1919–2016
Krajowej odznaczone za swoją działalność Krzyżami Virtuti Militari, ale odsuwane lub co najwyżej niechętnie widziane w działalności naukowej i ruchu wydawniczym.
Osobiście zawdzięczam Marii znajomość z Elżbietą Zawacką, co zaowocowało współpracą w dziedzinie edukacji korespondencyjnej i zaocznej oraz bezpośrednimi kontaktami, gdy pracowałem w Toruniu.
Maria Stypułkowska-Chojecka była bardzo ceniona jako redaktor i wydawca, co zaowocowało powołaniem jej na stanowisko kierownika Redakcji Pedagogicznej Wydawnictw Szkolnych i Pedagogicznych. Tę nową placówkę również rozwinęła i pozyskała cenionych autorów, także znawców edukacji dorosłych jak profesorowie Franciszek Urbańczyk, Jadwiga Kowalik czy Eustachy Berezowski.
Sama Maria również planowała własną działalność naukową. Ukończyła studia pedagogiczne na Uniwersytecie Warszawskim i przygotowywała rozprawę doktor-ską na temat skuteczności nauczania programowanego języka polskiego w szkole podstawowej. Razem z późniejszymi profesorami: Zofią Matulką i Jadwigą Kowalik opublikowały programowaną gramatykę języka polskiego, a Maria podjęła bada-nia skuteczności nauczabada-nia programowanego w szkołach. Dobrze orientowała się w środowisku pedagogicznym i umiała trafnie określić wartość przedstawianych opracowań. Polska pedagogika zawdzięcza jej wydanie wielu wartościowych prac i pozyskanie kompetentnych autorów. Jako redaktor często ogłaszała recenzje prac pedagogicznych z bardzo trafnymi ocenami i zachętami dla autorów do dalszej ak-tywności.
Gdy w 1992 roku powołaliśmy nowe czasopismo „Edukację Dorosłych”, Maria Stypułkowska-Chojecka podjęła z nami współpracę i pełniła funkcję społecznego sekretarza redakcji, bo cały skład redakcji był społeczny. Jej doświadczeniu zawdzię-czamy osiągnięcie przez pismo właściwego poziomu edytorskiego i wprowadzenie do grona kompetentnych autorów oraz recenzentów.
Dzisiaj także „Edukacja Dorosłych” żegna Marię Stypułkowską Chojecką jako jednego ze swych organizatorów i redaktorów w początkowym okresie skutecz-nej działalności. Redaktorska aktywność i organizacyjne inspiracje ze strony Marii Stypułkowskiej-Chojeckiej mają dużą wartość dla rozwoju polskiej andragogiki i powinny stanowić nie tylko duży wkład w jej osiągnięcia, ale także wzór do na-śladowania i twórczej kontynuacji. Jej osoba i działania pedagogiczne zasługują na trwałą pamięć i uznanie, a jej dobry duch będzie roztaczać opiekę nad naszą dalszą działalnością.
Cześć Jej Pamięci Józef Półturzycki P.S. Dwa tygodnie po pogrzebie Marii Stypułkowskiej-Chojeckiej odbył się pogrzeb dr Elżbiety Dziembowskiej „Dewajtis” – jej koleżanki młodszej o dwa lata, z którą wspólnie spełniały zadania w akcji zamachu na Kutscherę. Maria poznała nas z El-żbietą Dziembowską, która została znanym muzykologiem i uzyskała w tej dyscy-plinie stopień doktora. Pracowała w uczelniach i instytucjach muzycznych Krakowa i Warszawy.
