Metoda ReCiPe 2016

Podstawowym celem metody ReCiPe jest przekształcenie długiej listy wyników inwentaryzacji cyklu życia w ograniczoną liczbę wyników – wskaźników. Te wyniki wyrażają względną dotkliwość kategorii oddziaływania na środowisko. W ReCiPe określa się wskaźniki na dwóch poziomach:

• 21 kategorii wpływów,

• 3 kategorii szkody.

Każda metoda określa punkt środkowy i końcowy, przy czym zawiera również czynniki zgodne z trzema perspektywami kulturowymi. Perspektywy stanowią zbiór wyborów w takich kwestiach, jak czas lub oczekiwania, w ujęciu których właściwe zarządzanie lub przyszły rozwój technologii powinien zapobiec przyszłym szkodom środowiskowym lub je zredukować do maksymalnego minimum.

W przeciwieństwie do innych metod, takich jak dobrze opisany w literaturze Eco-Indicator 99, EPS, LIME czy Impact 2002+, wskaźnik ReCiPe 2016 nie obejmuje potencjalnego wpływu przyszłych oddziaływań dla kategorii szkody, ale zakłada, że takie oddziaływania zostały uwzględnione w analizie inwentaryzacji.

Metody ReCiPe i IMPACT 2002+ są połączeniem dwóch najbardziej znanych metod oceny wpływu cyklu życia: CML i EcoIndicator 99. Różnica pomiędzy nimi polega m.in. na sposobie podejścia do kategorii szkody „zużycie zasobów”. W metodzie

50

IMPACT 2002+ jednostką jest wielkość energii pierwotnej w MJ, natomiast w metodzie ReCiPe – wzrost kosztów wynikający z wydobywania zasobów (w dolarach).

Ponadto ReCiPe 2016 wykorzystuje mechanizm środowiskowy jako podstawę modelowania. Mechanizm środowiskowy może być postrzegany jako szereg skutków, które razem mogą spowodować pewien poziom szkód, na przykład dla zdrowia ludzkiego lub ekosystemów. Wiemy, na przykład, iż wskutek zmiany klimatu wiele substancji zwiększa swoje emisje, co oznacza, że ciepło nie jest wypromieniowywane z Ziemi do przestrzeni. W rezultacie więcej energii zostaje uwięzione na Ziemi, a temperatura wzrasta. W wyniku tego możemy spodziewać się zmian w siedliskach dla organizmów żywych, co w konsekwencji może doprowadzić do wyginięcia niektórych gatunków roślin i zwierząt [91].

Z poniższego przykładu (rys. 19) jasno wynika, że im dłużej ten mechanizm środowiskowy powstaje, tym większe są niepewności. Wynikający z tego wzrost temperatury jest trudniejszy do określenia, ponieważ istnieje wiele równoległych dodatnich i ujemnych sprzężeń zwrotnych.

Rysunek 19. Przykład zharmonizowanego modelu punktu końcowego dotyczącego zmian klimatu, łączącego zdrowie ludzkie i szkody ekosystemowe

W metodzie ReCiPe 2016 obliczenia prowadzone są w oparciu o wyszczególnionych osiemnaście wskaźników punktu środkowego, ale także trzy wskaźniki punktów końcowych. Motywacją do obliczenia wskaźników punktu końcowego jest to, że duża liczba wskaźników punktu środkowego jest bardzo trudna do interpretacji. Zastosowanie wskaźników na poziomie punktu końcowego ma ułatwić interpretację wyników, ponieważ deklarują one wpływy analizowanych procesów,

Niepewność niska Niepewność

wysoka

Współczynniki równoważności

w metodzie IPCC

Wzrost temperatury oraz zwiększone

ryzyko wyginięcia

gatunków

CO2 eq Utracone

gatunki

51

produktów tylko w trzech obszarach: zdrowie ludzkie, jakość ekosystemu oraz zmiany klimatu.

Wskaźniki wpływów oraz czynniki oddziaływań wskazano na rysunku 20.

v

Rysunek 20. Zależność między parametrami LCI (po lewej), wskaźnikiem punktu środkowego (środek) i wskaźnikiem punktu końcowego (po prawej) w ReCiPe 2016

W metodzie ReCiPe 2016 zamodelowane ścieżki przyczynowo-skutkowe zostały udoskonalone dzięki najnowszej wiedzy naukowej, związanej z horyzontem czasowym czy nową perspektywą. Przegląd najważniejszych zmian odnoszących się do oddziaływania w porównaniu z metodą ReCiPe 2008 przedstawiono poniżej. Oprócz udoskonalonych kategorii wpływu zaktualizowana metoda obejmuje również trzy nowe kategorie oddziaływania:

