według nauczania Jana Pawła II
4. Maryjne Magnificat w perspektywie eucharystycznej
Paweł VI napisał w adhortacji Marialis cultus, że kantyk
Magni-ficat zawiera słowa uwielbienia Boga i słowa pokory oraz wiary i na-dziei; że jest on szczególną modlitwą Maryi i właściwą pieśnią czasu mesjańskiego, w której łączy się świąteczna radość starego i nowego Izraela [...], kantyk Najświętszej Maryi Panny stał się we wszystkich
czasach wspólną modlitwą całego Kościoła108. Te same motywy
poja-Maryja–„Niewiasta Eucharystii” według nauczania Jana Pawła II 371
102 JAN PAWEŁ II, Przesłanie na XIX Międzynarodowy Kongres Maryjny..., 228.
103 TENŻE, Maryjne sanktuaria w Emilii (Anioł Pański, 5.06.1988), w: Jan Paweł II
o Matce Bożej..., t. 5, 250.
104 DD 86; por. TENŻE, Wzór modlącego się Kościoła..., 269; D. MASTALSKA,
Maryja wzorem i nauczycielką..., 100.
105 EdE 57. Szeroko ten temat omawia G. BARTOSIK, Przez Ciebie jaśnieje radość.
Kult Maryi w liturgiach Wschodu i Zachodu, Niepokalanów 1998.
106 Eucharystia, sakrament nowego życia..., 170-171.
107 JAN PAWEŁ II, Dziedzictwo pokoleń: wiara, która jest udziałem w wierze Maryi (Homila podczas Mszy św. w sanktuarium Notre-Dame du Cap, 10.09.1984), w: Jan Paweł II o Matce Bożej..., t. 2, 246.
108 MC 18; por. S. CZERWIK, Maryja wzorem współdziałania Kościoła z Ojcem,
Synem i Duchem Świętym w celebracji Eucharystii według „Zbioru Mszy o Najświętszej Maryi Pannie”, „Salvatoris Mater” 2(2000) nr 3, 162-163.
Adam
W
ojtczak
OMI
372
wiają się w wypowiedziach Jana Pawła II nawiązujących do maryjnego
Magnificat. Posynodalną adhortację Christifideles laici kończy modlitwa
zawierająca słowa: Najświętsza Dziewico, Matko Chrystusa i Matko
Kościoła, z radością i podziwem śpiewamy wraz z Tobą „Magnificat”,
Twoją pieśń miłości i dziękczynienia109. Z kolei jedna z papieskich
katechez maryjnych tłumaczy, że słowo „Magnificat”, będące wersją
łacińską słowa greckiego o tym samym znaczeniu, wyraża uwielbienie
dla wielkości Boga110. Dostrzeżone wątki uwielbienia i dziękczynienia
maryjnego pozwalają Papieżowi z Polski podjąć – przede wszystkim w encyklice Ecclesia de Eucharistia – próbę odczytania Magnificat
w perspektywie eucharystycznej111. Jego zdaniem, można przyjąć, że
pieśń Maryi stanowi wzór dla eucharystycznej postawy Kościoła, którą wyraża on między innymi w słowach prefacji: godne to i sprawiedliwe,
słuszne i zbawienne, abyśmy nieustannie wysławiali Ciebie,
wszechmo-gący, wieczny Boże, i Tobie za wszystko składali dziękczynienie112.
Eu-charystia jest bowiem – uzasadnia Papież – podobnie jak hymn Maryi,
przede wszystkim uwielbieniem i dziękczynieniem113.
Wraz z aktem eucharystycznego uwielbienia Boga, jakby z
ko-nieczności budzi się wspomnienie Bogarodzicy114. Św. Łukasz
Ewange-lista, przedstawiając Maryję w akcie uwielbienia Boga i dziękczynienia składanego Mu za wszelkie dobrodziejstwa, pozwala wniknąć w teo-logię maryjnej modlitwy. Można dostrzec w niej wszystkie istotne cechy prawdziwego kultu Eucharystii. W pierwszej kolejności, że uwielbienie ma charakter teocentryczny. Kantyk Maryi nie tyle zwraca się do Boga, ile raczej mówi o Bogu; cały przeniknięty jest Bogiem.
