1. Etap pierwszy: Kwestionariusz ankiety, badania pilotażowe
Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety wykorzystany dzięki uprzejmości prof. dr hab. Elżbiety Maciorkowskiej – kierownika Zakładu Medycyny Wieku Rozwojowego i Pielęgniarstwa Pediatrycznego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Wstępne jakościowe badanie narzędzia badawczego przetestowano na 50 osobowej grupie uczniów, w celu sprawdzenia zrozumienia pytań, oceny zastosowanych sformułowań, poznania opinii na temat ankiety, jej długości, przydatności i emocji towarzyszących przy jej wypełnianiu.
2. Etap drugi: Badania właściwe
Badania właściwe przeprowadzono w okresie od września 2014 roku do października 2016 roku na losowo wybranej, reprezentatywnej grupie 830 uczniów i uczennic szkół liceów ogólnokształcących z miast: Poznania, Konina i Jarocina. Spośród zebranych kwestionariuszy do dalszych badań zakwalifikowano 669, co stanowiło 81% poprawnie wypełnionych ankiet .
34 Pytania zawarte w kwestionariuszu ankiety kierowane do uczniów z przedziału wiekowego 16-19 lat dotyczyły wybranych zachowań prozdrowotnych oraz podejmowanych zachowań antyzdrowotnych przez licealistów. Podzielone na cztery części obejmowały następujące zagadnienia: zwyczaje żywieniowe, jakość spożywanych posiłków, znajomość zasad prawidłowego żywienia, aktywność fizyczną oraz stosowanie środków psychoaktywnych. Pierwsza z części stanowiła metryczkę dotyczącą danych społeczno-demograficznych badanych uczniów. Zawierała pytania dotyczące: wieku, płci, liczby rodzeństwa, ilości osób tworzących gospodarstwo domowe, miejsca zamieszkania, odległości szkoły od miejsca zamieszkania, sposobu dotarcia do szkoły, statusu rodziny, z jakiej pochodzi (rodzina pełna lub niepełna), wykształcenia i pozycji zawodowej rodziców, sytuacji materialnej rodziny, samooceny wyglądu oraz stanu zdrowia, czasu poświęcanego na naukę, snu oraz czynności wykonywanych w czasie wolnym. Druga część ankiety dotyczyła zagadnień związanych z odżywianiem tj.: regularności spożywanych posiłków, częstości spożycia określonych grup produktów (np.: pieczywa, warzyw i owoców, mięsa, ryb, nabiału, słodyczy, napojów), podjadania między posiłkami, stosowania diet. Zagadnienia aktywności fizycznej ujęte zostały w trzeciej części ankiety. Pytania dotyczyły uczestnictwa w zajęciach wychowania fizycznego, regularności wykonywania ćwiczeń na zorganizowanych zajęciach pozaszkolnych lub samodzielnie, ilości czasu poświęcanego na zajęcia sportowe, preferowanych form aktywności oraz korzyści wynikających z uprawiania sportu. Czwarta część ankiety dotyczyła stosowania używek. Pytania związane były z częstością spożycia alkoholu, palenia papierosów oraz przyjmowania narkotyków i dopalaczy.
35 Po uzyskaniu zgody dyrektorów liceów ogólnokształcących, badania przeprowadzono na lekcjach wychowawczych. Miały one charakter dobrowolny i anonimowy. Przed rozpoczęciem zbierania materiału badawczego uczestnicy badania zostali poinformowani przez prowadzącego badanie ankietowe o dobrowolnym udziale w badaniach. Zagwarantowano im pełną anonimowość. Gromadzenie informacji metodą sondażu diagnostycznego polegało na wypełnieniu przez badanych ankiety bez obecności ankietera. Po wypełnieniu ankiety respondenci wkładali ankietę do kopert, zaklejali kopertę i w każdym przypadku wrzucali do przygotowanej wcześniej urny.
