Metody pomiarowe

6 54 9 ³ _niedowaga norma nadwaga otyłość

Ryc. 2. Liczba dzieci z określoną wartością BMI

3.2. Metody pomiarowe

Dokonano pomiaru zdolności funkcjonalnych za pomocą Skali Funkcjonalnej Motoryki Dużej (Gross Motor Function Measure-88; GMFM-88) oraz postawy ciała za pomocą wzrokowej analizy postawy ciała z wykorzystaniem Metody Punktowania wg Kasperczyka. Oceniono równowagę ciała za pomocą Pediatrycznej Skali Równowagi (tłumaczenie własne Pediatric Balance Scale; PBS). Otrzymane wyniki dotyczące funkcji motorycznych, postawy ciała i równowagi ciała zestawiono z danymi z dokumentacji szpitalnej takimi, jak: urodzeniowa masa ciała, tydzień ciąży, punktacja w skali Apgar, oceną wzroku i słuchu, USG przezciemieniowym. Dodatkowo oceniono cechy morfologiczne dzieci, takie jak wzrost i masa ciała. Obliczono BMI. Wartość otrzymanego z obliczeń BMI porównano z danymi siatki centylowej dla chłopców i dziewcząt z ZD w wieku 0 – 18 lat [140]. Z wywiadu uzyskano informację o wieku mamy w chwili urodzenia dziecka.

3.2.1. Procedura badania za pomocą skali GMFM–88

Oceny funkcji motoryki dużej dokonano za pomocą GMFM-88 (załącznik 2). Skala została opracowana początkowo na potrzeby diagnostyki dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym [141]. Aktualnie 88 zadań służy do oceny dzieci po urazach czaszkowo – mózgowych oraz z ZD [29, 142]. Twórcy skali opisując procedurę badania w zastosowaniu dla dzieci ZD zaznaczają, że poza podstawowym wyposażeniem i spełnieniem warunków dotyczących pomieszczenia badania, ważne jest aby miejsce badania było tak przyjazne dziecku jak to tylko jest możliwe [142]. Dzięki zastosowaniu tego zalecenia wiele zadań skali GMFM-88 zostało wykonanych w sposób spontaniczny przy użyciu dostępnego wyposażenia sali,

40 bez wydawania poleceń. Miejsce, gdzie dokonano oceny funkcji motoryki dużej dziecka zgodnie z procedurą było wystarczająco duże, aby możliwe było swobodne poruszanie się dziecka [142]. Przeciętny czas trwania oceny dzieci ZD, wg wytycznych skali GMFM-88, wynosił 45 – 60 minut, przy czym procedura badania dopuszczała robienie krótkich przerw podczas sesji oceny [142]. Uzasadnieniem był fakt, iż dzieciom z ZD trudniej jest przez dłuższy czas skupić uwagę [8]. Dlatego często w celu dokonania pełnej analizy funkcji dziecka potrzebne było więcej niż jedno spotkanie. Jednak sesje jednego badania zawierały się w jednym tygodniu, w celu uniknięcia zmian jakie mogłyby się pojawić w funkcjonalnym rozwoju dziecka przy dłuższym okresie trwania badania.

Ocenę motoryki dzieci dokonano według czteropunktowego systemu, gdzie: 0 – oznaczało, że dziecko nie potrafi rozpocząć próby,

1 – inicjuje zadanie ruchowe (co stanowi <10% zadania), 2 – częściowo wykonuje próbę (10% do <100% zadania), 3 – zadanie ruchowe jest kompletnie wypełnione [142].

Im liczba otrzymanych punktów była większa, tym wskazywało to na wyższy poziom funkcjonalny dziecka. Obserwacje dokonywane były z uwzględnieniem pięciu obszarów rozwoju motorycznego, czyli:

1) leżenie i obracanie się (17 aktywności motorycznych), 2) siedzenie (20 zadań ruchowych),

3) czworakowanie i klęk (14 ocenianych prób), 4) stanie (13 zadań ),

5) chodzenie, bieganie skakanie (24 funkcji) [142].

