Metody, techniki i narz ędzia badawcze

Zdaniem T. Pilcha i T. Bauman „Metoda badań to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego”.¹⁰⁶

Pilch i Bauman wyróżniają dwie drogi postępowania badawczego. Pierwsza z nich opiera się na założeniach filozofii pozytywistycznej. Posługuje się ona metodami ilościowymi i zakłada, że istnieje obiektywny świat i można obiektywnie go poznać, wykorzystując w tym celu precyzyjnie skonstruowane narzędzia. Bada się obiekty, które poddaje się pomiarowi i poszukuje zależności przyczynowo – skutkowych, aby móc wywierać skuteczny wpływ na rzeczywistość społeczną.

Druga droga zakłada subiektywny charakter wiedzy i poznania badacza. Opiera się na założeniach nurtu humanistycznego i posługuje się metodami jakościowymi. Wg Pilcha i Bauman¹⁰⁷ są one mniej wyraziste i precyzyjne od wyżej wymienionych metod ilościowych. Posługując się metodami jakościowymi badacz może docierać jakby „w głąb” badanego zjawiska, a także poszerzać jego kontekst.

Terminem określającym łączenie metod jakościowych i ilościowych jest triangulacja. Jak pisze M. Halicka¹⁰⁸, triangulacja służy wzajemnemu sprawdzeniu trafności wyników, uzyskaniu pełniejszego obrazu badanego zjawiska, a także nawiązuje do swego pierwotnego znaczenia w trygonometrii, wskazującego, że łączenie metod badawczych jest konieczne w celu uzyskania pełniejszego obrazu badanego zjawiska. W moich badaniach połączyłam metody ilościowe i jakościowe.

Wykorzystując wyżej opisaną triangulację uzyskałam pełniejszy obraz badanego zjawiska.

Dominującą w moich badaniach jest metoda ilościowa. Wybrałam sondaż

diagnostyczny. Zdaniem T. Pilcha i T. Bauman sondaż diagnostyczny „jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach, poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się

106T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań ... dz. cyt., s. 51.

107T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Akademickie ŻAK, Warszawa 1998, s. 55.

108M. Halicka, Satysfakcja życiowa ludzi starych, Akademia Medyczna, Białystok 2004, s. 64.

i kierunkach rozwoju określonych zjawisk, wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych – posiadających znaczenie wychowawcze – w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje.”109

Techniki badań Pilch i Bauman definiują jako: „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów.”¹¹⁰

Narzędzia badawcze to „przedmioty służące do realizacji wybranej techniki badań”.111 Buduje się je za każdym razem po to, by poznać określoną, konkretną sytuację, zjawisko, czy problem.

W metodzie sondażu dominującą rolę odgrywa ankieta. Jest „techniką gromadzenia informacji, polegającą na wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnie w tym celu przygotowanych kwestionariuszy, zawierających pytania i miejsce na pisemne odpowiedzi na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera.”112

Pytania ankiety powinny być konkretne, ścisłe i jednoproblemowe. Często pytania są zamknięte, zaopatrzone w tzw. kafeterię113. Ankieta dotyczy najczęściej zagadnienia bądź problemu szerszego rozbitego na kilka zagadnień szczegółowych. Szuka się więc ścisłych, skategoryzowanych, jednoznacznych i porównywalnych danych na temat jednego zagadnienia.

Wykorzystane w toku badań narzędzie to kwestionariusz ankiety oraz skala postaw.

Kwestionariusz ankiety przeznaczony dla kobiet obejmuje 24 pytania własnej konstrukcji, spośród których 5 stanowią zagadnienia metryczkowe. Pytania są zamknięte, półotwarte, z kafeterią koniunktywną i dysjunktywną.

Kwestionariusz ankiety przeznaczony dla mężczyzn obejmuje 28 pytań, własnej konstrukcji, spośród których 5 stanowią zagadnienia metryczkowe. Pytania są zamknięte, półotwarte, z kafeterią koniunktywną i dysjunktywną.

Kwestionariusz służący do badania postaw wobec mężczyzn metroseksualnych został stworzony na podstawie skali postaw zaadaptowanej do badań własnych

109

M. Halicka, Satysfakcja życiowa ludzi… dz. cyt., s. 80.

110T. Pilch, Zasady badań… dz. cyt., str. 85.

111T. Pilch, T. Bauman Zasady badań… dz., str. 71.

112T. Pilch, Zasady badań… dz. cyt. s. 86–87.

