Macierzyństwo jako wzór uczestnictwa społecznego

W rozwaŜaniach o kulturowym uwzorowaniu macierzyństwa słuszną zdaje się być refleksja nad społeczną płcią kobiety, społeczną rolą kobiety oraz stereotypami tyczącymi kobiety.

W języku łacińskim małŜeństwo określa się jako „matrimonium” od wyrazu „mater” – „matka”, rodzinę zaś jako „familię” – od wyrazu „femi-na”, co znaczy „kobieta”. Semantyczne analizy tych pojęć wskazują juŜ na podstawowe znaczenie kobiety jako matki i Ŝony dla społecznego wymiaru Ŝycia człowieka⁵⁵.

Wielorakie są uwarunkowania wzmacniające w rodzinie rolę kobiety.

Podstawy kształtowania się męskich i kobiecych cech i zachowań poszukuje się w sferze biologicznych uwarunkowań (genetycznych – chromosomal-nych i hormonalchromosomal-nych – związachromosomal-nych z gospodarką hormonalną organizmu, decydującą zwłaszcza w okresie płodowym) oraz we wpływie środowiska, gdzie bezpośrednimi wyznacznikami róŜnic płciowych w zachowaniach kobiet i męŜczyzn są role oraz związane z nimi stereotypy płciowe, naby-wane na bazie predyspozycji biologicznych w procesie socjalizacji (z ról peł-nionych przez kobiety wywodzi się na ogół typowe dla nich cechy, postawy i zachowania)⁵⁶.

Rola pełniona przez kobietę w społeczeństwie składa się zatem ze stałej części wynikającej z biologii i z części zmieniającej się w zaleŜności od kultu-ry społeczeństwa, w jakim ona Ŝyje⁵⁷. Specyfika biologiczna kobiety oraz splatające się uwzorowania kulturowe, nakładając się wzajemnie, obustron-nie wzmacniając i działając w powiązaniu, kreślą kształt roli kobiecej.

________________

minują oraz czy tradycyjnie funkcjonujące w społeczeństwie polskim wartości generują te postawy, a jeśli tak, to z jaką siłą wpływu.

55 Za: S. Szanter, Socjologia kobiety, Warszawa 1948, s. 360.

56 Patrz L. Chylewska-Barakat, Przemoc i agresja małŜeńska w kontekście ról i stereotypów płci, (w:) A. Hulewska, A. Jasielska, M. Ziarko (red.), Studia nad płcią. Od polaryzacji płciowej ku de-polaryzacji rodzajowej, Poznań 2002, s. 84.

57 M. Strykowska, Psychologiczne mechanizmy zawodowego funkcjonowania kobiet, Poznań 1992, s. 31.

Kategorią wyjaśniającą społeczno-kulturowy wymiar płci są role płcio-we oraz stereotypy płci będące podstawą procesów socjalizacji człowieka⁵⁸. TakŜe badania nad szeroko przyjętymi przekonaniami o zachowaniach wła-ściwych dla kobiet i męŜczyzn zaowocowały wykształceniem się stereoty-pów ról płciowych.

Rola płciowa jest kulturowo określonym systemem norm i oczekiwań kie-rowanych wobec jednostki o określonej płci przez jej otoczenie, zgodnie z jej miejscem w strukturze społecznej⁵⁹. „Podstawowe aspekty roli płciowej są uniwersalne, ponadkulturowe i stabilne. W wielu kulturach z rolą męŜczy-zny kojarzy się takie pojęcia, jak aktywność, siła, agresywność i kompetencja, kobiety zaś zawsze przypisuje się do obszaru bierno-matczynego”⁶⁰. Ze względu na to, iŜ płeć zaliczana jest do tzw. kategorii poznawczych, czyli struktur poznawczych przyswajanych w najwcześniejszych etapach Ŝycia, powszechnie podzielanych i łatwo dostępnych, stereotypy związane z płcią są wyjątkowo często aktywizowane w procesach percepcji społecznej⁶¹. W sytu-acji, gdy jednostka zachowuje się niezgodnie z treścią stereotypu własnej płci, moŜe się spodziewać, w wyniku działania róŜnego rodzaju mechanizmów kontroli społecznej, szeregu sankcji (dyskryminacji, izolacji, agresji itp.) ze strony społeczeństwa. Stereotypy płci stają się bowiem wartością społeczną i kulturową, a podzielane i realizowane przepisy ról płciowych stanowią czynnik spójności społecznej, warunek społecznego porządku i trwania sys-temu oraz czynnik oceny społecznej i samooceny kobiet i męŜczyzn⁶².

