Warunki funkcjonowania KNO w systemie kształcenia zawodowego i ustawicznego w Polsce
VIII. DOŚWIADCZENIA ZWIĄZANE Z PROWADZENIEM I UCZESTNICTWEM W KNO
5. Metodyka prowadzenia zajęć KNO
Raport Końcowy
Diagnoza stanu kształcenia na odległość w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej oraz diagnoza potrzeb edukacyjnych nauczycieli i odbiorców w zakresie kształcenia na odległość Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Strona 26 z 77
5. Metodyka prowadzenia zajęć KNO
5.1. Wprowadzenie do zajęć
Z uwagi, iż słuchacze odbywający zajęcia w formie KNO, zarówno w placówkach KZU, jak i też na uczelniach wyższych stanowią mniejszość, a także formuła prowadzenia tego typu zajęć jest
mało znana, istotnego znaczenia nabiera wsparcie udzielane słuchaczom dopiero rozpoczynającym kształcenie przez Internet. Zwrócił na to uwagę jeden z przedstawicieli firm produkujących materiały dydaktyczne zauważając, że pozbawiony pomocy słuchacz rozpoczynający kurs, który nie korzystał wcześniej z e-‐learningu, łatwo się zniechęca i szybko rezygnuje z uczestnictwa w zajęciach [52].
W placówkach KZU wprowadzenie do zajęć e-‐learningowych odbywa się zwykle w ramach spotkania
informacyjnego, mającego formę wykładu połączonego z praktycznym instruktażem korzystania z komputera przy wykonywaniu poszczególnych operacji składających się na udział w takich zajęciach.
Ważne jest jednak, by takie wsparcie informatyczne dla uczestników zajęć miało charakter ciągły, gdyż nieumiejętność konfiguracji komputera i korzystania z różnych opcji aplikacji wykorzystywanych w trakcie zajęć jest dla niektórych z nich poważną barierą. Przedstawiciel firmy komercyjnej
świadczącej usługi edukacyjne proponuje nawet, aby słuchaczowi, który nie radzi sobie technicznie, proponować pomoc polegającą na przejęciu sterowania jego komputerem i właściwym ustawieniu jego parametrów bądź opcji aplikacji [36].
5.2. Konspekt do zajęć KNO
Nauczyciele prowadzący zajęcia na odległość w placówkach KZU powszechnie stosują konspekty wyznaczające ich przebieg. Niemniej są i tacy, którzy nie korzystają z tego narzędzia -‐ co dziesiąty
prowadzący zajęcia przez Internet. Nauczyciele z omawianej grupy opierają się z reguły na samodzielnie przygotowanym konspekcie zajęć (66%). Niektórzy robią to z konieczności, o czym świadczy fakt, że odsetek preferujących tę formę jest mniejszy od udziału osób stosujących ją i wynosi 32% [35].
Raport Końcowy
Diagnoza stanu kształcenia na odległość w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej oraz diagnoza potrzeb edukacyjnych nauczycieli i odbiorców w zakresie kształcenia na odległość Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Strona 25 z 77
4.5. Rola funduszy Unii Europejskiej i współpracy w tworzeniu materiałów do KNO
Z grantów europejskich finansowane jest tworzenie materiałów dydaktycznych do KNO w co czwartej placówce prowadzącej kształcenie przez Internet (25%). Środki pochodzące z projektów unijnych odgrywają jeszcze większą rolę w finansowaniu pozyskiwania materiałów dydaktycznych w przypadku jednostek OHP. Korzysta z nich zdecydowana większość z badanych jednostek prowadzących kształcenie przez Internet – dwie trzecie z nich.
Opracowanie lub zakup materiałów dydaktycznych dla kształcenia przez Internet dla dyrektorów
placówek KZU posiadających doświadczenie w KNO i korzystających ze wsparcia funduszy UE był najczęściej postulowanym zadaniem, które powinno być objęte wsparciem unijnym (29% wskazań).
Podobnie było w jednostkach OHP, które w tych projektach uczestniczyły [35].
