Badanie przeprowadzono na 4 usuniętych zębach trzo-nowych stałych. Do badań zakwalifikowano zęby zdrowe, usunięte z przyczyn chirurgicznych. Świeżo usunięte zęby umieszczono w roztworze soli fizjologicznej. Po osuszeniu bruzdy zębów opracowano przy użyciu abrazji powietrznej.
Podczas tej czynności dysza piaskarki, mikropreparatora stomatologiczno-protetycznego MSP, utrzymywana była w odległości około 1–2 mm nad powierzchnią zęba, pod kątem 90° do powierzchni żującej. Strumień sprężonego powietrza i tlenku glinu prowadzony był wzdłuż bruzdy.
Jako ścierniwo służył tlenek glinu o wielkości ziaren 50 μm. W ten sposób przygotowane zęby przecięto w poprzek bruzdy. Tarcza przecinająca miała szerokość 0,3 mm.
opracowane powierzchnie napylono w próżni cienką warstwą stopu Au-Pd. obrazy oglądano w skaningowym mikroskopie elektronowym typu Jeol JSM 6100 w powięk-szeniu ×40, ×50, ×2000, które następnie sfotografowano.
wyniki
Po przecięciu zębów uzyskano 8 przekrojów. Powięk-szenie w SeM ×40 oraz ×50 pozwoliło dokonać oceny kształtu bruzdy, jaki uzyskano po zastosowaniu abrazji powietrznej. Używana w tej metodzie mieszanina sprężo-nego powietrza i tlenku glinu powoduje rozszerzenie bruz-dy poprzez zniesienie powierzchownej warstwy szkliwa.
Uzyskane bruzdy zakwalifikowano do typu V (ryc. 1) lub U (ryc. 2). Typy określają kształt bruzd.
W powiększeniu ×2000 oceniono strukturę ściany bruzdy. Dokonano oceny w 3 miejscach – na dnie bruzdy, w środku, u wlotu (ryciny 3, 4).
Ryc. 1. Widoczne są dwie bruzdy, opracowano prawą. Bruzda znajdująca się po lewej stronie zdjęcia była niewidoczna w badaniu klinicznym
(gołym okiem)
Fig. 1. Shown are two fissures, the right one after air abrasion, the left one undisclosed during visual examination by the dentist
Ryc. 2. Widoczna jest bruzda po opracowaniu MSP, którą zakwalifikowano do typu U
Fig. 2. Shown is a U-type fissure after MSP preparation
Ryc. 3, 4. oba zdjęcia przedstawiają strukturę ściany bruzdy u wlotu.
Powierzchnia w tym miejscu jest delikatnie „zniszczona”, najbardziej przypomina powierzchnię nienaruszoną. Można zauważyć, że jest
najbardziej oczyszczona (brak ziarnistości materiału ściernego) Figs. 3 & 4. Surface of the fissure at its entry showing fine “destruction”
but retaining its native appearance, apparently free of abrasive material (effective cleaning)
Na wszystkich poziomach bruzdy powstają mikro-retencje w postaci dołków i zagłębień. Pomimo działania tego samego związku ściernego struktura bruzdy nie jest jednakowa w każdym miejscu ściany bruzdy.
Na rycinie 5 przedstawiono strukturę szkliwa w środ-kowej części bruzdy. Mikroretencje w tym miejscu są bar-dziej widoczne niż na zdjęciach poprzednich. Zagłębienia te mogą zwiększać mechaniczną adhezję.
Na rycinach 6 i 7 przedstawiono strukturę ściany bruzdy na dnie. W tym miejscu powstaje największe
„spustoszenie”. Na dno bruzdy z największą siłą działa sprężona mieszanina (powietrza i materiału ściernego).
Takie zróżnicowanie spowodowane jest różną prędkością tych cząsteczek. energia kinetyczna cząsteczek tlenku
gli-81
oCeNA W SKANINgoWyM MIKroSKoPIe eleKTroNoWyM KSZTAŁTU I STrUKTUry ŚCIANy
nu powodująca oderwanie pryzmatów szkliwa jest w tym miejscu największa.
W każdym miejscu bruzdy widoczne są różnej wielko-ści ziarna startego materiału tkanek zęba i prawdopodobnie ścierniwa. Badania wyżej opisanych ziarnistości są kon-tynuowane.
dyskusja
W żadnym z badanych obrazów nie zaobserwowano mikropęknięć szkliwa. Mikropęknięcia można zaobserwo-wać po zastosowaniu zarówno mikrosilnika, jak i turbiny.
Do pęknięć szkliwa dochodzi zwłaszcza przy stosowaniu małych obrotów, około 3000 obr/min [5, 6]. Ma to znaczenie zwłaszcza na granicy szkliwo–wypełnienie. W miejscu tym prowadzić to może do zmniejszenia utrzymania materiału i wystąpienia przecieku brzeżnego. W naszym badaniu na
całej długości ściany bruzdy nie zaobserwowano uszkodzeń szkliwa w postaci mikropęknięć. Na całej powierzchni widoczne są mikroretencje. Najbardziej uwidocznione w części środkowej i na dnie. Powstałe mikroretencje zwiększają utrzymanie materiału w bruździe. Dobra reten-cja jest zapewniona zwłaszcza w jej środku i na dnie.
Jak pokazano na zdjęciach, odmienna jest struktu-ra mikroretencji na 3 poziomach bruzdy (dno, środek, wlot). Najbardziej „zniszczone” jest dno. Spowodowane jest to największą ilością ścierniwa wyrzucaną z dyszy w strumieniu centralnym. oddziaływanie w tym miejscu cząstek jest największe. Większa prędkość cząsteczek powoduje, że energia kinetyczna wyzwolona przez czą-steczkę zwiększa się i w związku z tym istnieje większa ścieralność szkliwa.
