(1 8 0 4
-1 8 5 7
)ki, ja k o a r t y s t y i ja k o c z ło w ie k a . W id -
SbaUn-W g łą b i Z w ią z k u Radzieckiego, na w y s o k im brzegu W o łg i ro z ło żyło się m iasto S ta lin g ra d .
S ta lo w y miecz k ró la a ng ie lskie go z napisem : — „M ieszkańcom S ta lin g ra d u — tw a rd y m ja k sta l“ , tarcza Negusa abisyńskiego, sztan
d ar ro b o tn ik ó w n o rw e s k ic h , da
ry A m e ry k i, F ra n c ji i w ie lu in nych pań stw z n a jd u ją się w gm a
chu s ta lin g ra d z k ie j Rady M ie j
skiej. Są one w yra ze m uznania i n ie z m ie rn e j wdzięczności, ja k ą dla tego m iasta ż y w ią w s z y s tk ie ; m iłu ją c e wolność, n arod y świata.
D n ia 2 lutego br. m in ę ły czte ry lata od c h w ili, k ie d y ro z le g ł się ostatni w y s trz a ł w w ie lk ie j b itw ie
a S ta lin g ra d , b itw ie , k tó ra b y ła początkiem zagłady I I I Reszy.
gdyż zakończyła się u n ic e s tw ie n ie m je d n e j z n a js iln ie js z y c h a rm ii n ie m ie ckich i rozstrzyg nę ła 0 losach św iata. B o w ie m zw y c ię stw o pod S ta lin g ra d e m zrodziło zw ycięstw o b e rliń s k ie — ostatecz
n y pogrom h itle ry z m u .
S ta lin g ra d życiem p ra w ie p rz y p ła c ił to zw ycięstw o.
Na obszarze 1,9 m ilio n a m e tró w k w a d ra to w y c h zniszczone zostały zabudow ania m ieszkalne, u le g ły zniszczeniu całe re jo n y miasta.
W w ie lu z n ic h nie pozostał k a m ie ń na ka m ien iu. S ta lin g ra d zo
sta ł zniszczony do fu n d a m e n tó w . 1 zro d ziło się p yta n ie , czy odbudo
w a jego je st w ogółe m o ż liw a i czy nie należy raczej w yb u d o w a ć no
wego m iasta na n o w y m mAejscu?
A le z b y t d ro g i je st S ta lin g ra d sercu każdego R osjanina, aby Z w ią ze k R adziecki m ó g ł się w y rzec m y ś li o jego odbudow ie 1 oto S ta lin g ra d c z y c y , k tó rz y z ta k im b e z p rz y k ła d n y m b oh ate r
stw em i pośw ięceniem b r o n ili swe
go ukochanego m iasta przed n ie n a w is tn y m w ro gie m , o ż y w ie n i uczuciem g łę b o k ie j m iło ści, p rz y s tą p ili do w skrzeszania go z p o p io łów . M iasto w ie lk ic h b ite w , w k tó ry m a rty ś c i radzieccy cze rp ali ter m a ty i n atch n ie n ie d la swych dzieł, stało się m iastem • w ie lk ie j p ra cy tw ó rcze j.
Już w k ilk a d n i po w spaniałym zw ycię stw ie S ta lin g ra d c z y c y w z ię l i się do pracy. Ze w szystkich stron Z w ią z k u Radzieckiego, n D y m ią k o m in y o d b u d o w a n y c h fa b r y k S ta lin g ra d u .
<Łi '
T ak w y g lą d a ł S ta lin g ra d p rz e d in w a z ją nie m iecką
22
bohatejukce miaó.la
(i&wóŁoĄe 2 tyZWZ&W
zwłaszcza z o k o lic n ie d o tk n ię tych d z ia ła n ia m i w o je n n y m i, ru szyły rzesze ro b o tn ik ó w , aby po
móc u> odbudow ie okaleczonego m iasta — bohatera. O d b u d o w y w a no fa b ry k ę za fa b ry k ą , dom za do
mem. I co n a jp ię k n ie j św iadczy o mieszkańcach S ta lin g ra d u , że ro z
poczęli odbudow ę swojego miasta od wznoszenia z g ru zów fa b ry k , o sie dli rob otn iczych, szkół, szp ita li, te a tró w , żłob ków . N ie chaotycz
nie i n ie naprędce, nie na k ró tk ą metę, ale na d łu gie w ie k i. Ściśle w ed ług nakreślonego p la nu , k tó r y usuw a daw ne w a d y u rb a n i
styczne,
A „n a tym czasem “ s ta w ia no ba
ra ki. n a m io ty, le p ia n k i
I. oto m in ę ły ju z cz te ry lata.
W ięle pozostało jeszcze do z ro b ie nia, ale u nicestw ione m iasto żyje znów p e łn ią pracy. Z a b liź n ia ją się ra n y , zadane przez w ojnę.