RECENZJE
Angelika Felska
Tomasz Maliszewski, Małgorzata Rosalska (red.), Uniwersytet ludowy – pomiędzy starymi a nowymi wyzwaniami,
Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2016, ss. 408
Współcześnie nie kwestionuje się potrzeby kształcenia w toku całego życia człowieka. W związku z powyższym coraz częściej poszukuje się nowych form czy metod kształcenia osób dorosłych. Eksploracja nad optymalnymi rozwiązania-mi w zakresie instytucji kształcącej osoby dorosłe coraz częściej przywołuje ideę uniwersytetów ludowych. Obecnie trudno jeszcze mówić o swoistym renesansie tych instytucji oświatowych, chociaż prace T. Maliszewskiego (1996, 1998, 2000, 2003, 2004, 2010, 2016), M. Rosalskiej (2004, 2016), I. Błaszczak (2010) czy J. Janik-Komar (2008) z całą pewnością przekonują do refleksji nad możliwością
„odrodzenia się” uniwersytetów ludowych w Polsce.
Tomasz Maliszewski i Małgorzata Rosalska w czerwcu bieżącego roku opublikowali pod swoją redakcją najnowsze dzieło: Uniwersytet ludowy – pomię-dzy starymi a nowymi wyzwaniami. Należy jeszcze dodać, iż jest to tom V z serii wydawniczej Szkoła – Państwo – Społeczeństwo i stanowi on pewną kontynuację wcześniejszych tomów.
Prezentując sylwetki redaktorów tego tomu, należy nadmienić, że dr Małgo-rzata Rosalska jest adiunktem w Zakładzie Kształcenia Ustawicznego i Doradztwa Zawodowego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na Wydziale Stu-diów Edukacyjnych. Z kolei dr Tomasz Maliszewski pracuje jako adiunkt w Za-kładzie Pedagogiki Opiekuńczo-Wychowawczej na Wydziale Nauk Społecznych Akademii Pomorskiej w Słupsku.
We wstępie książki autorzy podają, iż celem napisania tej publikacji było od-danie w ręce czytelnika próby dokumentacji recepcji założeń społecznych i oświa-towych M.F.S. Grundtviga i jego skandynawskich sukcesów w polskiej myśli pe-dagogicznej oraz prezentacja kluczowych kierunków praktycznej realizacji idei uniwersytetu ludowego w naszym kraju (s. 8).
Aby powyższe założenia autorów książki Uniwersytet ludowy – pomiędzy sta-rymi a nowymi wyzwaniami? mogły zostać zrealizowane, dokonali oni podziału tej wieloautorskiej monografii na pięć części:
I. Wątki wprowadzające,
II. W kręgu katolickich uniwersytetów ludowych,
III. Uniwersytet ludowy – idee, koncepcje i rozwiązania praktyczne, IV. Uniwersytet ludowy w polskich czasopismach pedagogicznych, V. Z Ziemi Pomorskiej.
Do wspólnej publikacji redaktorzy zaprosili osoby z różnych dziedzin nauki (historii oświaty, teorii wychowania, socjologii, pedagogiki społecznej czy andra-gogiki), a także praktyków – działaczy oświatowych.
Pierwsza część publikacji składa się z trzech odrębnych tekstów, które subtel-nie skierowują czytelnika na drogę ku uniwersytetom ludowym. Część ta ukazuje zarówno tło historyczne funkcjonowania tych placówek na świecie (T. Aleksander) i w Polsce (W. Jamrożek), jak i kształtowanie się metodyki ich pracy oświatowo--wychowawczej (K. Pierścieniak).