Obecność tych pewnych ogólnych systemów preferencji i wartości za-uwaŜyć moŜna w najwaŜniejszych dla przebiegu socjalizacji sytuacjach. Ste-reotyp kulturowy kobiecości i męskości niesie ze sobą sporą siłę w kształto-waniu kolejnych pokoleń. Uczenie się zachowania zgodnego ze stereotypem męskim lub kobiecym jest jednym z najwcześniejszych i powszechnych za-dań stawianych jednostce przez kulturę. Nabywanie przez jednostkę uzna-nych za właściwe w danej kulturze preferencji, zdolności, cech osobowości i zachowań jest znane jako proces stawania się kobietą lub męŜczyzną w sensie psychologicznym⁶³.

________________

58 Mówi o tym J. Miluska, ToŜsamość kobiet i męŜczyzn w cyklu Ŝycia, Poznań 1996, s. 70.

59 J. Miluska, ToŜsamość kobiet..., op. cit., s. 71–72; definicja sformułowana w oparciu o de-finicję roli społecznej R. Lintona.

60 L. Kohlberg, za: K.J. Tillmann, Teorie socjalizacji, tłum. G. Bluszcz, B. Miracki, Warszawa 1996, s. 104.

61 A. Hulewska, Stereotypy związane z płcią a realizacja zadań rozwojowych w okresie dorosłości, (w:) K. Appelt, J. Wojciechowska (red.), Zadania i role społeczne w okresie dorosłości, Poznań 2002, s. 129.

62 Za: J. Miluska, Przekształcenia ról płciowych a szanse kobiet, (w:) J. Miluska, E. Pakszys (red.), Humanistyka i płeć..., op. cit., s. 20; J. Miluska, ToŜsamość kobiet..., op. cit., s. 83.

63 S.L. Bem, za: M. Strykowska, Psychologiczne mechanizmy..., op. cit., s. 15.

Role związane z płcią przenikają wszystkie inne sprawowane przez jed-nostkę role, stąd waŜkość dostrzegania tych stereotypów.

Tak więc psychologowie z rolą, jaką kaŜda z płci ma do spełnienia, ści-śle łączą psychiczne róŜnice płciowe. Jako esencję kobiecości wskazuje się na splot takich cech, jak: instynkt opiekuńczy, wyraźna uczuciowość, rozbu-dowana emocjonalność, cierpliwość, wraŜliwość na potrzeby innych, łagod-ność, delikatłagod-ność, ciepło w relacjach z innymi, czułość dla słabych i bez-bronnych, skłonność do poświęceń dla najbliŜszych, empatia, koncentracja na innych i pragnienie bycia z innymi, potulność, pasywność⁶⁴. Mówi się o kobiecym nastawieniu na „więź” (w przeciwieństwie do męskiego nasta-wienia na „zadanie”), tłumaczy się to róŜnicami strukturalnymi i funkcjo-nalnymi dotyczącymi mózgu⁶⁵.

RóŜnice płciowe są zwykle wzmacniane działaniem wzorców kulturo-wych. Wiele aspektów stereotypów płci funkcjonuje jako normy społeczne, co oznacza, Ŝe stereotypowe sądy dotyczą atrybutów, które uwaŜa się za poŜądane dla kaŜdej płci⁶⁶.

Funkcjonowanie człowieka w społeczeństwie wyznaczone jest przez role, jakie podejmuje i realizuje. Specyficzną, przypisywaną płci Ŝeńskiej rolą jest prowadzenie domu i zajmowanie się dziećmi. Sprzeczność wewnątrz stereotypu i podstawowy konflikt typów aktywności, jaki jest udziałem ko-biet, dostrzegła M. Strykowska, twierdząc, Ŝe z ról pełnionych przez kobietę społeczeństwo znacznie wyŜej ceni rolę przypisaną jej przez biologię i trady-cję, wywierając nacisk w kierunku jej perfekcyjnego wykonywania⁶⁷. Po-dobnego zdania była A. Titkow, która uwaŜała, Ŝe głównym kryterium sza-cunku dla kobiety jest właściwe pełnienie ról rodzinnych i ewentualne skuteczne łączenie jej z pracą zawodową (co częstokroć powoduje sytuację napięcia między tymi rolami kobiety)⁶⁸.

