Metoda badawcza

W latach 2013–2015 przeprowadzono badania, których głównym celem było określenie stanu dojrzałości wykorzystania controllingu procesów w przedsię-biorstwach działających w Polsce1. Motywacją do podjęcia studiów była potrzeba rozpoznania możliwości i zakresu wspomagania controllingu procesów narzę-dziami ICT.

W badaniach empirycznych zastosowano nieprobabilistyczną metodę doboru próby – dobór celowy, co miało umożliwić pozyskanie możliwie reprezentatyw-nych dla populacji wyników. W badaniach wzięły udział przedsiębiorstwa dzia-łające na terenie Polski. Respondentami byli przedstawiciele kadry zarządzającej, zarówno szczebla naczelnego (menedżerskiego), jak i dyrektorzy czy kierownicy operacyjni oraz controllerzy.

Badania ankietowe realizowane były z wykorzystaniem systemu informatycz-nego klasy business intelligence o nazwie Business Navigator firmy Archman sp. z o.o. z Krakowa. System ten posiada moduł ankiety, który wspomaga prowa-dzenie badań na dużą skalę i umożliwia prezentację wyników w dowolnym ukła-dzie. Kluczowe jego funkcjonalności to:

– w pełni samodzielne definiowanie przez użytkownika ankiety oraz kiero-wanie jej do wybranych respondentów,

– definiowanie ankiet seryjnych, tworzonych i rozsyłanych automatycznie przez system po wcześniejszym zdefiniowaniu parametrów wysyłki,

– zarządzanie dostępem wskazanych osób do wyników.

Ankieta została pierwotnie przygotowana w arkuszu kalkulacyjnym, a następnie transponowana do systemu informatycznego Business Navigator. Następnym krokiem była rejestracja adresu e-mailowego respondenta, po uprzednim

pozy-1 Badania empiryczne prowadzone były w ramach grantu badawczego NCN nr projektu N115

65

skaniu od niego akceptacji udziału w badaniu. Z systemu informatycznego ankieta była bezpośrednio i automatycznie przesyłana drogą mailową do respondenta, z prośbą o jej wypełnienie. Czas rozpoczęcia pracy nad ankietą był rejestrowany w systemie informatycznym, dzięki czemu istniała możliwość uzyskania na bieżąco wiedzy o liczbie uczestników badania. Respondent miał możliwość w dowolnej chwili przerwać wypełnianie ankiety, zapisać dotychczasowe wyniki i powrócić do niej w dogodnym dla siebie terminie. Możliwość czasowego wstrzymania uzupeł-niania ankiety była uwarunkowana wypełnieniem 80% jej pytań oraz obowiąz-kowo metryczki firmy (charakterystyka podmiotu) i respondenta (charakterystyka osoby). Po zakończeniu wypełniania respondent otrzymywał automatyczny e-mail, w którym informowano go, że wysłanie ankiety zostało zakończone sukcesem. W ramach podziękowania za poświęcony czas ankietowani otrzymywali wersję elektroniczną monografii pt. Controlling. System oceny centrów odpowiedzialności za wyniki (Nesterak 2002).

W pierwszej kolejności ankieta została wysłana do wybranej grupy 30 respon-dentów (badania pilotażowe), osób, które pracowały na stanowiskach controllin-gowych. Proszono je o wypełnienie ankiety i wskazanie swoich uwag, zarówno merytorycznych, jak i technicznych, dotyczących przejrzystości i zrozumienia kwestionariusza ankiety. Celem takiego działania była konieczność weryfikacji narzędzia badawczego w taki sposób, aby było ono z jednej strony szczegółowe, a z drugiej – nie prowadziło do negatywnego jego odbioru przez respondentów. Zebrane uwagi posłużyły do opracowania drugiej wersji ankiety, nieco odchu-dzonej, która została przesłana do 860 respondentów deklarujących chęć udziału w badaniach. Baza potencjalnych respondentów została opracowana na podstawie wstępnych rozmów z pracownikami szczebla menedżerskiego oraz zatrudnionymi w działach finansowych i controllingowych organizacji działających w Polsce. W pełni wypełnioną ankietę przekazało 266 respondentów (30,9% ogółu bada-nych). Łącznie 594 (69,1%) ankiety nie zostały zwrócone, przy czym 193 (22,4%) respondentów rozpoczęło wypełnianie ankiet, ale ich nie dokończyło. Niektórzy z respondentów, którzy nie wypełnili ankiety, wskazali, że po przeczytaniu szczegółowych pytań nie byli w stanie odpowiedzieć profesjonalnie i rzetelnie na pytania. Argumentowali to brakiem wiedzy na temat prowadzonych badań.