Wymiana lub wspólne korzystanie z posiadanych materiałów do KNO jest sporadyczna, ale w grupach placówek KZU i OHP deklarujących współpracę z innymi jednostkami.
Głównym obszarem współpracy jest właśnie wymiana i wspólne korzystanie z materiałów. W OHP główne źródła pozyskania tych materiałów, to wymiana z innymi hufcami, przygotowywanie we własnym zakresie, kupno lub zlecenie na zewnątrz oraz wymiana z innymi instytucjami szkoleniowymi
i edukacyjnymi. W jednostkach tych materiały finansowane są głównie z budżetu jednostki lub projektów unijnych. Także w przypadku uczelni wyższych nie ma współpracy przy opracowywaniu
materiałów dydaktycznych. Uczelnie tworzą materiały same dla siebie z własnych budżetów [35].
Raport Końcowy
Diagnoza stanu kształcenia na odległość w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej oraz diagnoza potrzeb edukacyjnych nauczycieli i odbiorców w zakresie kształcenia na odległość Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Raport Końcowy
Diagnoza stanu kształcenia na odległość w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej oraz diagnoza potrzeb edukacyjnych nauczycieli i odbiorców w zakresie kształcenia na odległość Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
180 181
Raport Końcowy
Diagnoza stanu kształcenia na odległość w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej oraz diagnoza potrzeb edukacyjnych nauczycieli i odbiorców w zakresie kształcenia na odległość Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Strona 28 z 77
5.3. Rodzaje aktywności stosowanych na zajęciach
Zdecydowana większość nauczycieli mających doświadczenie w prowadzeniu zajęć przez Internet podejmowała działania organizacyjne polegające na informowaniu słuchaczy o sposobie organizacji (zawsze lub często robiło to 76% nauczycieli), planie zajęć (71%), zasadach pracy w czasie zajęć (75%) oraz kryteriach zaliczania (80%). Zwraca jednak uwagę fakt, że tych dość oczywistych działań nie realizował co czwarty nauczyciel [35].
Większość nauczycieli z tej grupy aktywizowała również słuchaczy przede wszystkim przestrzegając terminów wykonywania prac kontrolnych (86% robiło to zawsze lub często), a także kontrolując regularność logowań (74%), urozmaicanie zajęć poprzez stosowanie różnych technik dydaktycznych (73%) oraz nagradzanie aktywnych słuchaczy (66%). Niespełna co drugi nauczyciel (46%) stosował zadania grupowe [35].
Rys. 31. Działania aktywizujące słuchaczy. Nauczyciele. N=207
Źródło: Diagnoza stanu KNO w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej. Raport z badań ilościowych.
Wzajemna komunikacja między uczniami w placówkach KZU została oceniona przez nauczycieli jako stosunkowo słaba, sprowadzająca się najczęściej do odpowiadania na posty pozostałych uczestników kursu. Zwiększenie zaangażowania słuchaczy w kierunku zgłębiania poruszanej tematyki i poszerzanie jej o zagadnienia wykraczające poza kurs wymaga stymulowania interakcji grupowej.
Raport Końcowy
Diagnoza stanu kształcenia na odległość w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej oraz diagnoza potrzeb edukacyjnych nauczycieli i odbiorców w zakresie kształcenia na odległość Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Strona 27 z 77
1. Konspekt bez udziału nauczyciela
2. Elastyczny Konspekt bez udziału nauczyciela 3. Samodzielnie przygotowany konspekt 4. Zajęcia bez konspektu
Rys. 29. Przygotowanie i wykorzystanie konspektu zajęć. Nauczyciele. N=207
Źródło: Diagnoza stanu KNO w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej. Raport z badań ilościowych.
Za najbardziej optymalne nauczyciele uznali prowadzenie zajęć na podstawie konspektu przygotowanego przez fachowców od nauczania zdalnego z możliwością wprowadzania własnych zmian.
1. Konspekt przygotowany przez fachowców 2. Możliwość modyfikacji konspektu 3. Własny konspekt
4. Zajęcia bez konspektu
Rys. 30. Preferowany sposób przygotowania i wykorzystania konspektu zajęć przez Internet. Nauczyciele. N=207.