W „Magnificat” – czytamy w katechezie maryjnej – hymnie prawdzi-wie teologicznym, wypoprawdzi-wiedziane jest przez Maryję doświadczenie Boga, jakie stało się Jej udziałem, Boga nie tylko Wszechmogącego, dla którego nie ma nic niemożliwego – jak to oświadczył archanioł Gabriel (por. Łk 1, 37), lecz również Miłosiernego, dobrego i wiernego
wobec każdego człowieka115.
109 JAN PAWEŁ II, Posynodalna adhortacja apostolska o powołaniu i misji świeckich w Kościele i w świecie dwadzieścia lat po Soborze Watykańskim II
Christifideles laici (30.12.1988), Watykan 1989, 64.
110 TENŻE, W „Magnificat” Maryja wysławia wielkie dzieła Boga (Audiencja generalna, 6.11.1996), w: TENŻE, Katechezy maryjne..., 157.
111 EdE 58.
112 2. Prefacja zwykła, w: Mszał rzymski dla diecezji polskich, Poznań 1986, 54*.
113 EdE 58.
114 JAN PAWEŁ II, Przesłanie na XIX Międzynarodowy Kongres Maryjny..., 227.
115 TENŻE, W „Magnificat”..., 158-159; por. J. KUDASIEWICZ, Biblijna droga
Po wtóre, kiedy Maryja wznosi okrzyk: „Wielbi dusza moja Pana
i raduje się duch mój w Bogu, Zbawicielu moim”, nosi już w łonie Jezusa. Wielbi Ojca „przez” Jezusa, lecz wielbi Go także „w” Jezusie i „z” Jezusem. To jest właśnie – mocno podkreśla Papież – prawdziwa „postawa
eucha-rystyczna”116. Rzeczywiście, uwielbienie Ojca w Eucharystii dokonuje się
tylko przez Jezusa, ponieważ sprawował ją po raz pierwszy w wieczerniku w gronie uczniów, a następnie polecił ją celebrować na swoją pamiątkę. Obecnie zaś jest Panem Eucharystii, zapraszając do uczestnictwa w niej. Ponadto z Nim składamy Ojcu ofiarę uwielbienia i dziękczynienia, ponie-waż nasza ofiara jest włączona w Jego własną ofiarę. Wreszcie w Chrystusie oznacza, że przebywa On w nas, a my w Nim: Kto spożywa moje Ciało
i Krew moją pije, trwa we Mnie, a Ja w nim (J 6, 56). Owa wspólnota
eucharystyczna prowadzi ostatecznie do odwiecznego Ojca.
Po trzecie, Maryja, oddając Bogu hołd dziękczynienia i uwielbie-nia, wspominała jednocześnie w Magnificat wspaniałe dzieła, jakich
Bóg dokonał w dziejach zbawienia, zgodnie z obietnicą, jaką złożył ojcom (por. Łk 1, 55), ogłaszając cud, który je wszystkie przewyższy
– zbawcze Wcielenie117. Maryja jest pierwszą – wyjaśnia dogłębnie
encyklika Redemptoris Mater – której udziałem staje się to nowe
ob-jawienie Boga, a w Nim nowe „samodarowanie się” Boga. I dlatego mówi: „Wielkie rzeczy uczynił mi ... Święte jest Jego imię” – a słowa Jej wyrażają radość ducha, trudną poniekąd do wypowiedzenia: „rozra-dował się duch mój w Bogu, Zbawcy moim”, ponieważ – „najgłębsza prawda o Bogu i o zbawieniu człowieka jaśnieje w osobie Chrystusa, który jest zarazem pośrednikiem i pełnią całego objawienia”. Maryja w uniesieniu wyznaje, że znalazła się jakby w samym sercu tej pełni Chrystusa. Jest świadoma, że w Niej wypełnia się obietnica, dana ojcom, a przede wszystkim „Abrahamowi ... i jego potomstwu na wieki”: a więc w Niej jako Matce Chrystusa skupia się cała zbawcza ekonomia, w której objawiał się „z pokolenia na pokolenie” Ten,
któ-ry jako Bóg Przymierza „zachowuje swoje miłosierdzie”118. Powyższa
prawda upoważnia Papieża do wyciągnięcia wniosku, że hymn
Magnificat, inspirowany Starym Testamentem i duchowością Córy Syjonu, wychodzi poza wszystkie teksty prorockie, które były u jego początków, objawiając w „Pełnej Łaski” początek Bożej interwencji w dzieje świata, która przewyższa wszelkie nadzieje mesjańskie Izraela:
dokonuje się w Niej bowiem święta tajemnica Wcielenia Słowa119.