O d b u d o w u ją cy się S ta lin g ra d , znów ja k d a w n ie j, dostarcza k r a jo w i tra k to ró w , sta li, narzędzi c h i
ru rg iczn ych , Z ostały ju ż w zniesio
ne dom y m ieszkalne na obszarze, o be jm u ją cym 600 tysię cy m e tró w k w a d ra to w y c h . Z d n ia na dzień pow iększa się liczba m ieszkańców, k tó ra dochodzi ju ż do 75°/« liczby p rze dw o je nn e j.
D y m ią k o m in y fa b ry k , czynne są z a k ła d y naukoioe, te a try i in ne in s ty tu c je k u ltu ra ln e , m łodzież
N ow e o s ie d le ro b o tn ic z e
śpieszy do szkól, w parkach bawią się dzieci, po szerokich, lśniących jezdniach asfaltowych m kną samo ch o d y.'
500 m istrzów sztuki radzieckiej malarze, rzeźbiarze, architekci, pi
sarze i muzycy wszystkich repu b lik radzieckich tw orzą dzieła sztuki dla uwiecznienia epopei stalingradzkiej, współpracują przy jego odbudowie i nadają m u no
we kształty architektoniczne. Z południow ych re p u b lik Związku Radzieckiego nadesłano m iastu w darze 12 wagonów sadzonek roślin podzw rotnikow ych. Palmy, agawy, drzewa laurowe ozdobią na w io snę p a rk i i skw ery Stalingradu.
Miasto otoczone będzie zielonym pierścieniem roślinności.
Tak odradza się Stalingrad.
Stalingrad, k tó ry się nie poddał Maria Góraka
• • »
2 lutego 1943 roku pod Stalingradem
W wyniku genialnie przepro- alizowania tego zadania. Jednak siącami samolotów, ruszyły, jak wadzonej operacji, pomyślanej zimą 1941—1942 armie hitlerow- lawina, przez stepy radzieckiego przez generalissimusa J. Stalina, skie poniosły pierwszą klęśkę Południa. Niemcy atakowali w a wykonanej przez dowódców pod bramami stolicy Związku dwuch grupach. Mniejsza posu- A rm ii Czerwonej: marszałków Radzieckiego. Zamiast hardo i wała się w stronę Kaukazu, dru- Żukowa, Rokossowskiego, Wasi- butnie zapowiadanej defilady na ga, liczniejsza, uderzyła w kie- lewskiego i innych, w dniu 2 lu- ulicach stolicy ZSRR, musieli runku Stalingradu, pod murami tego 1943 roku armie niemieckie, podczas mroźnej zimy cofnąć się którego znalazły się pułki hitle- atakujące Stalingrad, przestały o setki kilometrów. Na niektó- rowskie w połowie sierpnia tego istnieć. Dzięki bohaterstwu żoł- rych odcinkach frontu Armia samego roku. Propaganda nie- nierzy i oficerów radzieckich, Czerwona posunęła się naprzód miecka, jak zwykle przedwcześ- dzięki, niespotykanemu w histo- o 400 kilometrów. nie, tryumfowała i z dnia na rii, wysiłkowi narodów Związku Korzystając jednak z braku dzień zapowiadała upadek Sta- Radzieckiego, Niemcy pod Sta- drugiego frontu, w czerwcu 1942 lingradu. Lecz Stalingrad trwał, lingradem ponieśli klęskę, która roku Niemcy poraź drugi podję- jak skała wśród potopu. Rozpo- była początkiem pogromu I I I li ofensywę na froncie wschód- czął się gigantyczny, największy Rzeszy hitlerowskiej oraz wyz- nim. Nauczeni jednak smutnym w dziejach świata, bój. Niemiec- wolenia Europy, a więc i Polski doświadczeniem, nie próbowali k i sztab główny doskonale zda- 7 jarzma faszyzmu. zdobyć Moskwy atakiem czoło- wał sobie sprawę, że od wyniku
Jak doszło do bitwy pod Sta- wym, lecz postanowili okrążyć bitw y stalingradzkiej zależą lo- hngradem? ją od południa i wschodu. Chcie- sy całej wojny. Toteż
hitlerow-H itler dążył w pierwszym li jednocześnie przepołowić front cy wytężyli wszystkie swoje siły okresie wojny ze Związkiem Ra- wschodni i pozbawić stolicę w celu zdobycia miasta. Tymcza- j naJszykszego Związku Radzieckiego łączności sem Stalingrad przeistoczył się, zdobycia Moskwy, w czym upa- z Kaukazem, a więc odebrać jej wolą Józefa Stalina i wszystkich trywał koniec wojny na Wscho- naftę i żywność. W tym celu narodów Związku Radzieckiego, dzie i pewność swego całkowi- zaatakowali Stalingrad, wielkie w twierdzę, której ruiny stały tego zwycięstwa w toczących się przemysłowe miasto nad Wołgą, się grobem hitlerowskiej potęgi, zapasach światowych.^ Niemcy żywotną arterią wodną Zwiąż- Generalissimus Stalin wydał na