Źródło: Diagnoza stanu KNO w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej. Raport z badań ilościowych
Raport Końcowy
Diagnoza stanu kształcenia na odległość w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej oraz diagnoza potrzeb edukacyjnych nauczycieli i odbiorców w zakresie kształcenia na odległość Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Raport Końcowy
Diagnoza stanu kształcenia na odległość w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej oraz diagnoza potrzeb edukacyjnych nauczycieli i odbiorców w zakresie kształcenia na odległość Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
182 183
Raport Końcowy
Diagnoza stanu kształcenia na odległość w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej oraz diagnoza potrzeb edukacyjnych nauczycieli i odbiorców w zakresie kształcenia na odległość Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Strona 30 z 77 w takich zajęciach. Tłumaczy się to tym, że w przypadku nauczania języków obcych skuteczniejszy jest kontakt z lektorem bez obrazu, niż w formie wideokonferencji, jako bardziej wymagający wobec uczestników i przez to bardziej mobilizujący [52].
W szkołach wyższych rozważane jest wprowadzenie wideokonferencji, które mają pomóc w budowaniu więzi między dydaktykami i studentami. Znaczenie tej formuły zajęć podkreślają
przedstawiciele firm świadczących usługi edukacyjne w zakresie technologii informatycznych, w których telekonferencje są stosowane powszechnie. Ciekawą formą mogą być wideokonsultacje
stosowane przez jedną z firm świadczących usługi edukacyjne. Są one organizowane na wniosek słuchacza, który tą drogą może przedyskutować poważny problem, z którym zetknął się w ramach zajęć [52].
Ocena zajęć KNO przez odbiorców
Osoby kształcące się w placówkach KZU wyłącznie przez Internet pozytywnie oceniają zakres nabytej wiedzy i umiejętności podczas zajęć prowadzonych za pośrednictwem Internetu – średnia oceny w skali od 1 do 5 wyniosła 4,1. Tylko 3 osoby z 56 oceniły je „raczej źle”, a dominowały oceny „raczej dobre” – 30. Jeszcze lepiej oceniono poziom zajęć – tu średnia oceny wyniosła 4,3, przy całkowitym braku ocen negatywnych [35].
5.5. Specyfika metodyki KNO
Badani przedstawiciele firm produkujących narzędzia do KNO pytani o metodykę nauczania e-‐learningu dużo uwagi poświęcają stosowanym narzędziom. Jeden z producentów materiałów
dydaktycznych stwierdził nawet, że ogólne zasady metodyczne w e-‐learningu są bardzo zbliżone do zasad nauczania w tradycyjnej formie, natomiast różni je specyfika wykorzystywanych narzędzi
dydaktycznych. Dotyczy ona sposobów podawania określonego rodzaju wiedzy oraz tego kiedy i w jakich celach stosować różne narzędzia elektronicznej komunikacji, np. czat, czy fora dyskusyjne [52].
Firmy i instytucje stosujące KNO różnią się znacznie ze względu na kompleksowość podejścia do tej formy nauczania. Z jednej strony zajęcia na odległość ograniczone są w niektórych przypadkach jedynie do przesyłania materiałów dydaktycznych. Ilustruje to przykład jednej z firm świadczących usługi
edukacyjne, która wysyłała do słuchaczy drogą internetową materiał, który należy opanować do egzaminu. Z drugiej strony, wśród uczelni wyższych można znaleźć przykłady programów
zakładających użycie szerokiego i zróżnicowanego zestawu środków dydaktycznych. Dla przykładu, jedna z uczelni w ramach kursu w pierwszej kolejności przedstawia scenariusz zajęć zawierający plan
Raport Końcowy
Diagnoza stanu kształcenia na odległość w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej oraz diagnoza potrzeb edukacyjnych nauczycieli i odbiorców w zakresie kształcenia na odległość Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Strona 29 z 77 Konieczne jest ułożenie interesujących i dyskusyjnych pytań, bez czego nawet imienne zapraszanie uczestników kursu do dyskusji nie przynosi spodziewanych rezultatów [36].
