Mechanizm alokacji środków i jego aktorzy

Informacje dotyczące roli poszczególnych aktorów w procesie tworzenia budżetu pochodzą w większości z badania jakościowego. W proces tworzenia (jak również wykonywania) budżetu oświaty zaangażowane są następujące grupy aktorów:

 Dyrektorzy szkół

 Urzędnicy samorządowi

 Zarząd/wójt/burmistrz/prezydent

 Rada

Pierwszym ważnym aktorem w zakresie tworzenia budżetu jest dyrektor szkoły. Dokumenty, które przygotowuje dyrektor szkoły są wyjściowe dla procesu tworzenia budżetu.

Dyrektorzy szkół przygotowują dwa rodzaje dokumentów3:

 Dokument merytoryczny tzw. arkusz organizacji szkoły4 (arkusz organizacyjny) określający m. in. liczbę oddziałów, uczniów i kadry nauczycielskiej i administracyjnej, liczbę godzin zajęć edukacyjnych, a także informacje dotyczące biblioteki, świetlicy, internatu, organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej

 Dokument finansowy – zapotrzebowanie do projektu budżetu i plan finansowy szkoły.

Arkusz organizacyjny jest dokumentem podstawowym, określającym zapotrzebowanie rzeczowe szkoły. Na jego podstawie przygotowywany jest plan finansowy, przekładający zapotrzebowanie rzeczowe na zapotrzebowanie finansowe. To, że arkusz jest dokumentem wyjściowym wynika także z chronologii przygotowania obydwu rodzajów dokumentów, bowiem arkusz jest przygotowywany wcześniej, a zapotrzebowanie finansowe w następnej kolejności.

Tylko w przypadku jednego JST biorącego udział w badaniu była mowa o odgórnych wytycznych dotyczących sposobu przygotowania arkusza organizacyjnego.

Wobec tego cofamy się do arkusza organizacji pracy szkół, tak. Mamy(…) określone wskaźniki, można powiedzieć taki [nazwa miasta] bon oświatowy, gdzie są wskaźniki, które mówią jakie, jaki dyrektor dysponuje jakim limitem etatów na określony oddział czy na ucznia, tak. I na tej podstawie dyrektor, dyrektor przedstawia arkusze organizacji pracy. [MnPP2_U1]

3 Zgodnie z przepisami obydwa dokumenty są opiniowane przez radę pedagogiczną oraz komitet rodzicielski, jednak w badaniu nie zgromadzono wiedzy na ten temat, gdyż nie prowadzono wywiadów z dyrektorami szkół.

4 Arkusz organizacji szkoły jest podstawowym dokumentem organizacyjnym szkoły, w którym dyrektor określa szczegółową organizację nauczania, wychowania i opieki w danym roku szkolnym z uwzględnieniem szkolnego planu nauczania. Zakres informacji wykazywanych w arkuszu oraz terminy jego przyjmowania są określone w rozporządzeniu MEN z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola i publicznych szkół.

24

W żadnym wywiadzie nie wskazano, aby w opracowanie arkuszy organizacyjnych byli włączeni rodzice.

Opracowanie zapotrzebowania finansowego przez dyrektorów szkół również może się odbywać na podstawie odgórnych wskazówek. Istnienie takich wytycznych stwierdziło kilku respondentów

I narzucamy, że (…) wydatki nie mogą wzrosnąć więcej globalnie niż np. o 2,8%. [PZ3_U1] Zarząd Powiatu, zgodnie z uchwałą Rady, określającą procedurę budżetową, ustala podstawowe wskaźniki, (…) które przyjęte powinny być, i muszą, i będą, przez kierowników jednostek do planowania na rok następny. [PZ5_U2]

My oczywiście wtedy dajemy zarządzenie, że plany finansowe mają być przykładowo, jest stopień inflacji 2,3, jaki był w ubiegłym roku, mają być przygotowane pod… tak jak wydatki na dzień trzydziesty czerwca przykładowo, stopień inflacji 2,3, i pod takim rygorem przygotować wydatki. [MnPP4_D1]

To znaczy tak dyrektorzy otrzymują pewne założenia prawda a więc pewne takie kryteria na wejściu, możliwości finansowe określające tak? [G5_D1]

Przedstawiciele wielu samorządów, a szczególnie gmin stwierdzili, że wysokość zapotrzebowania zgłaszanego przez dyrektorów jest za wysoka i wymaga ograniczenia w związku z brakiem wystarczających dochodów.