prawie wszystkie swoje siły lą- ku Radzieckiego. Olbrzymie siły stępujący rozkaz do oddziałów dowe rzucili na Wschód dla zre- wojsk pancernych, wspierana ty- Armii Czerwonej, broniącej
Sta-24
R u in y S ta lin g ra d u
iingradu: Żądam, żebyście zrobi- nych .środków obrony. Z fabryk, tler rzucał doborowe pułki na li wszystko, co możliwe, dla ob- rozrzuconych po całym Związku odsiecz, lecz nic już nie mogło rony Stalingradu. Stalingradu Radzieckim, szły pociski, działa, uratować okrążonych pod Sta
nie wolno oddać wrogowi“ . samoloty z napisami „dla Stalin- lingradem hitlerowców. 2 lutego Żołnierze A rm ii Czerwonej, gradu“ , „obrońcom Stalingra- 1943 roku wojska niemieckie, ludność Stalingradu i cały Zwią- du“ itd. okrążone pod Stalingradem, zek Radziecki dobrze zrozumiał W tym czasie, gdy dwie potęż- przestały istnieć. Klęska Niem- sens tego rozkazu. Ataki nie- ne armie zwarły się w śmiertel- ców była całkowita. Karta histo- mieckie napotkały na twardą nym uścisku na ruinach Stalin- r ii została odwrócona przez nieustępliwą obronę, pełną ofiar- gradu, Naczelne Dowództwo A r- bohaterskich żołnierzy Arm ii nego poświęcenia. Każda ulica, m ii Czerwonej opracowało plan Czerwonej — obrońców Stalin- każdy dom zamienił się w forte- zamknięcia Niemców w pułap- gradu.
cę. Huraganowy ogień niemiecki ce. 19 listopada 1942 roku woj- H itler szedł ku nieuchronnej zmiatał z powierzchni ziemi do- ska radzieckie na południe i na zagładzie. Pod Stalingradem zo- my i fabryki, ale w ruinach to- północ od miasta ruszyły nieo- stała uratowana wolność świata, czyła się dalej krwawa walka, czekiwanie do ataku, uderzając Naród polski zrozumiał również, Doskonale charakteryzuje obro- na skrzydła oblegającej Stalin- że bohaterowie Stalingradu ura- nę Stalingradu oświadczenie jed- grad grupy wojsk niemieckich, towali nas od całkowitej zagłady nego z żołnierzy A rm ii Czerwo- Front został przerwany. 23 listo- ¡Bowiem, gdyby nie klęska Niem- nej, który powiedział — „miasto pada wojska niemieckie pod Sta- ców pod Stalingradem, hitle- może się zmęczyć, dom może się lingradem znalazły się w „ko- rowcy mieliby czas na biologicz- zmęczyć, kamień może się zmę- tle“ . Operacja, która zadziwiła ne wytępienie narodu polskie- czyć, ale my nie możemy się cały świat, została błyskawicz- go. Toteż dziś, gdy w czwartą zmęczyć“ . Żołnierz, który wypo- nie i wspaniale przeprowadzona, rocznicę tej tytanicznej bitwy wiedział te pamiętne słowa, na- Doborowe wojska niemieckie: rozpamiętywaliśmy jej przebieg zywał się Urazalijew i był K ir- V I armia pod dowództwem ge- i znaczenie, czyniliśmy to rów- gizem. Cały kraj się starał po- nerała von Paulusa, IV armia nież dla tego, ażeby na tle jej magać obrońcom Stalingradu, pancerna, część I I I armii ru- krwawych łun zastanowić się Wszystkie narody Związku Ra- muńskiej oraz V III armii wło- nad losami naszego narodu, nad dzieckiego bez względu na kolor skiej — łącznie około 400 tysię- istotą naszej politycznej racji skóry i miejsce zamieszkania cy żołnierzy pierwszorzędnie stanu, którą warunkuje w znacz- pracowały bez chwili wytchnie- uzbrojonych, zostało skazane na nym stopniu nasz trw ały sojiisz nia, aby dostarczyć bohaterskie- zniszczenie lub poddanie się. ze Związkiem Radzieckim, mu miastu wszystkich koniecz- Niemcy bronili się zaciekle. Hi- L. K.
J. KURT