W drugiej części recenzowanej książki stawia się swoistego rodzaju „pomnik”
ku czci specyficznej (aczkolwiek równie ważnej) grupy uniwersytetów ludowych, a mianowicie do niedawna zapomnianym przez badaczy, katolickim uniwersyte-tom ludowym. W tej znacznie obszerniejszej części publikacji zostało umieszczo-nych pięć wielostronicowych tekstów (T. Maliszewski, Z. Machura, J. Mierzwa i J. Truszkowska, A. Jaworska, M. Rosalska). Należy podkreślić, że redaktorzy książki musieli uznać temat ten za szczególnie istotny, gdyż właśnie w tej części monografii zamieścili również obszerne własne szkice. Tomasz Maliszewski pod-jął próbę dokonania oceny roli katolickich uniwersytetów ludowych w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Autor pisze, iż po obiecujących doświadcze-niach ks. Antoniego Ludwiczaka z lat 20. XX wieku w latach 1935–1939 w Pol-sce utworzono sześć nowych katolickich uniwersytetów ludowych, a ich sukces oświatowy spowodował, że kolejne diecezje planowały i wszczęły prace (niektóre znacznie zaawansowane) nad przygotowaniem do uruchomienia kolejnych placó-wek. Wybuch II wojny światowej spowodował jednak upadek katolickich UL-ów, które nie otrzymały już niestety szansy na odrodzenie po zakończeniu zmagań wojennych. Z kolei Małgorzata Rosalska podjęła się analizy rozwoju i regresu katolickich uniwersytetów ludowych w ostatnim dwudziestopięcioleciu. Przyczyn owego czytelnie zauważalnego odwrotu środowisk katolickich od uniwersytetów ludowych Autorka upatruje głównie w postawach oraz braku merytorycznego przygotowania samych księży pracujących w parafiach wiejskich.
Najobszerniejszą, trzecią część książki stanowią opracowania na temat sa-mej idei powstania i funkcjonowania tych placówek w ujęciu ich prekursora M.F.S. Grundtviga (P. Kowzan). Ukazany został polski punkt postrzegania działalności uniwersytetów ludowych – w ujęciu Z. Solarzowej (L. Turos) oraz F. Popławskiego (I. Błaszczak) oraz prezentacja losów uniwersytetów ludowych w Polsce na przykładzie historii tych placówek na Warmii i Mazurach (M. Ra-dziszewska) oraz w Wierzchosłowicach (J. Skicki). Podsumowaniem rozważań przedstawionych w tym rozdziale wydaje się być opracowanie nestorki polskiego ruchu UL-owskiego Zofii Kaczor-Jędrzyckiej. Tekst ten wywarł na mnie duże wrażenie z dwóch względów: po pierwsze miałam okazję osobiście poznać Panią Zofię, która jest Prezesem Honorowym Towarzystwa Uniwersytetów Ludowych
oraz redaktorem jedynego w Polsce czasopisma poświęconego uniwersytetom ludowym (kwartalnik „Polski Uniwersytet Ludowy”), po drugie – autorka ta po-siada duże, wieloletnie doświadczenie w działalności na rzecz propagowania idei uniwersytetów ludowych w Polsce. Pisze ona o potencjalnych kierunkach i moż-liwościach rozwoju uniwersytetów ludowych w czasach współczesnych z wy-korzystaniem (wydawać by się mogło odległych środków dla jej rówieśników) zagadnień jak: Internet, „pokolenie/społeczeństwo sieci”, globalizacja czy mass media, upatrując wręcz w nich szans na renesans idei uniwersytetów ludowych w Polsce. Takie podejście może wzbudzić szerokie zainteresowanie czytelników.
Uniwersytet ludowy w polskich czasopismach pedagogicznych to czwarta (i razem przedostatnia) część recenzowanej publikacji. Jak sam jej tytuł głosi, za-mieszczone w niej teksty dokonują analizy artykułów zamieszczanych przede wszystkich w dwóch czasopismach pedagogicznych: „Pracy Oświatowej” (T. Gu-muła) oraz „Oświacie Dorosłych” (E. Sapia-Drewniak) oraz szerzej ukazują kwestie popularyzacji w społeczeństwie polskim działalności tych placówek w okresie dwudziestolecia (J. Wnęk) .
