W prezentowanej części Opisu i oszacowania, wyceniający przeprowadzi analizę prawnych, ekonomicznych oraz społecznych uwarunkowań procesu upadłości w odniesieniu do szacowania wartości podmiotów gospodarczych oraz dokona przeglądu i zwięzłego opisu metod wyceny przedsiębiorstw.
1. Wpływ ogłoszenia upadłości przedsiębiorstwa na jego rynkową wartość W myśl przytoczonej już definicji kodeksowej przedsiębiorstwo sensu largo, jak i jego zorganizowane części są uporządkowanym i spójnym zespołem materialnych i pozamaterialnych składników majątkowych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych. Tym samym przyjęta przez Syndyka droga likwidacji majątku upadłego poprzez sprzedaż przedsiębiorstwa (z wyłączeniami), narzuca konieczność zbadania występowania wartości niematerialnych określane szeroko mianem goodwill.
Upadłość przedsiębiorstwa, nazywana potocznie bankructwem, zazwyczaj jest odbierana jako zjawisko jednoznacznie negatywne i szkodliwe zarówno dla upadłego, jak i jego wierzycieli. W opinii wyceniającego, twierdzenie takie nie jest właściwe, gdyż upadłość podobnie jak rozpoczynanie i zakończenie prowadzenia działalności stanowią integralny etap w procesie cyklu życia przedsiębiorstw. Należy wskazać, iż dopuszczalność ogłaszania upadłość posiada również pewien walor bezsprzecznie pozytywny. Sam fakt ogłoszenia upadłości jest bezsprzecznie obciążeniem dla pracowników przedsiębiorstwa i jego wierzycieli, ale jednocześnie oczyszcza on gospodarkę z podmiotów źle zarządzanych lub żerujących na innych uczestnikach rynku.
Należy więc stwierdzić, iż upadłość jest naturalnym i niezbędnym elementem prawidłowego funkcjonowania genialnego (idealnego) wytworu, jakim jest wolny rynek.
Z kolei przepisy Prawa upadłościowego mają za zadanie dbać o interes publiczny, poprzez ochronę uczestników gry rynkowej przed zagrożeniem jakie stwarzają niewypłacalne podmioty.
W Polsce pierwsze unormowania prawne dotyczące upadłości pochodzą z początku XIX wieku – był to francuski Kodeks handlowy z 1807 r., zwany też Kodeksem Napoleona. Po odzyskaniu niepodległości problematykę upadłości regulowały - Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 24.10.1934 roku „Prawo upadłościowe” oraz „Prawo o postępowaniu układowym”; zostały one zastąpione ustawą z 28.03.2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze przewidujące upadłość, z możliwością zawarcia układu lub likwidacji. Pierwotnie ustawa z 2003 roku dotyczyła
27
tylko przedsiębiorców, a następnie po zmianie ustawa ta dopuszcza również osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej nazwaną potocznie upadłością konsumencką. Aktualnie, tj. od 1 stycznia 2016 roku obowiązują w Polsce nowe przepisy regulujące przepisy dotyczące restrukturyzacji przedsiębiorstwa w ramach postępowań sądowych ujęte w Ustawie Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U.2015 poz.978).
Zauważalny w ostatnich latach dynamizm reform prawa upadłościowego w państwach Unii Europejskiej został częściowo wymuszony przez prace Komisji Europejskiej nad zmianą postrzegania bankructwa gospodarczego z porażki (klęski) na kolejne doświadczenie, lekcję funkcjonowania w wolnorynkowej gospodarce. Badania naukowe2 dowodzą, że przedsiębiorcy, którzy mimo niepowodzeń gospodarczych nadal (na nowo) podejmują się prowadzenia biznesu, to na skutek „nauki na własnych błędach” rzadziej mają później problemy finansowe i średnio osiągają większe stopy zwrotu, szybszą dynamikę rozwoju firmy.
Klasycznie w ekonomii występuje odwrotna zależność ryzyka i zyskowności, co przejawia się tym, że wraz z chęcią uzyskiwania coraz większych zysków rośnie ryzyko błędów, niepowodzenia oraz straty. Coraz częściej wydaje się jednak, że ten dwuwymiarowy podział można „oszukać” dodając trzeci czynnik – doświadczenie. W wyniku nauki na błędach (zarówno własnych, jak i cudzych, ponieważ coraz częściej można spotkać publikacje opisujące klęski gospodarcze przedsiębiorstw, a jeszcze do niedawna powstawały tylko tzw. anatomie sukcesu) przedsiębiorcy zmniejszają ryzyko, gdyż są jego bardziej świadomi i wiedzą jakie kroki podejmować, aby się przed nim zabezpieczyć nie tracąc przy tym celu maksymalizacji zysku, wartości, satysfakcji klientów etc.
Na wartość organizacji składają się czynniki materialne jak i niematerialne, a te drugie w ostatnich latach nabierają szczególnego znaczenia. Problematyka niematerialnej wartości firmy kształtuje obraz tzw. kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa, który w powiązaniu z konsekwentnie realizowaną strategią zwiększa możliwości rozwojowe organizacji i wpasowuje się w aktualne potrzeby gospodarki opartej na wiedzy. W tym aspekcie rozpatrywanie wartości rynkowej zorganizowanej części przedsiębiorstwa tylko z finansowego i rzeczowego punktu widzenia jest niewystarczające i powinno być uzupełnione o elementy niematerialne.