Mają marzenia, mają koncerty życzeń, tak dalej. [PZ1_U2]

I oczywiście dyrektor przygotowuje projekt takiego budżetu, przedstawia nam. My to zderzamy ze środkami, którymi dysponujemy. No i czasami, no, ten budżet jest, musi być jeszcze korygowany.[MnPP2_U1]

Jednocześnie w wypowiedziach kilku przedstawicieli gmin pojawiła się informacja o zrozumieniu dyrektorów dla ogólnej sytuacji finansowej JST.

bo przez lat tej wspólnej działalności wypracowaliśmy już sobie taki model, że oni już te jak gdyby roszczenia nie mają zbyt wygórowane, one są zawsze większe niż szacujemy [G1_D2] (…) a poza tym dyrektorzy nasi są przyzwyczajeni od lat, że szastać pieniędzmi, nie mogą, więc też starają się ze swojej strony nie za dużo żądać i jakoś ten budżet w ryzach trzymać. [G3_U1] Ale też jeden z przedstawicieli gmin zasygnalizował problem z brakiem takiego zrozumienia.

A jest niewielka część dyrektorów, która oddziela swoje stanowisko dyrektorskie od gminy, od całości. Tylko jestem dyrektorem i mnie nic nie obchodzi. Nie starczy na wynagrodzenia nauczycieli, to niech się martwią. To się zawali - niech się martwią, bo ja jestem dyrektorem. [G4_U2]

Dokumenty przygotowywane przez dyrektorów szkół są przekazywane do odpowiedniej komórki organu prowadzącego szkołę. W poszczególnych JST organizacja w tym zakresie jest różna. W objętych badaniem jakościowym 15 jednostkach samorządu terytorialnego występują głównie dwa modele podziału kompetencji dotyczących zarządzania i finansowania oświaty.

25 Model pierwszy polega na łączeniu w jednej komórce zadań związanych z prowadzeniem spraw merytorycznych ze sprawami finansowymi oświaty. W modelu drugim zadania merytoryczne dotyczące prowadzenia placówek oświatowych leżą w gestii innej komórki niż kwestie finansowe oświaty.

W badanych JST dominuje model 1, występujący w ośmiu na piętnaście przypadków. W dwóch JST (jedna gmina wiejska i jedna gmina miejsko-wiejska) łączone zadania realizuje wydzielony poza struktury urzędu gminny zespół. Model 2 występuje w sześciu spośród badanych 15 jednostek samorządu terytorialnego: w trzech gminach, w jednym mieście na prawach powiatu i w dwóch powiatach ziemskich.

W jednym przypadku (gminy miejsko-wiejskiej) brak komórki ds. merytorycznych oświaty. Sprawami oświaty zajmuje się bezpośrednio burmistrz, poprzednio dyrektor jednego z zespołu szkół podlegających gminie. Sprawy finansowe znajdują się w kompetencji komórki ds. finansowych, podlegającej skarbnikowi.

Im większy zakres kompetencji oświatowych (w rozumieniu większej liczby prowadzonych placówek oraz pełnego spektrum poziomów edukacji – od przedszkoli do szkół ponadgimanzjalnych), tym bardziej są rozbudowane struktury administracyjne.

Najmniej rozbudowana struktura występuje we wspomnianej gminie miejsko-wiejskiej, która nie posiada nawet jednoosobowego stanowiska pracy ds. oświaty (chyba że uznamy, że taką rolę pełni sam burmistrz). W trzech gminach wiejskich, które zostały objęte niniejszym badaniem, występują różne rodzaje rozwiązań: jednoosobowe stanowisko obejmujące również inne zadania poza oświatą (inspektor ds. kadr i oświaty), komórka obejmująca dodatkowe zadania oprócz oświaty (referat organizacyjno-oświatowy) oraz zewnętrzny w stosunku do urzędu gminy gminny zespół ds. oświaty. Funkcjonowanie komórki ds. merytorycznych oświaty według modelu 2 nie oznacza, że nie ma on żadnych zadań w zakresie finansowania oświaty. Dwóch rozmówców wspomniało o tym w swoich wypowiedziach:

My [Wydział Edukacji – dopisek] mamy tylko takie zadania jak dowóz dzieci, jak zlecone zadanie dotyczące wynagradzania pracodawców za kształcenie młodocianych pracowników, stypendia socjalne, zielone szkoły, wyprawka szkolna, inne programy, które są realizowane. Te finansowanie przechodzi przez wydział, to jest w zakresie planowania i potem realizacji, a pozostałe, jeżeli chodzi o szkoły, szkoły są samodzielne, mają własne budżety, mają własnych księgowych, ale potem, jeżeli chodzi o sprawozdawczość i plan, wcześniej planowanie, sprawozdawczość i całą tą obróbkę budżetową, to prowadzi wydział finansowy. [MnPP1_U1] Zatem w zakresie zadań wydziałów oświaty nie zajmujących się planowaniem budżetu mogą znajdować się zadania finansowe leżące w gestii urzędu (dowożenie dzieci, zielone szkoły, ogólne programy), a nie szkoły.

We wszystkich miastach na prawach powiatu objętych badaniem oświatą zajmują się komórki ds. oświaty/edukacji, które odpowiadają wyłącznie za tę dziedzinę, natomiast w przypadku powiatów ziemskich zadania edukacyjne łączone są z innymi obszarami kompetencji JST tego szczebla, najczęściej z kulturą, sportem i sprawami społecznymi.

26

Rozwiązania organizacyjne przekładają się na zakres wiedzy urzędników. Urzędnicy zajmujący się zarządzaniem merytorycznym w zakresie oświaty w przypadku szczegółowych pytań finansowych odsyłali badacza do skarbnika.

Podział kompetencji między komórkami ds. merytorycznych i finansowych w urzędach stosujących model 2 powoduje, że dokumenty planistyczne przygotowywane przez dyrektorów trafiają do różnych miejsc – arkusze do wydziałów merytorycznych, a plany finansowe – do wydziałów ds. budżetu.

O: Tak jak mówię, do nas nawet do wydziału nie spływają te plany, projekty planów finansowych szkół, wiec my dokładnie jakby nie wiemy jakie kwoty na jakie, na jakich tam… rozdziałach tych, tych budżetowych się znajdują.

B: Czyli państwo dostają [arkusz - dopisek] organizacyjny, ale nie ten plan budżetu szkoły, tak? O: Plan finansowy nie. [PZ4_U1] – wypowiedź naczelnika wydziału ds. merytorycznych

Projekt budżetu dla oświaty jest przygotowywany w komórce ds. oświaty, jeśli łączy ona funkcje merytoryczne i finansowe, lub w komórce ds. budżetu dla całej jednostki. W pierwszym przypadku podlega decydentowi merytorycznemu (wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi lub staroście), w drugim skarbnikowi, który z kolei podlega decydentowi merytorycznemu.

Projekt budżetu stanowi część budżetu całej JST. Przygotowany przez urzędników projekt budżetu oświaty trafia do skarbnika, który przygotowuje cały budżet i przekazuje go do decydenta lub zarządu w celu podjęcia decyzji o kształcie dokumentu przekazywanego następnie radzie.

Zarząd w powiatach a wójt/burmistrz/prezydent w pozostałych samorządach to kolejny ważny aktor w ramach procedury budżetowej JST.

Rolą tego organu jest kierowanie procesem przygotowania projektu budżetu przez urzędników, przyjęcie ostatecznego kształtu tego dokumentu i przekazanie go do rady w celu zatwierdzenia. To na tym etapie prac nad budżetem zapadają decyzje, w przypadku przewagi wydatków nad dochodami, co w projekcie zostawić, a z czego rezygnować i jaką ostatecznie propozycję przedstawić radzie.

W procesie tworzenia budżetu na tym etapie we wszystkich typach JST uczestniczą skarbnicy, wójtowie, burmistrzowie prezydenci i ich zastępcy, a w przypadku powiatów ziemskich, starostowie i ich zastępcy.

Dokument w wersji zaakceptowanej przez zarząd lub wójta, burmistrza, prezydenta jest przedkładany radzie.

Rada przyjmuje budżet w drodze uchwały. W ramach rady funkcjonują tematyczne komisje. W prawie każdej radzie badanych JST działa komisja ds. oświaty (brak odrębnej komisji ds. oświaty stwierdzono w czterech JST). Ta komisja opiniuje projekt budżetu – omawia go z członkami zarządu. Budżet oświaty jest przyjmowany w ramach budżetu całej jednostki w głosowaniu rady.