Mniejsza ilość tlenku glinu rozchodząca się na boki nie powoduje dużego zniszczenia struktury szkliwa. rozejście strumienia na boki wyzwala mniejszą prędkość cząstki i w związku z tym energia kinetyczna jest mniejsza, po-wodując delikatniejsze zniszczenie struktury.
Niektórzy autorzy podają, że obraz taki przypomina szkliwo wytrawione, nazywane jest to mechanicznym trawieniem tkanek [7]. Z naszego badania wynika, że takie trawienie nie jest wystarczające, gdyż u wlotu bruz-dy retencja w postaci dołków i rowków jest niewielka.
Struktura ściany w tym miejscu przypomina prawidłowe szkliwo. Powodować to może nie wystarczające mecha-niczne połączenie materiału wypełniającego ze szkliwem i z czasem doprowadzić do powstania szpary brzeżnej i mikroprzecieku. Można się domyślać, że istnieje ko-nieczność dodatkowego wytrawienia lub stosownego bondu.
Kształt bruzdy ma znaczenie, jeśli chodzi o zabez-pieczenie jej materiałem uszczelniającym. W przypadku bruzdy wąskiej nie ma takiej możliwości.
Badaniem klinicznym nie można stwierdzić, czy jest to bruzda typu IK czy długa i wąska [3, 5].
opracowanie bruzdy metodą abrazyjną powoduje na-danie kształtu lejkowatego o zaokrąglonym dnie. Kształt taki umożliwia wpłynięcie materiału.
Przejście ściany pionowej w dno ubytku jest gładkie.
Nie powoduje powstawania naprężeń mogących doprowa-dzić do zniszczenia wypełnienia lub zęba. Powstawanie niekorzystnych naprężeń pojawia się w przypadku piono-wego przejścia ściany pionowej w dno [8]. Dodatkowym atutem opracowania bruzdy techniką abrazji jest usunięcie niewidocznej (niemożliwej do zbadania klinicznie) demi-neralizacji. Proces próchnicowy najczęściej rozpoczyna się na dnie i ścianach bocznych bruzdy, w miejscach nie-widocznych w przypadku bruzd długich i wąskich.
wnioski
1. Bruzdy po oczyszczeniu urządzeniem MSP nabie-rają kształtu lejkowatego o szerszym wlocie. Uzyskany
Ryc. 5. Przedstawia strukturę ściany w środkowej części bruzdy. Wygląda jak „szkliwo wytrawione” albo hydroksyapatyt pozbawiony substancji
organicznej
Fig. 5. Surface of the middle part of fissure resembling either “digested enamel” or hydroxyapatite without organic material
Ryc. 6, 7. Zdjęcia przedstawiają dno bruzdy. Na obu widoczne są liczne ziarnistości prawdopodobnie materiału ściernego i „startej” tkanki
szkliwa
Figs. 6 & 7. Fundus of fissure revealing numerous adhering particles (abrasive material or abraded enamel)
82 M. SroCZyK, F. BIeNIA, K. oPAlKo, M. leSIAKoWSKI kształt przypominający na przekroju litery U lub V pozwala
na dokładniejsze ich zbadanie i łatwiejszą penetrację ma-teriału uszczelniającego.
2. Struktura ściany bruzdy różni się w zależności od prędkości padania ścierniwa i powstałej energii kinetycznej cząsteczek.
3. Każda bruzda, jak wynika z badań, powinna być poddana opracowaniu urządzeniem MSP przed jej uszczel-nieniem.
piśmiennictwo
1. Paul-Stelmaszczyk M.: rodzaje bruzd na powierzchniach zgryzo-wych zębów bocznych – badania w SeM. Czas. Stom. 1997, 50, 3, 155–159.
2. Paul-Stelmaszczyk M.: Tendencje profilaktyczne w metodyce
opra-cowywania i wypełniania ubytków klasy I w zębach bocznych. Czas.
Stom. 1994, 47, 3, 174–176.
3. Paul-Stelmaszczyk M.: Wpływ kształtu bruzd oraz ich mechaniczne-go opracowania na stopień wypełninia lakiem w zębach bocznych.
obserwacje w mikroskopie skaningowym. Czas. Stom.1999, 52, 6, 361–365.
4. Pękacka K., Pękacki P.: Zastosowanie urządzenia do abrazji powietrznej MSP w stomatologii estetycznej. Twój Prz. Stom. 2002, 5, 19–22.
5. Pawlicki P. et al.: Powierzchnie żujące poddane i nie poddane szlifo-waniu przed lakowaniem. Mag. Stom. 2000, 2, 52–54.
6. Pawlicki P. et al.: ocena w SeM wpływu wierteł diamentowych na powierzchnie szkliwa w zależności od szybkości obrotów wiertaki lub turbiny. Czas. Stom. 1999, 52, 10, 653–658.
7. Goldstein R.E., Parkins F.M.: Air-abrasive technology; Its new role in restorative dentistry. J. Am. Dent. Assoc. 1994, 125, 551.
8. Kupczyński P., Borkowski L., Postek-Stefańska L.: ocena struktury powierzchni twardych tkanek zębów opracowanych za pomocą pia-skarki Air Flow prep K1 – badania w SeM. Stom. Współcz. 2002, 9, 4, 29–33.
An nAles AcAdemiAe medicAe steti nensis, 2005, 51, 83–94
r o c z n i k i p o m o r s k i e j a k a d e m i i m e d y c z n e j w s z c z e c i n i e AnnAls of tHe PomerAniAn medicAl University, 2005, 51, 83–94
tom li/1 2005 volUme li/1
Wojciech GłąboWski