Ostatnia część książki odnosi się już do opisu praktycznych działań w obrę-bie uniwersytetów ludowych (i pokrewnych podmiotów) na obszarze Pomorza (C. Obracht-Prondzyński, P. Śpica, M. Byczkowski). Jak wyjaśniają sami redak-torzy, zawiera ona wątki dotyczące właśnie tego rejonu Polski, gdyż w wydaniu całej publikacji dopomógł Kaszubski Uniwersytet Ludowy z Wieżycy i w związku z powyższym – jak to określili – instytucja ta występuje w tomie w charakterze gospodarza (s. 11). Należy dodać, iż nie tylko Kaszubski Uniwersytet Ludowy partycypował w kosztach wydawniczych, gdyż swoje wsparcie zaoferowały także:
Uniwersytet Gdański oraz Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Reasumując, dla T. Maliszewskiego i M. Rosalskiej uniwersytet ludowy postrzegać należy nie tylko jako ofertę w zakresie rozwiązań organizacyjnych w obszarze edukacji dorosłych, ale także, a może przede wszystkim, jako sposób myślenia o rozwoju, celach edukacji, relacji dorosły–uczeń i dorosły–nauczyciel, podmiotowości jednostki, demokratyzacji edukacji itp. Tym samym założenia M.F.S. Grundtviga dotyczące szkoły dla życia pozostają nie tylko nadal aktualne, ale także atrakcyjne (s. 9). To ostatnie zdanie poniekąd wyjaśnia zainteresowa-nie Redaktorów tomu, jak i autorów poszczególnych rozdziałów zamieszczonych w omawianej monografii taką tematyką. Oni po prostu wierzą w celowość, sku-teczność i wyjątkowość tej instytucji.
Dla mnie jako dla młodego badacza uniwersytetów ludowych publikacja ta stanowi bogate źródło informacji, ale także daje nadzieję na to, że moje zaintere-sowania badawcze mają głęboki sens.
Lekturę książki Uniwersytet ludowy – pomiędzy starymi a nowymi wyzwaniami poleciłabym zatem każdemu, kto jest zainteresowany (podobnie jak ja) działalnoś-cią tych unikalnych instytucji oświatowo-wychowawczych. Zgłębić ją powinni bez wątpienia także studenci na kierunkach pedagogicznych, historycy oświaty, badacze zajmujący się edukacją osób dorosłych czy w końcu politycy oświatowi,
którzy de facto wkrótce powezmą decyzję o dalszych losach uniwersytetów ludo-wych w Polsce, co związane jest z prowadzonymi od kilku miesięcy w Minister-stwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego pracami nad Narodowym Programem Wspierania Rozwoju Uniwersytetów Ludowych (NPWRUL) w Polsce.
Dane do korespondencji:
Mgr Angelika Felska
Doktorantka Uniwersytetu Szczecińskiego e-mail: angelika.iwaszkiewicz@wp.pl
Jiří Pavlů
Jaroslav Veteška (2016), Przegląd andragogiki, Portál, Praha, ss. 320 (Přehled andragogiky: úvod do studia vzdělávání
a učení se dospělých, s. 320)
Znaczące czeskie wydawnictwo „Portal” wprowadziło na rynek nowy tytuł autora Jaroslava Vetešky1. Zamysłem autora było napisanie kompleksowej i istot-nej publikacji zawodowej przyczyniającej się do wprowadzenia czytelnika do problematyki rozwoju i badań teorii andragogicznej oraz współczesnej praktyki kształcenia dorosłych. Publikacja przybliża powstanie i rozwój nauki andragogicz-nej w kontekście międzynarodowym.
Jak opisuje autor, andragogika zyskała sobie w systemie nauk i świadomości społecznej swoje miejsce jako dyscyplina zajmująca się bieżącymi kwestiami związa-nymi z ludźmi dorosłymi. ...Współczesna edukacja nowoczesna dorosłych zbudowała swoje nowoczesne podstawy na pedagogice dorosłych, filozofii wychowania dorosłych i integralnej i systematycznej andragogice dorosłych (s. 262‒263).