113Tamże, s. 87.

autorstwa A. E. Sękowskiego.114 Skala ta została poddana weryfikacji metodą sędziów kompetentnych podczas seminarium magisterskiego, co umożliwiło rozdział wartości czynników pozytywnych i negatywnych. Składa się z 30 twierdzeń, do których osoba badana ustosunkowuje się zależnie od swych przekonań. Wybiera jedną spośród sześciu możliwych odpowiedzi: zdecydowanie zgadzam się, zgadzam się, raczej zgadzam się, raczej nie zgadzam się, nie zgadzam się, zdecydowanie nie zgadzam się. Aby uzyskany rozkład odpowiedzi był widoczny, zostały one pogrupowane w następujący sposób: osoby, które uzyskały określoną liczbę punktów mieszczącą się w jednym z czterech przedziałów przejawiają określoną postawę w stosunku do mężczyzn metroseksualnych. I tak osoby które uzyskały liczbę punktów od 1 do 45 przejawiają postawę odrzucenia, od 46 do 90 – postawę obojętną, od 91 do 135 – względną aprobatę oraz od 136 do 180 – pełną aprobatę.

Wśród metod jakościowych A. Wyka115 wyróżniła otwarty wywiad pogłębiony, metodę biograficzną, obserwację uczestniczącą i jakościową analizę treści.

Zdecydowałam skorzystać z otwartego wywiadu pogłębionego (inaczej

dialogu), który ma formę rozmowy. Techniką jest rozmowa indywidualna, bezpośrednia (spotkanie dwóch osób: badacza i osoby badanej, spotkanie face to face, w sprzyjających rozmowie warunkach).116

Badany odpowiada na zadane mu pytania, opowiada o swoim życiu. Nie trzeba unikać pytań sugerujących, drażliwych. P. Łukaszewicz117 opisał 5 zasadniczych cech dialogu, a mianowicie: równość, współzależność, wspólnota, uczestnictwo, integralność.

Od badacza wymaga się taktu podczas prowadzenia wywiadu, lojalności wobec badanego i otwartości wobec poruszanych zagadnień. Otwarty wywiad pogłębiony jest zaproszeniem badanego do rozmowy. Podczas dialogu ma miejsce odwzajemnione oddziaływanie na drugiego człowieka. M. Łobocki do opisania tej metody skorzystał z wyrażenia I. Kanta: „by w rozmowie takiej (…) nie traktować swego rozmówcy jako środka, lecz jako celu samego w sobie, co łączy się nierozerwalnie z poszanowaniem jego godności osobistej i okazywaniem mu swej otwartości (bezpośredniości).”118

114A. E. Sękowski, Psychospołeczne determinanty postaw wobec inwalidów, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1994, s. 160.

115Za T. Pilch, Zasady badań… dz. cyt., s. 64.

116M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza IMPULS, Kraków, 2004, s. 30.

117Za Tamże, s. 65–66.

118Tamże., s. 275.

Metoda dialogowa zastosowana w odpowiedni sposób może być źródłem bardzo cennych informacji. Umożliwia bliższe poznanie osób badanych.

Dyspozycje do wywiadu stanowią ogólny scenariusz rozmowy z respondentem. Zawieraja 32 pytania własnej konstrukcji i dodatkowo 4 pytania dotyczące danych socjodemograficznych.

W badaniach podjęta została również analiza treści uzyskanych za pomocą technik projekcyjnych, które „polegają na przedstawieniu badanemu sytuacji bodźcowej, nie mającej dlań znaczenia arbitralnie ustalonego przez eksperymentatora, ale zarazem takiej, która będzie mogła nabrać znaczenia przez to, iż osobowość badanego narzuci jej swoje indywidualne znaczenie i organizację.”119

Metody projekcyjne są zaliczane do metod jakościowych, służą przeważnie do badania osobowości (z łac. proiectio – „projekcja jest formą manifestowania się osobowości, polegająca na uzewnętrznianiu się w określonym zachowaniu tego, co jest typowe dla jednostki.”¹²⁰) W badaniu metodą projekcyjną nie pytamy o nic, tylko stwarzamy sytuację i oczekujemy, że osoba badana ujawni swe cechy, które są dla nas interesujące.121

Test niedokończonych zdań własnej konstrukcji zawiera 3 zadania, wymagające uzupełnienia kojarzącymi się z tym tematem słowami. Odpowiedzi respondentów zostały podzielone na 3 kosze pojęciowe122

: stwierdzenia o charakterze pozytywnym negatywnym oraz neutralne, co pozwala na określenie jaką postawę wobec metroseksualistów przejawiają studenci.

„Kosz pozytywny” zawierał stwierdzenia:

1) Metroseksualizm kojarzy mi się z …: dbaniem o siebie, dobrym gustem, osobą, która łamie stereotypy, ładnym zapachem

2) Mężczyzna metroseksualny kojarzy mi się z …: osobą dobrze prezentującą się, delikatnością, eleganckim mężczyzną, ładnym zapachem, osobą, która łamie stereotypy, przystojnym, dojrzałym facetem, otwartością na innych ludzi, osobą szukającą sensu życia, mężczyzną wyzwolonym

119 T. Pilch, Zasady badań… dz. cyt, s. 102.

120

U.Gruca - Miąsik, Zastosowanie technik projekcyjnych do badania klimatu emocjonalnego rodziny zastępczej [w:] Zeszyt 8, Zeszyty Naukowe Forum Młodych Pedagogów… dz. cyt., s. 167.

