisanymi polami oraz symbole pojawiające się na metkach. Zadaniem uczniów będzie dopasowanie odpowiedniego symbolu do jego charakterystyki. Prawidłowo uzupełniona plansza wygląda następująco (Rys. 4):

SYMBOLE DOTYCZĄCE

Rys. 04. Prawidłowo rozwiązana gra „Sztuka prania”.

Domowe sposoby usuwania brudu – gra zespołowa w oparciu o poszukiwanie informacji i ich sprawdzenie na drodze doświadczalnej.

Należy przygotować kilka koszulek, które zostaną zabrudzone: atramentem z długopisu, tuszem do rzęs, kawą, herbatą; a klasę należy podzielić na kilka grup. Zadaniem każdej grupy będzie usunięcie zabrudzenia z otrzymanych koszulek. Liderzy grup prezentują wyniki swojej pracy. Poniżej dwa wybrane przykłady zastosowanych metod do usuwania popularnych plam:

RODZAJ PLAMY SPOSÓB OCZYSZCZANIA

atrament Plamę z atramentu kolorowego bądź czarnego czyścimy za pomocą szmatki zanurzonej w alkoholu, a następnie przemywamy gliceryną. Na końcu przemywamy starannie czyszczone miejsce wodą.

tusz do rzęs Zaplamione miejsce pocieramy połówką cytryny i przemywamy ciepłą wodą z dodatkiem mydła.

5. Proponowane tematy projektów badawczych: Proszek ekologiczny - prawda czy fałsz?

Zdolności piorące mydeł i detergentów w środowisku kwaśnym. Dlaczego podczas prania pocieramy materiał? Czym są bańki mydlane?

Wyniki i wnioski:

Zaprezentowane doświadczenia zostały przetestowane przez uczniów i poddane ich ocenie np. pod względem prawidłowości treści poleceń. Według uczniów:

- treści poleceń są czytelne i zrozumiałe;

- proponowane doświadczenia są proste w wykonaniu i ciekawe, jednocześnie pozwalające na poszerzanie wiedzy chemicznej uczniów;

- proponowane doświadczenia podkreślają szczególne znaczenie chemii w życiu codziennym;

- proponowane doświadczenia pozwalają na rozwijanie zainteresowań ucznia;

Ponadto przeprowadzono obserwację doświadczalnej pracy uczniów wykorzystując kartę obserwacji ucznia (Kiełka, 2009). Uczeń zarówno w pracy indywidualnej, jak i w pracy w grupie radzi sobie bardzo dobrze. Świadczy to o jego chęci uzyskania dokładnego wyniku danego doświadczenia, który będzie podstawą do rozwiązania danego problemu/zadania.

Małgorzata Krzeczkowska, Kinga Patrzałek, Anna Migdał-Mikuli Zakład Dydaktyki Chemii, Wydział Chemii UJ, Kraków, PL kinga_patrzalek@wp.pl

KARTA OBSERWACJI POSTAW UCZNIA Imię i nazwisko ucznia XXX Klasa: I Data 01.06.2012 Obszar Ocena WspanialeBardzo ładnieDobrzePrzeciętnieabo Musisz poćwiczyć I. Praca na lekcji

Wykonywanie poleceń + Staranność wykonywania prac + Samodzielność w pracy + Efektywność wykorzystania czasu pracy + Aktywność na zajęciach+ Obszar Ocena WspanialeBardzo ładnieDobrzePrzeciętnieabo Musisz poćwiczyć II. Praca w grupie

Umiejętność pracy w grupie + Poszanowanie cudzej pracy i własności + Pomoc innym uczniom: na ich prośbę + z własnej inicjatywy + Kulturalne komunikowanie się:z nauczycielem + z kolegami + Ilość razy komunikowania się z nauczycielem 7 razy z kolegami 10 razy  

CZY BAWIĄC MOŻNA UCZYĆ? GRY DYDAKTYCZNE W OCZACH UCZNIÓW