Cechy kobiece moŜna więc widzieć jako pochodne pełnionych przez nie ról domowych, a role pełnione przez kobiety jako źródło typowych dla nich cech, postaw i zachowań⁶⁹. Role wyznaczają zachowanie członków grup płciowych, a ich obserwacja określa wyobraŜenia na temat typowych

________________

64 Np. w: M. Strykowska, Psychologiczne mechanizmy..., op. cit., s. 15; J. Miluska, ToŜsamość kobiet..., op. cit., s. 75–76; J. Miluska, P. Boski, Męskość – kobiecość. Zarys i poziomy analizy proble-matyki, (w:) J. Miluska, P. Boski (red.), Męskość – kobiecość w perspektywie indywidualnej i kulturo-wej, Warszawa 1999, s. 19–20.

65 J. Miluska, Przyczyny róŜnic płciowych. Dylematy i rozstrzygnięcia, (w:) J. Miluska, P. Boski (red.), Męskość – kobiecość..., op. cit., s. 48.

66 J. Miluska, ToŜsamość kobiet..., op. cit., s. 77–78.

67 M. Strykowska, Psychologiczne mechanizmy..., op. cit., s.14–15.

68 A. Titkow, Stres i Ŝycie społeczne. Polskie doświadczenia, Warszawa 1993, s. 291.

69 Propozycja takiego wiązania cech, postaw, zachowań i ról społecznych kobiet za:

J. Miluska, ToŜsamość kobiet..., op. cit., s. 73.

atrybutów kobiet i męŜczyzn⁷⁰. Nie tylko stereotyp tworzy rolę, ale teŜ ro-la okreśro-la stereotyp, który dalej buduje koncepcję i sposób percepcji roli płciowej⁷¹.

Stereotypy płci są więc odpowiedzialne za dystrybucję ról społecznych, wspomagających odmienny biologiczny potencjał i predestynację kobiet i męŜczyzn⁷², wzmacniając porządkującą funkcję ról społecznych.

Rangę ról płciowych, sposób formułowania ich przepisów, nacisk na re-spektowanie stereotypów płci analizować naleŜy w kontekście konkretnego społeczeństwa i typu kultury, jaki to społeczeństwo reprezentuje.

Wyniki badań socjologicznych, publicystyka oraz obserwacja codzienno-ści pochodzące z gruntu polskiego dostarczają danych świadczących o „natu-ralnej” pierwszoplanowości rodziny w Ŝyciu kobiety, o tym, Ŝe nadal miej-scem i domeną kobiet jest dom i rodzina, niezaleŜnie od tego, czy jest to ich świadomy i dobrowolny wybór czy teŜ nie, czy jest to zgodne z ich indywi-dualnymi predyspozycjami, pragnieniami i aspiracjami⁷³. Silna presja przeko-nań na temat cech i zachowań właściwych dla danej płci ujawnia się począw-szy od etapu wcześnie zarysowanych decyzji o podjęciu ról rodzinnych po jej faktyczne podjęcie. W wielu społeczeństwach popularne jest oczekiwanie od kobiet rodzenia dzieci, które powinny przychodzić na świat w pełnych rodzi-nach, tak więc kaŜda para od momentu zawarcia związku małŜeńskiego znaj-duje się pod prokreacyjną presją otoczenia⁷⁴. M. Stańska (za A. Snitow⁷⁵) wskazuje na „perswazyjny pronatalizm”, czyli tak silne zdeterminowanie kobiety do macierzyństwa, Ŝe wręcz nie widzi ona dla siebie innych moŜliwo-ści społecznych⁷⁶. W myśl stereotypu o nadrzędnych cechach dorosłej kobiety, powinna ona w pewnym momencie swojego Ŝycia podjąć rolę matki. Rezy-gnacja z macierzyństwa spotyka się zwykle z negatywnymi, niekiedy wręcz wrogimi reakcjami otoczenia i jest interpretowana jako przejaw egoizmu, ra-cjonalizacja ukrywanej niepłodności czy efekt niepomyślnych okoliczności

________________

70 J. Miluska, ToŜsamość kobiet..., op. cit., s. 84.

71 Ibidem, s. 84.

72 Ibidem, s. 84.

73 Podobnego zdania są m.in. G. Filipiak, w: G. Filipiak, Kobieta i dom, (w:) A. Kotlarska--Michalska (red.), Wizerunki kobiet, Poznań 2001; I. Przybył, Kobieta jako Ŝona – jej ideały a rze-czywistość, (w:) A. Kotlarska-Michalska (red.), Wizerunki..., op. cit.; A. Kotlarska-Michalska, Kobiety wielkopolskie w świetle badań empirycznych, (w:) A. Kotlarska-Michalska (red.), Wizerun-ki..., op. cit.; Z. Gawlina, Macierzyństwo jako wartość w kontekście przemian społecznych, (w:) Z. Tyszka (red.), Roczniki Socjologii Rodziny – Blaski i cienie Ŝycia rodzinnego, tom XV, Poznań 2004.

