Zanim zostaną przedstawione obowiązujące od 2016 roku ZrównowaŜone Cele Rozwoju (ZCR) konieczne jest przypomnienie ich „poprzedników”, czyli Milenijnych Celów Rozwoju (MCR), aktualnych w latach 2000-2015.
Deklaracja Milenijna oraz sporządzony na jej podstawie dokument Milenijne Cele Rozwoju, zostały przyjęte 6 września 2000 r. na szczycie Milenijnym Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Stały się najwaŜniejszym i najambitniejszym programem społeczno-gospodarczym wpływającym na wyrównywanie szans rozwojowych w skali świata. Wyznaczone wówczas cele były ambitne (na ogół dotyczyły lat 2015 i 2020, których punktem odniesienia był 1990 r.) i tym samym miały charakter mobilizujący. Skierowano je głównie do krajów rozwijających się, ale przyniosły skutki dla gospodarki globalnej. NaleŜące do Komitetu Pomocy Rozwojowej 22 kraje rozwinięte przyjęły na siebie określone zobowiązania w postaci udzielania wsparcia na rzecz realizacji opracowanych przez ONZ szczegółowych planów inwestycyjnych o charakterze infrastrukturalnym, edukacyjnym, zdrowotnym, komunalnym, rolniczym i środowiskowym. Sformułowano 8 celów milenijnych obejmujących 18 zadań (tab. 5).46
Tabela 5. Milenijne Cele Rozwoju
Cel Zadania
1. Zlikwidowanie skrajnego
ubóstwa i głodu mniejszym niŜ jeden dolar dziennie; Zmniejszenie o połowę liczby ludności o dochodzie Zmniejszenie o połowę liczby ludzi cierpiących głód; 2. Zapewnienie powszechnego
nauczania na poziomie podstawowym
Zapewnienie dziewczętom i chłopcom na całym świecie moŜliwości ukończenia szkoły podstawowej;
3. Wspieranie zrównania w prawach męŜczyzn i kobiet oraz wzmocnienie pozycji kobiet
Wyeliminowanie nierówności między płciami w dostępie do szkół na poziomie podstawowym i średnim, najlepiej do 2005 roku, oraz edukacji na poziomie wyŜszym najpóźniej do 2015 roku;
4. Zmniejszenie wskaźnika umieralności dzieci
Zmniejszenie stopy umieralności dzieci poniŜej piątego roku Ŝycia;
5. Poprawa stanu zdrowia kobiet
w ciąŜy i połogu o trzy czwarte; Zmniejszenie wskaźnika umieralności okołoporodowej 6. Zwalczanie AIDS, malarii i
innych chorób liczby zachorowań na AIDS; Zahamowanie do 2015 roku a następnie zmniejszenie Zahamowanie do 2015 roku a następnie zmniejszenie liczby zachorowań na malarię i inne groźne choroby; 7. Zapewnienie stanu równowagi Włączenie zasad zrównowaŜonego rozwoju do polityki
46 Polityka ekonomiczna we współczesnej gospodarce rynkowej, pod red. M. Klamut i E. Szostak. Wyd. UE we Wrocławiu, Wrocław 2016.
51
ekologicznej środowiska i programów działania wszystkich krajów oraz zahamowanie wyczerpywania zasobów środowiska naturalnego;
Zmniejszenie o połowę liczby ludzi bez dostępu do wody pitnej i urządzeń sanitarnych;
Znaczna poprawa warunków Ŝycia co najmniej 100 mln ludzi Ŝyjących w slumsach (do 2020 roku);
8. Rozwijanie i wzmacnianie światowego partnerstwa w sprawach rozwoju
Rozwijanie systemu handlu i finansów (według przyjętych wspólnie zasad);
Priorytetowe i preferencyjne podejście do problemów rozwojowych krajów najbiedniejszych oraz zaangaŜowanych w ograniczanie ubóstwa;
Uwzględnienie szczególnych problemów krajów śródlądowych i małych krajów wyspiarskich;
Rozwiązywanie problemów związanych z zadłuŜeniem krajów rozwijających się;
Zapewnianie młodzieŜy krajów rozwijających się moŜliwości uczciwej i wydajnej pracy;
Zapewnianie dostępu krajów rozwijających się do moŜliwie tanich leków podstawowych;
Współpraca z sektorem prywatnym w upowszechnianiu korzyści z nowych technologii.
Źródło: Sporządzono na podstawie: J. Sachs, Koniec z nędzą – zadanie dla naszego pokolenia, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 217-218.
Wszystkie osiem celów sformułowano na podstawie diagnozy problemów i wyzwań występujących w skali globalnej, niemniej jednak sytuację w krajach Afryki uznano za tragiczną, a wręcz beznadziejną w odniesieniu do kilku spośród sformułowanych MCR.
Jak wynika z analiz pomocy UE w zakresie realizacji MCR, najwaŜniejszym segmentem wsparcia była szeroko pojęta infrastruktura społeczna, obejmująca: system edukacji, opiekę medyczną, dostęp do wody pitnej, Ŝywności, wspieranie wolnych wyborów i rozwoju społeczeństwa obywatelskiego (w latach 2004-2012 wydano na ten cel kwotę 37,4 mld euro). MCR okazały się niemoŜliwe do spełnienia w całości zgodnie z przyjętymi ustaleniami. O niskim poziomie ich realizacji zadecydowały głównie trudności finansowe, ale takŜe organizacyjne, techniczne, logistyczne, nadmierna biurokratyzacja oraz fragmentaryzacja pomocy. Kryzys finansowy, który objął niemal całą światową gospodarkę po 2007 roku, dotyczył takŜe donatorów z Europy, którzy finansowali prawie w połowie realizację MCR.