Ankieta składała się z sześciu obszarów tematycznych, o zróżnicowanej obję-tości. Dodatkowo, by pozyskać wiedzę o respondencie, zamieszczono szczegó-łową metryczkę na jego temat oraz na temat przedsiębiorstwa, które reprezentuje. W tabeli 3.1 przedstawiono ogólną zawartość poszczególnych obszarów ankiety.

W ankiecie postanowiono wykorzystać także formułę pytań otwartych, pozwa-lających respondentom wypowiedzieć się szerzej na temat określonego problemu. Komentarz stanowił uzupełnienie odpowiedzi o bardzo cenne dla badań opinie osób wypełniających ankietę.

Tabela 3.1. Obszary badań ankietowych oraz główne cele ich realizacji

Lp. Obszar ankiety Cele pozyskania materiału badawczego

1 Controlling

strategiczny ^{– sposób budowy strategii}– zasady monitorowania strategii

– zakres wykorzystywanych metod i technik do budowy strategii – wykorzystanie informatyzacji w obszarze controllingu strategicznego 2 Controlling

projektu ^{– stopień zaangażowania personelu firmy w realizację zadań}– stosowane metodyki zarządzania projektami

– przebieg procesu budżetowania projektu

– wykorzystanie informatyzacji w obszarze controllingu projektu 3 Controlling

procesów ^{– zasady i skuteczność istniejących w firmie procedur}– sposób rozwiązywania konfliktów decyzyjnych

– zakres wykorzystania elektronicznego obiegu dokumentów – metody pomiaru efektywności przebiegu procesów

– zakres i wykorzystanie informatyzacji obszaru controllingu procesów 4 Controlling

finansowy ^{– zasady funkcjonowania systemu finansowego firmy}– metodologia dekretacji zdarzeń gospodarczych

– sposoby ewidencji i rozliczania przychodów i kosztów

– przebieg i zasady procesu budżetowania i jego przydatność w firmie – skala odpowiedzialności kierowników za budżetowanie

– sposoby raportowania wyników

– skala wykorzystywanych mierników oceny realizacji zadań budżeto-wych

– zakres i wykorzystanie informatyzacji obszaru controllingu finanso-wego

5 Controlling

personalny ^{– rodzaj zadań wykorzystywanych w zarządzaniu firmą}– sposoby oceny kompetencji kierowników i pracowników

– zasady premiowania realizacji zadań

– zakres i wykorzystanie informatyzacji w obszarze controllingu perso-nalnego

6 Specyfika wdrażania oraz funkcjonowania controllingu

– specyfika wyodrębniania i funkcjonowania centrów odpowiedzialności – sposoby formalizacji komórki controllingu

– zadania realizowane przez komórkę controllingu – sposoby wdrażania controllingu do przedsiębiorstwa – zakres wykorzystania współczesnych narzędzi controllingu – ocena instrumentarium i zasad controllingu w oczach decydentów Źródło: opracowanie własne.

W niniejszej publikacji zaprezentowano wyniki w wybranym obszarze – controllingu procesów. Ankieta w tej części składała się z 19 pytań, przy czym 16 z nich stanowiły pytania zamknięte, a 3 – pytania otwarte. Kwestionariusz ankiety obszaru controllingu procesów zaprezentowano w załączniku monografii.

Na wstępie ankiety respondenci otrzymali definicję procesu, który określono jako znaczące przedsięwzięcie podejmowane w przedsiębiorstwie, realizowane

67

jednorazowo, z precyzyjnie określonymi celami, budżetem, datami rozpoczęcia i zakończenia.