74 A. Korzińska, Uroda, małŜeństwo, macierzyństwo jako komponenty płci, (w:) M. Radkiewicz (red.), Gender w kulturze popularnej, Kraków 2003, s. 56.

75 A. Snitow, Feminizm i macierzyństwa, „Pełnym głosem” nr 3/1995.

76 M. Stańska, Macierzyństwo miejscem dla kobiet, „Res Publica Nowa” nr 9/1997, s. 27–32.

Ŝycia⁷⁷. Jeśli nie rodzą dzieci lub gdy twierdzą, Ŝe nigdy nie są dobrymi mat-kami, moŜe to wręcz rodzić w kobietach wyrzuty sumienia⁷⁸. Ciągle popular-ne są opinie, Ŝe „macierzyństwo, opieka nad dzieckiem i wychowanie go, troska o dom i wewnętrzne sprawy kobiety to główne role rodzinne kobiety, które są trwałe i fundamentalne”⁷⁹. Macierzyństwo – zdaniem N. Reeves – to

„jedyna kariera będąca kobiecym monopolem (...). Jak bardzo by kobieta nie była pomysłowa, inteligentna, ambitna czy twórcza, prawdopodobnie nie ominie jej rola, ku której kierowana jest przez szersze społeczeństwo”⁸⁰. TakŜe B. Budrowska⁸¹ jest zdania, Ŝe w kulturze polskiej wychowywanie dzieci to podstawowe zadanie, nakaz, cel Ŝycia kobiety i nawet jeśli nakaz macierzyń-stwa jest nieco osłabiony w ostatnim czasie, to niewiele jest kobiet, które wprost deklarują, Ŝe nie chcą mieć dziecka. W naszej kulturze macierzyństwo jest uwaŜane za główną cechę dorosłej, normalnej kobiety, w słabszej wersji tego nakazu macierzyństwa wymaga się, Ŝeby mieć przynajmniej dwoje dzie-ci i dobrze je wychowywać, w mocniejszej – bydzie-cie dobrą matką mierzy się liczbą dzieci i ilością poświęcanego im czasu⁸². Jednak w obliczu przemian cywilizacyjnych i kulturowych zdaje się, Ŝe kobiety gorzej radzą sobie z ma-cierzyństwem: „Jeśli rodzą za wcześnie, mówi się im, Ŝe są niedojrzałe emo-cjonalnie; jeśli za późno – przypomina o tykaniu zegara biologicznego. Jeśli wkrótce po porodzie wracają do pracy, czują się winne, Ŝe zaniedbują dziec-ko; jeśli nie wracają, czują się winne, Ŝe nie realizują wzorca kobiety nowocze-snej i zaniedbują siebie. Jeśli nie rodzą wcale, społeczeństwo stawia je pod pręgierzem i oskarŜa o egoizm. Trudno w Polsce być matką, ale chyba jeszcze trudniej nie być” – konkluduje J. Podgórska⁸³.

W róŜnych kulturach spotykamy się z róŜnymi wariantami kulturowe-go wzoru dotyczącymi pełnienia roli matki, czyli schematów poznawczych, będących umysłowymi reprezentacjami zdarzeń, działań lub ich ciągów, stanowiących strukturę zarówno poznawczą, jak i wykonawczą (zawierają gotowe programy działania)⁸⁴. Skrypt słuŜy członkom danej kultury za

ro-________________

77 Patrz: D. Sobczyńska, Macierzyństwo: wartości..., op. cit.; M. Środa, Kobieta: wychowanie, role, toŜsamość, (w:) S. Walczewska (red.), Głos mają kobiety, Kraków 1992.