Z formalnego punktu widzenia wiążące są dopiero decyzje rady i to one generują skutki finansowe. Wiadomo, że organem prowadzącym podejmującym takie decyzje jest Rada Miejska i tutaj Prezydent miasta przygotowuje takie informacje dla Rady, takie propozycje. [MnPP1_U1] Pojawiło się kilka wypowiedzi wskazujących, że w praktyce budżet oświaty nie jest przedmiotem dyskusji na posiedzeniu rady. Jeden z badanych wskazał, że szczegółowe omawianie budżetu

27 odbywa się w trakcie posiedzeń komisji, a na posiedzeniu plenarnym nie dochodzi już do dyskusji. W kilku wypowiedziach stwierdzono, że radni rozumieli wymogi prawne, które musi spełnić budżet w zakresie oświaty i dlatego nie podejmowali dyskusji.

Jak znam naszych radnych, to wiem, że oni wiedzą po prostu, że tak musi być po prostu. I nie analizuje się to w kategoriach, czy powinniśmy tak, czy nie powinniśmy, oni wiedzą, że tak musi być, że to minimum musimy zapewnić choćbyśmy nie wiem skąd te pieniądze wzięli czy się zadłużyli to musimy te pieniądze dać, żeby to funkcjonowało na dotychczasowym poziomie (…) jest naprawdę duże zrozumienie. [G2_D2]

Jeśli dochodzi w Radzie do dyskusji nad budżetem dotyczy to inwestycji

O: Odpowiadając na to pytanie, jeśli radny reprezentuje dany okręg…, bo z reguły każdy swój okręg, a jest cztery w tej chwili…(…) I w jego okręgu załóżmy placówka jest w bardzo dobrym stanie, jako obiekt techniczny, (…) zabezpiecza ta placówka niezbędne lokale i sale gimnastyczne, to on wtedy bardziej lobbuje za potrzebami w swoim okręgu innymi…(…) typu wodociąg, kanalizacja, chodnik, oświetlenie i tym podobne. [G4_D1]

Nie jest jednak tak, że radni nie mają wpływu na wydatki bieżące oświaty. To bowiem rada podejmuje decyzję o ewentualnej likwidacji, połączeniu lub utrzymaniu placówek, co bezpośrednio przekłada się na ponoszone przez JST wydatki bieżące w obszarze oświaty.

Tylko w przypadku respondentów reprezentujących dwa największe miasta na prawach powiatu biorące udział w badaniu pojawiły się stwierdzenia o napięciach natury politycznej wśród radnych. Jeden z respondentów stwierdził, że nastawienie członków rady ulega zmianie w trakcie kadencji. Nie znając uwarunkowań prawnych, na początku starają się wprowadzić pewne zmiany, a później rozumieją ograniczenia i dostosowują swoje decyzje do sytuacji.

(…) ja myślę, że nowa Rada niezorientowana w pewnych sprawach, ona musi też dojrzeć, i ona po dość krótkim czasie zaczyna rozumieć, że pomysły nierealne nie mogą być realizowane [G3_U1]

Zdaniem dwóch respondentów, urzędnicy i decydenci zajmujący się profesjonalnie obszarem oświaty i jej finansowania, posiadają większą wiedzę niż radni. Jeden z respondentów wyraził nawet pogląd, iż „broni budżetu” przed nieprawidłowymi zmianami, które radni proponują z braku wiedzy na temat uwarunkowań, w których działa oświata.

Czyli na komisje problematyczne, które po prostu zapoznają [się – dopisek] z budżetem (…). Wnoszą jak gdyby uwagi, co do budżetu i… i ostateczną decyzją po całej weryfikacji jest (…) zatwierdzenie. No, są czasami takie nie ukrywam niejasno… jakieś tam pomysły, próby, może… może nie… czasami z niewiedzy (…), jakichś tam ruchów wykonywanych (…) no to staramy się po prostu bronić tego (…) I wytłumaczyć, że podjęcie takiej decyzji po prostu odbije się skutkiem negatywnym [G4_D1]

Jak pokazano dyrektorzy szkół są podstawowym źródłem wiedzy na temat potrzeb szkoły. To oni przygotowują plan finansowy placówki. Oni również odpowiadają za jego wykonanie jako kierownicy jednostki budżetowej zgodnie z uchwalonym przez radę budżetem. Co istotne, pomimo tego, iż to zarządy gmin, powiatów i miast faktycznie podejmują szczegółowe decyzje dotyczące wielkości wydatków na oświatę i narzucają poszczególnym szkołom limity i cele wydatków, dyrektorzy pośrednio

28

mogą wpływać na ich poziom poprzez wskazywanie odpowiednio wysokich potrzeb finansowych (wątek ten silnie akcentowany był w przeprowadzonych wywiadach).