Skala GMFM-88 ma zastosowanie dla dzieci od 5 m.ż. do 16 r.ż. [142]. Jednakże są doniesienia naukowe o zastosowaniu skali dla dzieci starszych niż 16 r.ż. a młodszych niż 18 r.ż [143]. Dlatego też w grupie badanej znalazły się również dzieci w tym przedziale wiekowym.

41 Innowacją skali GMFM - 88 w zastosowaniu dla dzieci z ZD było wymaganie użycia dodatkowej oceny za pomocą skali niepełnosprawności ruchowej (SNR) dla dzieci z ZD [142]. Niepełnosprawność została podzielna na trzy grupy: łagodną, umiarkowaną, znaczną, w zależności od takich parametrów jak zdolność do inicjowania ruchu, napięcie mięśniowe, siła, motywacja do działania i możliwość utrzymania ruchu w trakcie wykonywania czynności, zakres ruchomości stawów [29]. Dlatego też poza oceną umiejętności ruchowych każdemu dziecku została przydzielona jedna z trzech kategorii SNR.

3.2.2. Procedura oceny równowagi ciała

Do oceny funkcjonalnej równowagi ciała grupy badanej posłużyła PBS. Uwzględniając zasady skali zbadano 44 pacjentów, z których najmłodszy miał 4 lata. W czasie sprawdzania równowagi ciała posłużono się akcesoriami, które według założeń Franjoine, autorki skali, mają zastosowanie w czasie badania (załącznik 3).

Używano zarówno instrukcji słownych, jak i wzrokowych, aby być pewnym zrozumienia instrukcji przez dzieci. Przeciętny czas badania wynosił zgodnie z założeniami skali 15 minut. Przykładowe zadania sprawdzane za pomocą skali PBS przypominały sytuacje dnia codziennego, których wykonanie wymaga przede wszystkim zdolności zachowania równowagi (załącznik 3) [144]. Każde z zadań PBS zostało ocenione w skali od 0 do 4 punktów. Największa możliwa ilość punktów do zdobycia wynosiła 56, co wskazywało na dobre zdolności zachowania równowagi.

3.2.3. Procedura oceny postawy ciała

Postawę ciała oceniono u każdego z pacjentów posługując się Metodą Punktowania według Kasperczyka. Dokonano obserwacji poszczególnych elementów budowy i postawy ciała w płaszczyźnie strzałkowej, poprzecznej, czołowej przodem i tyłem (załącznik 4). Czasami ocenę wzrokową wspierano badaniem palpacyjnym, dzięki czemu uzyskiwano pełną informację o poszczególnych parametrach postawy ciała niekiedy bardziej dokładną niż w przypadku badania postawy ciała za pomocą instrumentów i przyrządów pomiarowych [145]. Pacjenci mogli uzyskać od 0 do 5 punktów, przy czym 0 oznaczało stan prawidłowy, a im większa ilość punktów tym bardziej zaburzony był dany parametr postawy ciała. Zaletą metody punktowania według Kasperczyka jest analityczny opis elementów składowych postawy, z uwzględnieniem ich lokalizacji, charakteru i wielkości zmian [145].

42 3.3. Analiza statystyczna

Przy opracowaniu statystycznym danych posługiwano się pakietami statystycznymi STATISTICA 8.1, GraphPad InStat oraz arkuszem kalkulacyjnym Microsoft Excel 2000. W przeprowadzonych badaniach dla oceny równic pomiędzy medianami wartości występujących w skali porządkowej stosowano testy nieparametryczne. Dla porównania dwóch grup zmiennych niezależnych stosowano test U Manna-Whitneya, kilku grup zmiennych niepowiązanych test Kruskala-Wallisa (w przypadku wystąpienia różnic istotnych statystycznie wykonywano test wielokrotnych porównań Dunna). Do oceny związku pomiędzy zmiennymi w skali jakościowej w zależności od liczby zmienny, liczebności grup i wartości oczekiwanych stosowano test Chi2 z poprawka Yates, dokładny test Fishera, test Chi 2 Pearsona lub test Fishera-Freemana-Haltona. Korelacje pomiędzy parametrami oceniano przy pomocy współczynnika korelacji rang Spearmana. Różnice uznawano za istotne statystycznie, gdy poziom istotności p < 0,05.