78 M. Stańska, Macierzyństwo..., op. cit.

79 Patrz: A. Szuman, Aktywność zawodowa matek a funkcje społeczne rodziny w cyklu jej roz-woju, Poznań 1995, s. 9–10.

80 N. Reeves 1982, za: B. Budrowska, Macierzyństwo jako punkt zwrotny w Ŝyciu kobiety, Wrocław 2000, s. 14.

81 B. Budrowska, Macierzyństwo: instytucja totalna?, (w:) J. Brach-Czaina (red.), Od kobiety do męŜczyzny i z powrotem, Białystok 1997, s. 298 oraz B. Budrowska, Macierzyństwo jako punkt..., op. cit., s. 14.

82 Za: B. Budrowska, Macierzyństwo jako punkt…, op. cit., s. 14.

83 J. Podgórska, Trudno być matką, jeszcze trudniej nie być, „Polityka” nr 21, 26 maja 2001.

84 Definicja skryptu za: J. Strelau, Psychologia. Podręcznik akademicki, tom I, Gdańsk 2000, s. 574.

dzaj przewodnika przez główne Ŝyciowe zdarzenia i Ŝyciowe zmiany⁸⁵. Zdaniem B. Budrowskiej treść kulturowych skryptów bycia matką wyzna-cza i kształtuje zakres pojęcia macierzyństwa definiowanego jako rodzaj społecznej instytucji⁸⁶. Autorka formułuje swoisty dziesięciopunktowy „re-gulamin” instytucji macierzyństwa⁸⁷, czyli treści składające się na kulturowy skrypt bycia matką (czy, innymi słowy, stereotypową wizję macierzyństwa).

Konsekwencje tego regulaminu ująć moŜna w następujących stwierdze-niach⁸⁸:

1. W najwcześniejszym okresie po narodzinach dziecka rytm Ŝycia mat-ki zostaje całkowicie podporządkowany rytmowi Ŝycia dziecka, zwłaszcza rytmowi karmień.

2. Kobiety niemogące mieć dzieci mogą czuć się często niepełnowarto-ściowe i gorsze, a bezpłodność przeŜywać jako poraŜkę, co w konsekwencji moŜe powodować obniŜenie ich poczucia własnej wartości i naruszenia ob-razu własnej osoby.

________________

85 B. Budrowska, Regulamin i improwizacje, czyli o kulturowym skrypcie bycia matką, „Kultura i Społeczeństwo” nr 2/2001.

86 Ibidem.

87 Ten swoisty regulamin brzmi następująco: 1. Dziecko jest najwaŜniejsze (centralny punkt i ukryte załoŜenie wielu z dalszych stwierdzeń). Na pierwszy plan wysuwane są po-trzeby dziecka, a cała uwaga matki powinna być skoncentrowana na jak najlepszym zaspoka-janiu tych potrzeb; tak pojmowane jest dobro dziecka i ono uznawane jest za wartość nad-rzędną. 2. Macierzyństwo jest naturalnym powołaniem wszystkich kobiet, podstawową funkcją kobiecą, podstawową społeczną i biologiczną rolą kobiety. 3. Urodzenie dziecka to akt w najwyŜszym stopniu symbolizujący osiągnięcie dojrzałości i dorosłości przez kobietę.

4. Wszystkie kobiety mają wrodzony instynkt macierzyński i nim powodowane rodzą dzieci, a potem je troskliwie pielęgnują i wychowują, nie mając przy tym trudności w odgadywaniu i zaspokajaniu potrzeb dziecka. 5. Prawdziwa matka poświęca się dziecku, jej pragnienia są zredukowane do szczęścia jej dziecka, a jedyną racją jej istnienia jest jej dziecko. Idealna matka to ta, która w zupełności poświęciła swoje Ŝycie rodzinie, dzieciom, wyrzekła się wszelkiego egoizmu, swoich celów, emocji, potrzeb, biografii, a dobro jej dzieci jest jej dobrem. 6. Matka obarczona jest emocjonalną i praktyczną odpowiedzialnością za dziecko przez 24 godziny na dobę; dobra matka jest nierozłączna z dzieckiem. 7. Matka ponosi całkowitą odpowiedzialność za rozwój dziecka, jego zdrowie fizyczne i psychiczne, wygląd, zachowanie, inteligencję itp. 8. Bycie matką wyzwala tylko pozytywne emocje; matka obdarza dziecko ciągłą i bezwarunkową miło-ścią, jest dlań czuła, dobra, delikatna, wyrozumiała, wybaczająca. 9. Macierzyństwo powinno mieć miejsce w ramach małŜeństwa – decyzja o macierzyństwie jest automatycznie kojarzona z małŜeństwem. Nierozłączne są elementy stereotypu trzech „m”: miłość – małŜeństwo – macie-rzyństwo. 10. Matka jest istotą aseksualną, zaprzeczającą swej seksualności. Ibidem.