Maryja–„Niewiasta Eucharystii” według nauczania Jana Pawła II 373 116 EdE 58. 117 TAMŻE.
118 RM 36; por. O. KOCH, Maria in der Heiligen Schrift, w: Handbuch der
Marienkunde, red. von W. Beinert, H. Petri, 2/1, Regensburg 1996, 51.
Adam
W
ojtczak
OMI
374
Kościół, upodobniając swoje ziemskie pielgrzymowanie do piel-grzymowania Bożej Rodzicielki, nieustannie powtarza za Nią słowa
Magnificat. Przez to głosi z mocą niezmąconą prawdę o Bogu: o Bogu świętym i wszechmocnym, który – od początku – jest źródłem
wszel-kiego obdarowania120. Zwłaszcza kiedy celebruje Eucharystię, czyni to
na pamiątkę Boga wyzwoliciela. W sensie biblijnym znaczy ona o wie-le więcej niż zwykłe wspominanie przeszłości. Pamiątka aktualizuje przeszłość, czyniąc ją rzeczywistością obecną, a nawet więcej, bo czyni Kościół uczestnikiem paschalnego misterium Chrystusa. Zanurza się on w sposób sakramentalny w wyzwoleńczą i odradzającą tajemnicę zbawienia, przez którą dokonało się Nowe Przymierze. Maryjne
Ma-gnificat wprowadza właśnie Kościół w tę tajemnicę zawsze aktualną
w Eucharystii, która objawia i uobecnia miłość Jezusa posuniętą „aż
do końca” (por. J 13, 1) – miłość, która nie zna miary121.
W Magnificat – przyjmuje Papież – jest też obecny wymiar escha-tologiczny Eucharystii. Za każdym razem, kiedy Syn Boży uobecnia się nam w „ubóstwie” znaków sakramentalnych chleba i wina, zasiewane jest w świecie ziarno nowych dziejów, w których władcy są „strącani z tronów”, a „pokorni zostają wywyższeni” (por. Łk 1, 52). Maryja opiewa „nowe niebiosa” i „nową ziemię”, które w Eucharystii
znaj-dują swoją antycypację i w pewnym sensie programowy „zamysł”122.
Znaczy to, że celebracja eucharystyczna orientuje Kościół ku przyjściu Pana i czyni je bliskim: oczekujemy Twego przyjścia w chwale. Kto się
karmi Chrystusem w Eucharystii – potwierdza encyklika Ecclesia de Eucharistia – nie potrzebuje wyczekiwać zaświatów, żeby otrzymać życie wieczne: posiada je już na ziemi, jako przedsmak przyszłej pełni, która obejmie człowieka do końca. W Eucharystii otrzymujemy także gwarancję zmartwychwstania ciał, które nastąpi na końcu świata: „Kto spożywa moje Ciało i pije moją Krew, ma życie wieczne, a Ja go
wskrzeszę w dniu ostatecznym” (J 6, 54)123. W tym sensie
Euchary-stia stanowi zadatek przyszłej chwały, daje nam bowiem przedsmak ostatecznego spotkania z Chrystusem w dniu, w którym będziemy
do Niego podobni, bo ujrzymy Go takim, jakim jest (1 J 3, 2)124.
120 RM 37.
121 EdE 11; por. F. CECCHIN, W poszukiwaniu Maryi. Komentarz egzystencjalny
do encykliki „Redemptoris Mater”, Warszawa 1989, 64.