Dla potrzeb badania ankietowego uczniów szkół licealnych próba była losowana dwustopniowo: w pierwszym stopniu wylosowano w sposób warstwowy szkołę, w drugim - klasę. W badaniu udział wzięli wszyscy uczniowie wylosowanych klas. Szkoły będące przedmiotem badań pogrupowane zostały według: klasy i miasta. Próbę uczniów wybierano spośród szkół i placówek - bazy szkół MEN z 30 września 2008 roku stanowiącego operat losowania. W pierwszym etapie doboru ograniczono zakres listy do typu szkoły (licea ogólnokształcące), a następnie losowano szkoły korzystając z pomocy procedur systemu statystycznego. Szkoły, które zostały wylosowane do badań, przedstawiono w tabeli I.
Tab.I. Szkoły, które zostały wylosowane do badań - z uwzględnieniem liczb uczniów.
Liceum Ogólnokształcące (Poznań) Liczba uczniów 209 Liceum Ogólnokształcące (Jarocin) Liczba uczniów 348 Liceum Ogólnokształcące (Konin) Liczba uczniów 273 RAZEM 830
36 Procedura wyboru klasy
Wyboru klasy można było dokonać w momencie, kiedy znana była liczba klas w wylosowanej szkole. Wtedy to należało uszeregować wszystkie klasy danego rocznika alfabetycznie (np. Ia, Ib, Ic, Id...- jeśli w przedostatniej kolumnie pliku jest 1, czyli klasa pierwsza). Następnie liczbę losową z ostatniej kolumny (losowa liczba do wyboru klasy z danego rocznika) należało podzielić przez liczbę klas interesującego nas rocznika w sposób całkowity, odnotowując jedynie resztę z dzielenia. Dla przykładu, jeśli weźmiemy pod uwagę pierwszy wiersz pliku doboru próby to widzimy, że mamy ankietować klasę pierwszą (przedostatnia kolumna). Liczbę z ostatniej kolumny, (która wynosi 11) dzielimy przez liczbę klas pierwszych w tej szkole. Otrzymujemy rezultat oraz całkowitą resztę z dzielenia (która wynosi 0, gdy mamy dzielenie bez reszty). Jeśli w tej szkole są np. cztery klasy pierwsze, wtedy 11/4=2 i zostaje reszta=3 (bo 4 × 2=8+3=11). Jeśli są dwie klasy drugie, wtedy 11/2=5 i reszta=1 (bo 2 × 5=10+1=11). Jeśli dodamy do reszty z dzielenia 1 (jedynkę), otrzymamy nr kolejny klasy, którą mamy wybrać (w pierwszym przypadku Id – gdy mamy Ia, Ib, Ic i Id; w drugim IIb – gdy jest IIa i IIb).
3. Etap trzeci: Opracowanie statystyczne
Dane z 669 poprawnie wypełnionych kwestionariuszy ankiet w wersji papierowej, zebranych od licealistów, zostały następnie wprowadzone do centralnej, elektronicznej bazy danych. Do tego celu wykorzystano zintegrowany system wprowadzenia i gromadzenia danych ankietowych. Na podstawie danych zebranych w bazie, zostały przeprowadzone analizy statystyczne (program: STATISTICA). Dokonano testowania istotności statystycznej zależności pomiędzy zmiennymi za pomocą testu 2 Pearsona, badającego niezależność m2 cech jakościowych wyrażonych w skalach nominalnych. Weryfikacja testu polegała na wyliczeniu wartości funkcji 2
i porównaniu ich z postulowanymi przez hipotezę zerową wartościami liczbowymi tej funkcji, przyjmując za prawdopodobieństwo popełnienia błędu wartości p=0,05, p=0,02, p=0,01 lub p=0,001. Otrzymane dane porównano z zaleceniami i rekomendacjami międzynarodowymi oraz polskimi z zakresu żywienia, diety i aktywności fizycznej.
37