Oceny prac w trakcie zajęć prowadzonych on-‐line dokonywano najczęściej na podstawie wyników testów, zadań oraz prac kontrolnych wykonywanych indywidualnie przez słuchaczy oraz obecności mierzonej odpowiednią liczbą logowań. Dla słuchaczy najczęściej nadrzędnym celem kształcenia jest zdanie określonego egzaminu, stąd oczekują szybkiej informacji zwrotnej na temat osiąganych przez siebie postępów w nauce. Preferują zwłaszcza możliwość sprawdzenia swoich umiejętności w postaci testów umożliwiających samodzielną weryfikację poprawności odpowiedzi [36].
Rolą testów stosowanych on-‐line może być, zdaniem jednego z producentów materiałów dydaktycznych, diagnozowanie stanu wiedzy przed szkoleniem umożliwiające stworzenie programu wyrównującego poziom przed rozpoczęciem nauki.
5.4. Komunikacja podczas zajęć internetowych
Przedstawiciel jednej z wyższych uczelni wskazał na brak wykładów on-‐line i generalnie zajęć synchronicznych. Powodem rzadkiego stosowania nauczania synchronicznego jest trudność zapewnienia jednoczesnego udziału uczestników, co ogranicza też stosowanie wideokonferencji [52].
Do komunikowania się ze słuchaczami w placówkach KZU częściej wykorzystywane są takie rozwiązania internetowe, jak e-‐mail, czy komunikatory, niż dedykowana kształceniu platforma
zdalnego nauczania – te formy komunikacji w miarę regularnie stosuje odpowiednio 58% i 40% nauczycieli [35].
Na rolę platformy w komunikowaniu się wykładowców i słuchaczy zwrócił uwagę przedstawiciele jednej z wyższych uczelni. Otóż dąży się, by komunikacja poprzez pocztę elektroniczną odbywała się w ramach platformy zdalnego nauczania – łatwiej jest wtedy organizować pracę i porządkować wiadomości, a także zarządzać ich udostępnianiem. Inne narzędzia do wymiany informacji stosowane
w szkołach wyższych i szkołach językowych, to tablica interaktywna. W uczelniach wyższych do najpopularniejszych narzędzi komunikowania się ze słuchaczami należą fora dyskusyjne [52].
Do wyjątków wśród wyższych uczelni należała uczelnia organizująca zajęcia synchroniczne
w formie warsztatów z komunikacją odbywająca się poprzez czat głosowy (wykładowca mówi a studenci piszą w komunikatorze). Więcej takich przykładów można natomiast znaleźć
w szkołach językowych, które często prowadzą zajęcia w formach synchronicznych. Zdaniem jednego z jej przedstawicieli, pozwala to na utrzymanie aktywności słuchaczy przez 100% czasu uczestnictwa
Raport Końcowy
Diagnoza stanu kształcenia na odległość w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej oraz diagnoza potrzeb edukacyjnych nauczycieli i odbiorców w zakresie kształcenia na odległość Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Raport Końcowy
Diagnoza stanu kształcenia na odległość w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej oraz diagnoza potrzeb edukacyjnych nauczycieli i odbiorców w zakresie kształcenia na odległość Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
184 185
Raport Końcowy
Diagnoza stanu kształcenia na odległość w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej oraz diagnoza potrzeb edukacyjnych nauczycieli i odbiorców w zakresie kształcenia na odległość Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Strona 32 z 77
Z zebranych opinii badanych przedstawicieli placówek KZU -‐ dyrektorów i nauczycieli;
wyłaniają się dwa główne obszary problemów związanych ze specyfiką KNO:
• nauczanie – nauczyciele/trenerzy nie są przygotowani metodycznie, nie mają wiedzy i doświadczenia jak prowadzić zajęcia na odległość, w efekcie np. nie stymulują słuchaczy, realizują za długie jednostki nauczania;
• uczenie się – słuchacze mający problemy w zaadaptowaniu się do wymogów KNO z powodu wieku, są nierzadko mało aktywni, nie korzystają z możliwości, jakie dają narzędzia, a program i tempo zajęć nie są dostosowane do ich potencjału.