122 EdE 58.
123 TAMŻE, 18.
124 Por. JAN PAWEŁ II, Adhortacja apostolska o Jezusie Chrystusie, który żyje w Kościele jako źródło nadziei dla Europy Ecclesia in Europa (28.06.2003), Kraków 2003, 75
Wówczas odkupienie osiągnie swoją pełnię, a całe stworzenie zostanie uwolnione z wszelkiej niewoli.
Aspekt eschatologiczny Eucharystii wyraża i wzmacnia ponadto naszą jedność z Kościołem zbawionych w niebie. Nie przypadkiem
ana-fory liturgii wschodniej i łacińskie modlitwy eucharystyczne przypominają
z czcią Maryję [...], Matkę Pana i Boga Jezusa Chrystusa125. Gdy
sprawuje-my ofiarę Baranka, uczestniczysprawuje-my w liturgii niebiańskiej i jednoczysprawuje-my się z Maryją. Kontemplując Ją wziętą do nieba z duszą i ciałem – konkluduje Jan Paweł II – dostrzegamy skrawek „nowych niebios” i „nowej ziemi”,
które otworzą się przed naszymi oczyma wraz z powtórnym przyjściem Chrystusa. Tu na ziemi Eucharystia stanowi „rękojmię” i, w pewnym
sensie, antycypację: Veni, Domine Iesu! (Ap 22, 20)126.
Znaczącą konsekwencją wpisanego w Eucharystię
ukierunkowa-nia ku eschatologii jest również fakt, iż w naszej dziejowej wędrówce daje ona impuls i zasiewa żywe ziarno nadziei w nasze codzienne zadania i obowiązki. To, że chrześcijańska koncepcja prowadzi nas ku „nowemu niebu” i „nowej ziemi”, nie osłabia naszego poczucia
odpowiedzialności za tę doczesną ziemię, raczej je rozbudza127.
Chry-stus zechciał pozostać z nami w Eucharystii, wpisując w swoją ofiarną
i braterską obecność obietnicę ludzkości odnowionej Jego miłością128.
Głoszenie zatem śmierci Pana aż nadejdzie (1 Kor 11, 26) zakłada, że wszyscy uczestnicy celebry eucharystycznej podejmą zadanie przemiany własnego życia, aby w pewnym sensie stało się ono całe
„eucharystyczne”129. Co więcej, zaangażują się na rzecz przemiany
całego świata i polepszenia egzystencji najsłabszych i najuboższych. Wypełnienie tego programu odsyła znów do Maryi. Patrząc na
Nią – pisze Papież – poznajemy przemieniającą moc, jaką posiada
Eucharystia. W Niej dostrzegamy świat odnowiony w miłości130. Bóg
Przymierza, którego głosiła w Magnificat, jest jednocześnie Tym, który
głodnych nasyca dobrami, a bogatych z niczym odprawia [...], roz-prasza pyszniących się zamysłami serc swoich [...], a swe miłosierdzie zachowuje dla tych, co się Go boją. W ten sposób Kościół odnawia
w sobie świadomość, że prawdy o Bogu zbawiającym, o Bogu który
jest źródłem wszelkiego obdarowania, nie można oddzielać od tej szczególnej opcji na rzecz ubogich i pokornych, która – wyśpiewana
Maryja–„Niewiasta Eucharystii” według nauczania Jana Pawła II 375 125 EdE 19. 126 TAMŻE, 62. 127 TAMŻE, 20. 128 TAMŻE. 129 TAMŻE. 130 TAMŻE, 62.
Adam
W
ojtczak
OMI
376
w Magnificat – wyraziła się następnie w słowach i czynach Jezusa131.