Po przeanalizowaniu tychŜe moŜliwych konsekwencji rodzi się pytanie, które zadaje tak-Ŝe sama B. Budrowska: w jakim stopniu kobiety doświadczające macierzyństwa są w swym przeŜywaniu autentyczne i autonomiczne, w jakim zaś jedynie biernie wpisują się w gotowe role, ukształtowane przez kulturę i społeczeństwo, w którym Ŝyją?

88 Ibidem.

3. Macierzyństwo uznawane jest za centralną cechę normalnej, dojrzałej kobiety, więc kobiety pragnące uchodzić za normalne podlegają obowiąz-kowi bycia matką.

4. Fakt wywierania nacisku na kobiety za pomocą norm skierowanych przeciw egoizmowi jest dowodem społecznego fabrykowania przekonań o istnieniu naturalnego instynktu macierzyńskiego.

5. Kobiety, chcąc uchodzić za dobre matki, muszą być gotowe na róŜne-go rodzaju wyrzeczenia, róŜne-gotowe zrobić dla dziecka wszystko i wyrzec się własnych celów i potrzeb, poświęcając całą swą energię i czas dzieciom.

6. Formułowane wobec matek oczekiwania, Ŝe będą odpowiedzialne za bycie dobrą Ŝoną i matką w tak samo dobry sposób, jak to czyniły, kiedy nie pracowały poza domem, moŜe prowadzić do głębokiego poczucia winy, co moŜe powodować intensyfikację zaangaŜowania.

7. Jeśli cokolwiek układa się niepomyślnie w rozwoju dziecka, matka ponosi za to odpowiedzialność.

8. Kobiety postawione wobec krańcowo wyidealizowanego wzorca matki mogą czuć się niezdolne do sprostania mu.

9. Dla wielu młodych ludzi fakt pojawienia się dziecka jest ostatecznym motywem podjęcia decyzji o zawarciu małŜeństwa.

Dla tradycyjnego stereotypu kobiety w Polsce sednem wydaje się być więc macierzyństwo jako rola płciowa i społeczna, a takŜe przyporządko-wanie kobiety rodzinie, obowiązkom związanym z prowadzeniem domu i wychowywaniem dzieci.

Tymczasem obserwuje się zjawiska odchodzenia od tak ściśle pojmowa-nej roli kobiety w Ŝyciu społecznym. Chęć równouprawnienia, samorealiza-cji w innych sferach aktywności niŜ tylko w rodzinie spowodowały osłabienie tradycyjnych postaw wobec macierzyństwa jako bezwzględnie obowiązują-cego wzoru uczestnictwa społecznego. Obecnie – w tych wydawałoby się silnych jeszcze społecznych naciskach w kwestii „jedynego powołania ko-biety” – w rzeczywistości wiele zmienia się w tym zakresie: odkładanie de-cyzji prokreacyjnych przez młode kobiety, podwyŜszenie wieku pierworó-dek, bezwzględne odrzucanie macierzyństwa, redukcja liczby dzieci, ograniczenie realizacji wychowawczych zadań macierzyńskich młodych matek, niedostatki opieki macierzyńskiej, partnerskie stosunki w małŜeń-stwie w zakresie obowiązków wychowawczych i in.⁸⁹ Ponadto ten – od-wieczny jak by się zdawało – model Matki-Polki począł wraz z przemianami XX wieku ulegać modyfikacjom i zaczyna być wypierany przez nowe

wy-________________

89 Za: A. Kotlarska-Michalska, Role kobiety w małŜeństwie i w rodzinie – ciągłość i zmiana, (w:) M. Golka (red.), Nowe style zachowań, Poznań 2001, s. 155–159 oraz komunikaty z badań CBOS z lat dziewięćdziesiątych.

magania stawiane kobietom, nowy model kobiecości, wytworzony pod wpływem kultury masowej, opierający się na kulcie ciała. Współczesna ko-bieta ma być piękna, młoda, szczupła, bogata, mądra, zdolna do podejmo-wania decyzji, nieco ekscentryczna, a jej ciało winno podlegać ciągłej kon-troli i ocenie⁹⁰. „Polki chcą być takie jak kobiety Zachodu lub przynajmniej ich reprezentacje we wspaniałych czasopismach lub ekscytujących filmach.