Dyskusje na temat finansowania oświaty mogą pojawiać się nie tylko przy okazji uchwalania budżetu na dany rok budżetowy, ale również przy okazji zmian w już uchwalonym budżecie. Budżety badanych JST były wielokrotnie zmieniane w ciągu roku budżetowego. Analiza dokumentów nie obejmowała zakresu i częstotliwości tych zmian, ale były one dostrzegalne na etapie kompletowania zbioru dokumentów do analizy. W badaniu ilościowym zaledwie 24 ze 106 respondentów twierdziło, że w 2011 r. budżet w części dotyczącej wydatków oświatowych nie był istotnie zmieniany. W kilku wypowiedziach respondentów pojawiły się opinie zwracające uwagę na trudności związane z właściwym zaplanowaniem budżetu. Planowanie każdego budżetu jest obarczone ryzykiem, gdyż polega na projekcji przyszłych wydarzeń. Niemniej jednak badani wskazali na następujące konkretne kwestie pokazujące specyficzne problemy wynikające z funkcjonującego systemu oświaty.

 Brak pełnej informacji o wysokości dochodów, zarówno w odniesieniu do subwencji jak i dochodów z podatków

 Brak pełnej informacji odnośnie realizowanego budżetu, gdyż planowanie kolejnego roku rozpoczyna się w połowie danego roku (jedno wskazanie)

 Rozbieżność między rokiem szkolnym a rokiem budżetowym

z tym, że jest utrudnione w stosunku do roku budżetowego, bo rok budżetowy jest od stycznia do grudnia, a rok szkolny od września do czerwca, prawda? Czy tam do sierpnia są ponoszone koszty tego roku, dlatego tu jest zawsze problem. Musi to być elastycznie regulowane, bo zmiany przeważnie w oświacie następują z dniem pierwszego września, a te zmiany oddziaływają na budżet danego roku na te cztery miesiące, a nie na całe 12 miesięcy następnego roku. [MnPP1_U1]

 Nieprzewidziane potrzeby stanowiące wydatki obligatoryjne

Oczywiście w trakcie roku budżetowego są zmiany, bo często jest tak że przybywa tych decyzji dotyczących tych niepełnosprawności i część nauczycieli ucieka na różnego rodzaju urlopy czy to dla poratowania zdrowia czy zwykłe nieobecności wynikające z choroby itd., [G1_D2]

 Nieprzewidziane podwyżki

Oczywiście później wychodzi tak, że my przygotujemy taki plan budżetu, on jest przygotowany do końca roku budżetowego, czyli do piętnastego listopada, a w lutym, w marcu mamy podwyżki energii, które Pan dyrektor nie ujął. [MnPP4_D1]

 Trudności w określeniu wysokości dotacji dla szkół niepublicznych

Zaskakują nas tylko placówki niepubliczne ilością uczniów. To nas zaskakuje, bo nie możemy tego przewidzieć. Ustawa o systemie daje im termin do 30 września. Więc tutaj czekamy na ostatnie informacje o planowanej liczbie uczniów. To nas tylko trzyma przy konstrukcji budżetu. [MnPP3_D1_U2]

Jeden z badanych stwierdził, że prace nad budżetem trwają cały rok ze względu na konieczność jego ciągłej modyfikacji.

29 budżet jest bardzo dokumentem elastycznym, my praktycznie musimy dopasowywać na bieżąco. Jeżeli zmienia się sytuacja, przeważanie, raz w miesiącu jest sesja, w związku z tym, jeżeli już dochodzą jakieś tam sprawy, że musimy zmodyfikować budżet to (…) robimy. Nie ma sesji gdzie nie byłoby zmian w budżecie. Tak to wygląda. Czyli u nas nad tym dokumentem się permanentnie pracuje. [G1_D2]

4.2. Kluczowe wybory wewnątrz oświaty i determinanty kosztów

Druga część rozdziału poświęconego procesowi tworzenia budżetu oświaty koncentruje się na czynnikach determinujących wydatki oświatę związanych bezpośrednio z oświatą.