Andragogikę i osobowość andragoga postrzegamy jako konsystencję nauki i opieki interesującej się człowiekiem dorosłym, charakteryzującą się wyjątkowym i specyficznym podejściem do samodzielnego uczenia się w całym swoim życiu.
Kształcenie dorosłych jest również bliskie ludziom w chwilach stresu i rozwią-zywania sytuacji kryzysowych w doradztwie, socjalizacji, rehabilitacji i innych dziedzinach. Ideologiczna oś całej książki polega na zastosowaniu koncepcji kształcenia ustawicznego w większości programów edukacji formalnej i niefor-malnej. Veteškovi udało się bardzo dobrze w formie zagregowanej zaoferować czytelnikom kompleksowy, szeroko zakrojony i kompleksowy wgląd do obecnej teorii i praktyki nauczania/uczenia się, kształcenia i rozwoju osobistego jednostki.
Książka jest podzielona na trzy części noszące nazwy:
1) Teoretyczne koncepcje i rozwój nauki andragogiki, 2) Konceptualizacja i systematyzacja edukacji dorosłych,
3) Proces, formy, metody, efekty, zarządzanie i badania w dziedzinie edukacji dorosłych.
1 Doc. PhDr. Jaroslav Veteška, Ph.D. jest wybitnym przedstawicielem i ekspertem w dziedzinie edukacji dorosłych i zarządzania zasobami ludzkimi w Republice Czeskiej. Autor mnóstwa pub-likacji fachowych, m.in. Andragogického slovníku (Grada, Praha 2012, 2014). Pracuje jako wykła-dowca na Uniwersytecie Karola w Pradze i Uniwersytecie Jana Amosa Komeńskiego w Pradze.
Jest prezesem Czeskiego Społeczeństwa Andragogicznego.
Książka „Przegląd andragogiki” zasługuje na uwagę nauczycieli, naukowców i badaczy, wykładowców, rekrutujących, konsultantów i studentów orientacji peda-gogicznych i profesjonalnych pracowników innych zawodów. Inspirująca z pew-nością będzie także dla menedżerów i metodyków edukacji, twórców kształcenia i polityki kształcenia dorosłych.
Autor w sposób zrozumiały przybliża powstanie i rozwój andragogiki, teorii andragogicznej i podejścia dyscypliny andragogicznej, a także dydaktyczne aspek-ty edukacji dorosłych. Omawia także androdydakaspek-tykę jako dydakaspek-tykę dorosłych i charakteryzuje postać andragoga w kategoriach kariery zawodowej, kwalifika-cji i kompetenkwalifika-cji. Studentów z pewnością zainteresują rozdziały opisujące tren-dy w edukacji i kształceniu dorosłych lub andragogiczne badania i metodologie.
Można zgodzić się z oceną profesora J. Průchy, który powiedział: Pozytywnym aspektem książki jest styl interpretacji – jasna, precyzyjna terminologia interesująca dla czytelników. Czytelnik doceni aktualne piśmiennictwo, które jest wprowadze-niem do poszczególnych rozdziałów, co pozwala na uzupełnienie i poszerzenie swojej wiedzy o części dotyczące problemów w dziedzinie kształcenia dorosłych.
Z punktu widzenia polskich czytelników nie ujdzie uwagi kilka uwag do dzieł literackich i odniesień, w tym cytaty ważnych polskich andragogów, nauczycieli i innych autorów, takich jak: T. Aleksander, Cz. Czapów, S. Jedlewski, M. Grze-gorzewska, H. Machel, M. Malewski, B. Milerski, B. Pitula, L. Pytka, L. Turos, B. Urban, J.M. Stanik, F. Urbańczyk, K. Wojciechowski, E. Wysocka.
Dane do korespondencji:
Dr Jiří Pavlů
Uniwersytet Ostrawski Wydział Pedagogiczny Katedra Pracy Społecznej e-mail: dr.jipav@seznam.cz