LCI wyniki

Globalne ocieplenie Zubożenie warstwy ozonowej

Promieniowanie jonizujące

Zdrowie ludzkie DALY Tworzenie się ozonu

Tworzenie drobnych cząstek stałych Zakwaszenie lądowe

Eutrofizacja wody Ekotoksyczność lądowa Ekotoksyczność słodkowodna

Ekotoksyczność morska Zagospodarowanie terenu

Niedobór zasobów Zużycie wody

Toksyczność rakotwórcza dla ludzi Toksyczność nierakotwórcza dla ludzi

Jakość ekosystemu Species.yr

Zubożenie zasobów USD 2013

Inwentaryzacja Punkty pośrednie Punkty końcowe

52

• wpływ wód na zdrowie ludzi i jakość ekosystemów – nadmierne zużycie wody, skutkuje jej niedoborem, może powodować problemy zdrowotne ludzi, np.

niedożywienie gatunków lądowych. Z kolei konsekwencją braku wody w ekosystemach słodkowodnych może być utrata gatunków ryb;

• wpływ zmian klimatu na ekosystem – globalny wzrost temperatury może również prowadzić do zmniejszenia poziomu wód i towarzyszących temu zmian w występowaniu gatunków ryb. Nowa kategoria wpływu może zapewnić większą dokładność uzyskiwanych wyników, co przyczyni się do uszczegółowiania analiz nt. bioróżnorodności;

• wpływ tworzenia ozonu troposferycznego na ekosystemy lądowe – wzrost ilości ozonu troposferycznego niszczy naturalną roślinność na całym świecie poprzez zmniejszenie produkcji i wzrostu nasion, przyspieszenie starzenia się liści.

W przeciwieństwie do poprzedniej wersji ReCiPe 2016 zapewnia również globalne współczynniki charakteryzacji zamiast tylko europejskich. Dodatkowo czynniki charakteryzujące są dostępne w skali kraju lub regionu dla tworzenia drobnych cząstek stałych, tworzenia się ozonu fotochemicznego, zakwaszania, eutrofizacji wód słodkich i zużycia wody. Nowa wersja ReCiPe przyczynia się do lepszego zrozumienia wpływu towarów, usług i procesów na środowisko naturalne.

ReCiPe 2016 został opracowany we współpracy z Holenderskim Narodowym Instytutem Zdrowia Publicznego i Środowiska (RIVM), Uniwersytetem Radboud w Nijmegen, Norweskim Uniwersytetem Nauki i Technologii oraz PRé. W tej zaktualizowanej wersji PRé i The Radboud University w Nijmegen kontynuowały współpracę w ostatnich latach w zakresie rozwoju zubożenia zasobów mineralnych i kopalnych .

Wynikiem prowadzonej analizy jest ocena skutków oddziaływań w trzech obszarach przedstawionych na rysunku 21;

• wpływ na zdrowie ludzkie – zmiany klimatyczne, zubożenie warstwy ozonowej w stratosferze, toksyczność dla ludzi, tworzenie się utleniaczy fotochemicznych, tworzenie się cząstek stałych i promieniowanie jonizujące to kategorie oddziaływania na zdrowie ludzi. Jednostką tych oddziaływań jest DALY.

Parametr DALY skorygowany o uwzględnienie niepełnosprawności został opracowany przez Murraya na Uniwersytecie Harvarda we współpracy ze Światową Organizacją Zdrowia (WHO – World Health Organization) w celu

53

ilościowego określenia obciążeń jednostek chorobowych i urazów występujących u ludzi. Jest to miara oparta na czasie: łączy czas stracony z powodu przedwczesnej śmiertelności (wskazując na utracone lata życia, YLL) i czas trwania niepełnosprawności spowodowanej chorobą (lata życia przeżywanego z niepełnosprawnością, YLD) u osób, które przeżyły. Jeden DALY odpowiada jednemu utraconemu rokowi zdrowego życia, co jest równoważne i odpowiada tylko 90% zachowania pełnej zdolności i życia przez 10 lat.

• wpływ na jakość ekosystemów – dotyczy oddziaływań związanych ze zmianami klimatycznymi, zakwaszeniem lądowym, eutrofizacją słodkowodną, ekotoksycznością lądową, ekotoksycznością wody słodkiej, ekotoksycznością środowiska morskiego, zajęciem gruntów rolnych, zajęciem terenów miejskich i naturalnym przekształcaniem gruntów. Jednostką jakości tych oddziaływań na ekosystemów jest utrata lokalnych gatunków zintegrowanych w czasie (rok przeżycia danego gatunku) species.yr.

• USD2016 – szkody związane z niedoborem zasobów odnoszą się do dodatkowych kosztów wyrażanych w dolarach (USD2013), jakie wiążą się z przyszłym wydobyciem zasobów. W ten sposób rozważa się szeroki wachlarz efektów środowiskowych. Podobnie jak w przypadku wprowadzenia czynników ekonomicznych niektóre parametry środowiskowe zależą od specyfiki regionalnej, takiej jak mix energetyczny kraju. Wyniki te można znaleźć w niektórych opracowaniach parametrów środowiskowych [91].

54

Rysunek 21. Zależności zachodzące pomiędzy kategoriami wpływów, a wskaźnikiem punktu środkowego, a wskaźnikiem punktu końcowego. Linia przerywana oznacza, że nie ma stałego współczynnika od punktu końcowego do punktu dla zasobów kopalnych [opracowanie własne]

Kategoria wpływu Punkt środowiskowy kategorii wpływu

55