Budżet na oświatę (wydatki na oświatę) w prawie każdej badanej JST wzrastał w ostatnich latach. Zgodne co do tego są miasta na prawach powiatu oraz gminy. Wzrost ten w przypadku powiatów ziemskich jest sygnalizowany z mniejszą intensywnością. Albo stwierdzają, że wydatki na oświatę nie wzrastały, albo odnotowują wzrost, ale nieznaczny. Przede wszystkim większość badanych powiatów ziemskich finansuje wydatki bieżące na oświatę jedynie z subwencji więc wzrost subwencji jest tożsamy ze wzrostem budżetu na oświatę.

B: A jak się zmieniała wysokość budżetu na oświatę i edukacyjną opiekę wychowawczą w ciągu ostatnich 3 lat, wzrost, spadek i co na to wpłynęło?

O: Nie, jest to kwota co roku równa, jak już wstępnie Panu mówiłem, bo tyle otrzymujemy na subwencję oświatowej, ile nam ministerstwo wylicza i to jest w zależności ile mamy uczniów. Ale to mniej więcej na podobnym poziomie nam się kształtuje, plus koszty inflacji. [PZ3_U2] Zawsze jest, subwencji zawsze jest ciut więcej [PZ2_U1]

Wzrost wielkości budżetu na oświatę może się wydawać paradoksem w związku z malejącą liczbą uczniów (niż demograficzny), chociaż zjawisko to nie dotyczy wszystkich badanych JST. W przypadku jednej z gmin mamy do czynienia ze wzrostem liczby dzieci ze względu na rozwój tej gminy związany z bliskim położeniem w stosunku do stolicy i przyjmowaniem przez nią funkcji przedmieścia względem tej dużej metropolii.

Pytani o czynniki wpływające na wielkość budżetu oświatowego badani nie wskazywali na liczbę uczniów. Odpowiadając na to pytanie respondenci zawsze odwoływali się do wynagrodzeń, jako podstawowego składnika budżetu oświaty, oraz do obowiązkowego ich podnoszenia, jako głównego czynnika wpływającego na wzrost budżetu oświaty.

Głównym czynnikiem wpływającym na wielkość, strukturę oraz wzrost wydatków na oświatę są, w opinii wszystkich badanych JST, obowiązkowe podwyżki dla nauczycieli.

Znaczy subwencja z roku na rok automatycznie, tak, wzrasta, (…) wysokość subwencji, związana jest przede wszystkim z wynagrodzeniami (…) nauczycielskimi i z wzrostem ich wynagrodzenia, jak również ze zmianą struktury awansu zawodowego nauczycieli, więc stąd idzie wzrost subwencji. [MnPP4_U1]

Wynagrodzenia nauczycieli i pochodne od wynagrodzeń to główna przyczyna tego, że się zwiększa subwencja. [PZ1_U2]

30

Z kwestią wynagrodzeń nauczycieli wiążą się również inne czynniki mające wpływ na wielkość budżetu oświaty, a dotyczące różnych uprawnień finansowych tej grupy zawodowej, wynikających z ustawy Karta Nauczyciela. Należą do nich:

 Uzależnienie wysokości wynagrodzenia nauczycieli od stopni awansu zawodowego, które jest wymogiem ustawowym dla wszystkich JST

 Dodatki wiejskie i mieszkaniowe, na co wskazywali respondenci z gmin liczących poniżej 5 tysięcy mieszkańców5

I też dla nas jest też bolączką, dlaczego dodatek mieszkaniowy, dodatek wiejski, których nie ma w miastach powyżej pięciu tysięcy, nie jest wliczony do wynagrodzenia nauczycielskiego? Przecież on go bierze. I to bierze stały, to jest stały, to nie jest to, że sporadyczny, tylko stały. No i to nas gminę małą jeszcze dodatkowo obciąża, to jest dziesięć procent i to jest to, co myśmy ustalili. To też nie są małe pieniądze. [G2_U1]

 Dodatek wyrównawczy6

, co jest wymogiem ustawowym dla wszystkich JST. Jeden z respondentów wskazał na szczególny wypływ tych przepisów na budżet w przypadku zatrudniania nauczycieli stażystów, którzy ze względu na brak doświadczenia nie