Specyfikę maryjnej modlitwy trafnie oddają piękne i mądre słowa Hamleta: Słów bez miłości nie przyjmują w niebie132. List apostolski
Novo millennio ineunte potwierdza tę intuicję w haśle: Miłosierdzie czynów nadaje nieodpartą moc miłosierdziu słów i zarazem apeluje
o nową „wyobraźnię miłosierdzia”, której przejawem będzie nie tyle
i nie tylko skuteczność pomocy, ale zdolność bycia bliźnim dla cier-piącego człowieka, solidaryzowania się z nim, tak aby gest pomocy nie był odczuwany jako poniżająca jałmużna, ale jako świadectwo
braterskiej wspólnoty dóbr133. Motyw miłosierdzia pojawia się także
w encyklice Dives in misericordia, której rozdział szósty nosi tytuł wprost nawiązujący do hymnu Maryi: Miłosierdzie... z pokolenia na
pokolenie. Nieustannym imperatywem – wypływającym z Eucharystii
i hymnu Magnificat – pozostaje zaś dla Kościoła i każdego wierzącego papieskie przesłanie z adhortacji Ecclesia in Europa: Miłość
prefe-rencyjna wobec ubogich jest koniecznym wymiarem chrześcijańskiej
egzystencji i służby Ewangelii134. Również Kościół żyjący w Europie
musi kroczyć drogą miłości135.
W przytoczonych refleksjach papieskich na temat Eucharystii odniesienie do hymnu Magnificat ma swoje głębokie uzasadnienie. W zakończeniu szóstego rozdziału encykliki Ecclesia de Eucharistia Jan Paweł II stwierdza: Jeśli Magnificat wyraża duchowość Maryi,
nic bardziej niż ta duchowość nie pomoże nam przeżywać tajemnicy eucharystycznej. Eucharystia została nam dana, ażeby całe nasze życie,
podobnie jak życie Maryi, było jednym „magnificat”!136. Uczy ono, że
chrześcijańska egzystencja winna być bezinteresownym wychwalaniem Boga Zbawiciela i zarazem otwarta na sprawy człowieka.
* * *
Nauczanie Jana Pawła II przekonuje dogłębnie, że Maryja
pro-wadzi wiernych do Eucharystii137. Powyższą prawdę trafnie ilustrują
obrzędy i liturgie Kościołów Wschodu i Zachodu. Już sam fakt umieszczania w miejscach sprawowania Eucharystii i jej
przecho-131 RM 37.
132 Cyt. za: J. KUDASIEWICZ, Biblijna droga pobożności maryjnej..., 62.
133 NMI 50.
134 EiE 86.
135 TAMŻE, 83.
wywania obrazu Matki Bożej jest wyrazem wiary, że kieruje Ona nas nieustannie przykładem swego życia ku Chrystusowi obecnemu w Eucharystii i wskazuje, jak istotne znaczenie ma płynąca z tego sakramentu duchowa moc i więź z Panem138. Również w tekstach li-turgicznych Mszy maryjnych wielokrotnie odnajdujemy zachętę do naśladowania ducha pobożności Maryi podczas sprawowania Boskich misteriów oraz wskazanie, że dała Ona światu Chrystusa przez wcie-lenie, którego Eucharystia jest swoistą kontynuacją139. Zjednoczona zaś z Chrystusem uwielbionym uczestniczy w Ofierze eucharystycznej przez swoją miłość i wstawiennictwo u Syna, dzięki czemu celebry eucharystyczne są dla Kościoła bardziej owocne140. Ponadto w modli-twie różańcowej, piąta tajemnica światła wiedzie nas ku kontemplacji
w szkole Maryi daru Eucharystii, do zdumienia miłością aż do końca,
którą Jezus okazał w Wieczerniku i okazuje przez swoją obecność w każdym tabernakulum141. Z kolei sanktuaria maryjne są świadec-twem, że Maryja prowadzi do Chrystusa eucharystycznego, uczy jak Go wielbić i korzystać z Ofiary eucharystycznej. W związku z powyż-szym należy zadbać, aby prawda o Maryi-Niewieście Eucharystii stała się inspiracją dla przepowiadania i katechezy o maryjnym aspekcie tajemnicy Eucharystii i eucharystycznej egzystencji Kościoła.
O. dr Adam Wojtczak OMI Uniwersytet im. Adama Mickiewicza (Poznań) ul. Szkolna 12 PL – 64-211 Obra e-mail:awojtczak@omi.org.pl