121Tamże, s. 179.

122 Z. Szarota, Portrety starości – analiza hermeneutyczna [w:] Zeszyt 8, Zeszyty Naukowe Forum Młodych Pedagogów… dz. cyt., s. 203–206.

3) Wypielęgnowany mężczyzna jest …: przystojny, ciekawy, atrakcyjny, sexy, zadbany, elegancki, dobrym kolegą, fajny, bardziej męski, wzbudzający zaufanie, zmobilizowany, ambitny.

„Kosz negatywny” zawierał następujące wypowiedzi:

1) Metroseksualizm kojarzy mi się z…: przesadnym dbaniem o siebie, homoseksualizmem, niemęskością, narcyzmem, egoizmem, płytkością, maminsynkiem, „lansowaniem się”, zboczeniem, frajerstwem, nieporadnością, chorobą, nietolerancją, rozwiązłym życiem seksualnym, osobą pełną kompleksów

2) Mężczyzna metroseksualny kojarzy mi się z…: zbyt wypielęgnowanym facetem, gejem, niemęskością, narcyzem, osobą pustą, snobem, obrzydzeniem, źle, zbytnią pewnością siebie, zmanierowanym egoistą, playboyem, słabeuszem, czymś żałosnym 3) Wypielęgnowany mężczyzna jest…: dziwny, zbyt pewny siebie, mniej atrakcyjny, niemęski, narcyzem, śmieszny, nie dla mnie, odrażający, zbyt miękki, pełen kompleksów, płytki, nienormalny.

Natomiast kosz ze stwierdzeniami o charakterze neutralnym zawierał:

1) Metroseksualizm kojarzy mi się z…: pedanterią, zjawiskiem społecznym, seksem, kolegami z roku, modą, stylem życia, butami do szpica i żelem do włosów, konsumpcją, gwiazdami TV

2) Mężczyzna metroseksualny kojarzy mi się z…: markowymi ubraniami, gwiazdami TV, modelem, zagubionym mężczyzną, pedantem, mężczyzną z wyregulowanymi brwiami, solarium, imprezami, moimi kolegami

3) Wypielęgnowany mężczyzna jest…: zwykłym człowiekiem, aseksualny, kontrowersyjny.

Tabela 1. Problemy badawcze oraz wskaźniki ich rozstrzygnięcia IS TO TA I ZA SI ĘG M ET RO SE KS UA LI ZM U

Pytania szczegółowe Techniki Wskaźniki

1. Co charakteryzuje

metroseksualistę? ^{Ankieta - kwestionariusz dla mężczyzn} Ankieta - kwestionariusz dla kobiet Pytania do wywiadu

1, 9, 15, 19-21 10, 18

5, 6, 12, 13, 16 2. W jaki sposób

metroseksualizm się przejawia? ^{Ankieta - kwestionariusz dla mężczyzn} Ankieta - kwestionariusz dla kobiet Pytania do wywiadu

2, 10-12, 16 - 18 8, 11, 12, 16 2, 3, 7-11 3. Jaki styl życia preferuje

mężczyzna metroseksualny? ^{Ankieta - kwestionariusz dla mężczyzn} Ankieta - kwestionariusz dla kobiet Pytania do wywiadu

22 4, 13 1, 4 4. Jaka jest postawa

metroseksualnych wobec związków z kobietami?

Ankieta - kwestionariusz dla mężczyzn

Pytania do wywiadu ²³ 24-27

5. Jaki jest stosunek mężczyzny metroseksualnego do jego przyszłości związanej z rodziną?

Pytania do wywiadu 20–21, 28-32 PO ST AW Y W OB EC M ĘŻC ZY ZN

1. Jaki stosunek do siebie mają

mężczyźni metroseksualni? ^{Ankieta - kwestionariusz dla mężczyzn} Pytania do wywiadu ^{3–5, 8, 13} 14, 15, 17-19, 22-23 2. Jak odbierani są

metroseksualni przez pozostałych mężczyzn?

Ankieta - kwestionariusz dla mężczyzn Test niedokończonych zdań

Skala do badania postaw

6-7, 14 1-3 1-30 3. Jaki jest stosunek do nich

kobiet, jak są oni postrzegani z perspektywy płci pięknej?

Ankieta - kwestionariusz dla kobiet Test niedokończonych zdań Skala do badania postaw

1-3, 5 -7, 9, 14 -15, 17, 19 1-3 1-30

Wzory wszystkich narzędzi zamieszczono w Aneksie.