Współcześnie występuje mnogość pojęć i definicji odnoszących się do niematerialnych zasobów organizacji, które bywają nazywane: czynnikami niematerialnymi, aktywami niematerialnymi, kapitałem intelektualnym czy własnościami intelektualnymi. Różne klasyfikacje i ujęcia teoretyczne powodują brak jednoznacznego stanowiska naukowców w przyporządkowaniu konkretnych składników do danej grupy. Autor raportu opierając się na poniższym podziale zaproponowanym przez G. Urbanka oraz biorąc pod uwagę specyfikę funkcjonowania
2 E. Stam, D. B. Audretsch and J. Meijaard, "Renascent Entrepreneurship", ERIM, 2006.
28
przedsiębiorstw o zagrożonej kontynuacji działalności, przeprowadził analizę najszerszej ze wszystkich grupy, tj. czynników niematerialnych.
Rysunek 10. Relacje między różnymi kategoriami czynników niematerialnych
Źródło: G. Urbanek, Wycena aktywów niematerialnych przedsiębiorstwa, Warszawa 2008, s. 37.
„Goodwill” (wartość renomy, reputacji; nadwartość) to nadwyżka zyskowności danego przedsiębiorstwa nad średnią zdolnością generowania zysków podmiotów z danej branży. Jest to jeden z elementów wchodzących w skład pozycji bilansowej wartości niematerialnych i prawnych o nazwie wartość firmy. Wartość firmy, w tym goodwill, staje się składową wartości przedsiębiorstwa, w sytuacji zapłaty za kupowane przedsiębiorstwo wyższej ceny niż wynika to z godziwej oszacowanej wartości jego aktywów. W normalnej sytuacji rynkowej, o możliwości uzyskania dodatniej wartości firmy decydują takie czynniki jak: dobre imię przedsiębiorstwa (znaki firmowe i handlowe), stosunki przedsiębiorstwa na rynku (podział rynku, umowy rynkowe), innowacyjność, patenty, prawa autorskie, czy status prawny przedsiębiorstwa.
Na wszystkie tego typu aspekty zwróciła uwagę między innymi Komisja Europejska (KE) w opublikowanym w styczniu 2011 roku raporcie ekspertów pt. A second chance for entrepreneurs: prevention of bankruptcy, simplification of bankruptcy and support for a fresh start3. Dokument ten sporządzono tylko w języku angielskim, natomiast w wolnym tłumaczeniu dotyczy on podejmowania działań zapobiegającym upadłościom (prewencja), upraszczania postępowań upadłościowych oraz udzielania wsparcia przedsiębiorcom przy drugiej szansie (restarcie działalności).
Opracowanie to powstało jako wynik dyskusji ekspertów delegowanych przez 33 kraje członkowie UE oraz stowarzyszone z Unią, a jednym z wniosków jest stwierdzenie, iż jedyną realną szansą na pobudzenie koniunktury gospodarczej oraz zatrudnienia jest maksymalne ułatwienie drugiej szansy przedsiębiorcom, u których występuje zagrożenie kontynuacji działalności lub została ona wstrzymana. Doświadczenie
3 http://europa.eu/youreurope/business/exit-strategy/handling-bankruptcy-and-starting-afresh/index_en.htm
Czynniki niematerialne
Aktywa niematerialne
Kapitał intelektualn Aktywa
intelektualne Własność
intelektualna
29
przedsiębiorców, których spotkało bankructwo stanowi jednocześnie obecnie największy potencjał Europy na wybrnięcie z kryzysu. Idea drugiej szansy nie odnosi się bowiem tylko do ludzi i ich zachowań, ale również do przedsiębiorstw, które w wyniku sprawnych i efektywnych postępowań upadłościowych lub (tylko) naprawczych mogą funkcjonować z „czystą kartą”, tj. bez wymagalnych zobowiązań. Jedną z inicjatyw, która powstała na gruncie nurtu fresh start jest wprowadzenie specjalnych sprawozdań finansowych i procedury wyceny, dla przedsiębiorstw które mają zacząć na nowo (FASB SOP 90-7).
Bardzo istotne dla potencjalnego nabywcy przedsiębiorstwa w postępowaniu upadłościowym jest fakt, iż nabywa się je w stanie wolnym od zobowiązań (z wyłączeniem określonych w art. 313 pkt. 3-4 ustawy Prawo upadłościowe) co czyni tę transakcję odmienną od wolnorynkowych transakcji sprzedaży przedsiębiorstw. Odmienność ta jest dużym bonusem dla potencjalnego inwestora, gdyż eliminuje ryzyko przyszłych „nieodkrytych“ na dzień transakcji istniejących już a nieujawnionych zobowiązań i zagrożeń ich wystąpienia w czasie po dokonaniu transakcji. W sytuacji zakupu przedsiębiorstwa w transakcji wolnorynkowej, nawet dokonanie najbardziej dokładnego i rzetelnego (na marginesie kosztownego) badania typu „due diligence”4, nie daje 100% gwarancji ujęcia w cenie transakcji wszystkich zagrożeń, jakie mogą się niespodziewanie ujawnić w przyszłości (np.
zobowiązania podatkowe, które de facto przedawniają się dopiero w okresie 6 lat wstecz od momentu ich powstania).
Bezpieczeństwo zakupu przedsiębiorstwa w toku postępowania upadłościowego wynika z faktu, iż jest ono tzw. egzekucją o charakterze uniwersalnym, obejmującym całość majątku dłużnika i wszystkich wierzycieli, którzy wyrazili chęć wzięcia w nim udziału. Sprzedaż w postępowaniu upadłościowym ma charakter egzekucyjny, niezależnie od tego, co jest przedmiotem5.