Z drugiej strony, dawne dyskursy kobiecości, choć w defensywie, nie oddają całkowicie pola walki. Matka-Polka-katoliczka ciągle jest jeszcze częścią toŜsamości wielu kobiet polskich. Jej cechy koegzystują niekiedy paradok-salnie z atrybutami supermodnej ekstrawagantki z Ŝurnalu”⁹¹.

WyróŜnione przez Z. Melosika⁹² dyskursy kobiecości stanowią podtypy stereotypów płciowych⁹³ i zawierają spektrum oczekiwań społecznych wo-bec roli kobiety. Często te róŜne wyobraŜenia mogą być ze sobą sprzeczne, nie do pogodzenia i niewykonalne przez jedną osobę. Rozległość i rozbieŜ-ności w oczekiwaniach społecznych wobec ról płciowych wymagają podję-cia decyzji co do sposobu interpretacji własnej płci, by móc podejmować dalej przypisane jej role. W sytuacji konieczności znalezienia się w tych splątanych i niekiedy kolizyjnych ze sobą oczekiwaniach społecznych ko-biety podejmują ich realizację, dokonując wyboru spośród oczekiwań społe-czeństwa w róŜnych zestawieniach i proporcjach, przy czym te decyzje i wybory determinowane są indywidualnie cenionymi przez kobiety warto-ściami i ich hierarchicznym uporządkowaniem oraz umiejscowieniem w nim

________________

90 Dokładniej w: Z. Melosik, ToŜsamość, ciało i władza, Poznań – Toruń 1996, s. 162, 211, takŜe w: B. Łaciak, Wzór osobowy współczesnej Polki, (w:) A. Titkow, H. Domański. (red.), Co to znaczy być kobietą w Polsce, Warszawa 1995, s. 233–244.

91 Z. Melosik, ToŜsamość, ciało..., op. cit., s. 189.

92 Ibidem, s. 189–196.

93 Są to: niezaleŜność i równouprawnienie (idea samowystarczalności i niezaleŜności od męŜczyzn, bycie traktowaną na równi z męŜczyznami pod kaŜdym względem, dynamika, asertywność, samodzielność, odwaga, siła przebicia i siła psychiczna), sukces (przebojowość, energiczność, indywidualizm, błyskotliwość, pewność siebie, przedsiębiorczość, inicjatywa, swoboda w nawiązywaniu kontaktów i w wypowiadaniu się, świadomość celów, aktywny tryb Ŝycia), seksualność (dwa podejścia: postrzeganie kobiety jako obiektu seksualnego poŜą-dania oraz podmiotowa seksualność kobiety), idealne ciało i moda (piękno, zdrowie, szczupłe ciało, permanentna młodość fizyczna), wszechstronność (godzenie jednocześnie roli matki, Ŝony, kochanki i pracownika – doskonałość we wszystkich dziedzinach), tradycyjna kobiecość (czułość, delikatność, subtelność, tajemniczość, wraŜliwość, ciepło, uczuciowość, rodzinność, miłość, serce, człowieczeństwo, duchowość, niewinność, naturalność, opiekuńczość, otwartość, pogoda ducha, marzycielstwo, skromność, dobroć, wyrozumiałość, pasywność, uległość, tolerancja, harmonia, zgoda, łagodzenie konfliktów, pewna nieporadność, stawianie wyŜej uczuć od przesłanek racjonalnych, intuicja, brak samodzielności) i szara codzienność (idea dobrej matki, Ŝony i gospodyni domowej).

wartości macierzyństwa w relacji z innymi wartościami⁹⁴. W związku z dejmowaniem przez kobiety roli rodzinnej i zawodowej mogą jednak po-wstawać u nich konflikty: czasu (czas przeznaczony na pełnienie jednej roli nie moŜe być wykorzystywany na pełnienie drugiej), napięć (napięcia

wartości macierzyństwa w relacji z innymi wartościami⁹⁴. W związku z dejmowaniem przez kobiety roli rodzinnej i zawodowej mogą jednak po-wstawać u nich konflikty: czasu (czas przeznaczony na pełnienie jednej roli nie moŜe być wykorzystywany na pełnienie drugiej), napięć (napięcia