Podsumowanie osiągnięć związanych z MCR pozwoliło na sformułowanie ocen i wniosków, a takŜe rekomendacji pod kątem kontynuowania tej misji po 2015 r. Najlepszym bodźcem do kontynuacji jest świadomość osiągnięcia zakładanych celów, stąd w poniŜszym fragmencie zostaną wskazane główne sukcesy odnotowane w raporcie końcowym, podsumowującym realizację MCR w latach 1990-2015. NaleŜy
52
jednak dodać, Ŝe raport zawiera rozliczenie wszystkich celów, pokazuje takŜe te, których osiągnięcie nie było moŜliwe zgodnie z załoŜeniami i oczekiwaniami społeczności międzynarodowej.
Wyeliminowanie skrajnego ubóstwa i głodu na świecie - w 2015 r. wskaźnik ubóstwa na świecie spadł do poziomu 14%, podczas gdy w 1990 r. prawie połowa ludności w krajach rozwijających się utrzymywała się za mniej niŜ 1,25 $ na dzień. Liczba ludności Ŝyjącej w ekstremalnej biedzie zmalała o ponad połowę – z 1,9 mld w 1990 r. do ok. 836 mln w 2015 r. Liczba ludności pracującej zaliczanej do klasy średniej, utrzymującej się za więcej niŜ 4 $ dziennie uległa prawie potrojeniu w okresie 1990-2015. W porównaniu do 1991 roku, gdy udział tej grupy w zasobach siły roboczej w rozwijających się krajach stanowił 18%, w 2015r. wskaźnik ten wynosi ponad 50%. Wskaźnik ludności niedoŜywionej w krajach rozwijających się zmalał prawie o połowę w okresie realizacji MCR. W latach 1990-1992 wynosił 23,3 %, a w okresie 2014-2016 odnotowano jego wartość na poziomie 12,9%.47 Dodatkowo UE prowadzi walkę z tzw. ukrytym głodem (brak mikroelementów, witamin) zobowiązując się do zminimalizowania ryzyka zahamowania wzrostu u 7 mln dzieci do 2025 roku. Doraźne inicjatywy UE polegają takŜe na działaniu w odpowiedzi na niespodziewane zdarzenia koniunkturalne, takie jak wzrost cen Ŝywności w latach 2007-2008. Utworzono wtedy instrument Ŝywnościowy UE, z którego przeznaczono 1 mld euro (w latach 2009-2011) na poprawę wydajności rolnictwa i dostaw Ŝywności w 49 krajach.48
Zapewnienie powszechnego nauczania na poziomie podstawowym – odsetek dzieci pobierających naukę na poziomie podstawowym zwiększył się z 83% w 2000 roku do 91% w 2015 r. Liczba dzieci w wieku szkolnym pozostających poza systemem nauczania na poziomie podstawowym spadła na świecie o prawie połowę; w 2000 r. było to 100 mln dzieci, a w 2015 r. oszacowano ją na 57 mln. Największy sukces w zakresie poprawy edukacji na poziomie podstawowym od wprowadzenia MCR odnotowała Afryka Subsaharyjska. Kraje tego regionu osiągnęły 20 p.proc. wzrost wskaźnika skolaryzacji na poziomie podstawowym pomiędzy 2000 a 2015 r. w porównaniu do wyniku z lat 1990-2000, który wynosił 8 p.proc. Jeśli wziąć pod uwagę umiejętność pisania i czytania wśród młodzieŜy w wieku 15-24, to w okresie 1990-2015 nastąpił jego wzrost w skali globalnej z 83% do 91%. Ponadto zmniejszyła się róŜnica między liczbą kobiet i męŜczyzn.49
Największy udział w tym postępie miało wsparcie z UE. W latach 2007-2013 pomoc UE na rzecz edukacji wynosiła 4,2 mld euro, z czego 2,9 mld dla edukacji ogólnej i zawodowej w 42 krajach i 1,3 mld dla programu szkolnictwa wyŜszego. Podejmowano takŜe współpracę z partnerami lokalnymi i międzynarodowymi zapewniając poprzez program „SHARE” podstawową edukację dzieciom z obszarów wraŜliwych pod względem gospodarczym lub odległych, pochodzących
47 The Millennium Development Goals 2015, United Nations, New York 2015, s. 4.
48 Wkład UE w realizację Milenijnych Celów Rozwoju. Wybór najwaŜniejszych rezultatów programów
Komisji Europejskiej, Rozwój i współpraca - EuropeAid, s. 8, www.bookshop.europa.eu (9.08.2014). 49 The Millennium…., op. cit., s. 4.
53
ze społeczności tubylczych lub o specjalnych potrzebach edukacyjnych. W pierwszym roku program objął 137 tys. chłopców i 144 tys. dziewcząt. ZałoŜono blisko 5000 nieformalnych szkół podstawowych, przeszkolono i zatrudniono 5600 nauczycieli. Do 2018 r. ponad 650 tys. dzieci ma ukończyć przedszkola i szkoły podstawowe.50
Promowanie równości płci i awansu społecznego kobiet ma na celu promocję udziału kobiet w Ŝyciu politycznym, społecznym i gospodarczym. Odnotowano duŜy postęp jeśli chodzi o parytet płci w systemie edukacji podstawowej, w porównaniu do 1990 r. znacznie więcej dziewcząt uczy się w szkołach. Kraje rozwijające się w całości osiągnęły zakładany cel wyeliminowania róŜnic ze względu na płeć w dostępie do nauki na poziomie podstawowym, średnim i wyŜszym. W Azji Południowej na 100 chłopców przypadały 74 dziewczęta uczęszczające do szkoły podstawowej w 1990 roku, obecnie wskaźnik ten wynosi 100/103. Kobiety stanowiły w 2015 r. ponad 41 % pracujących poza rolnictwem, podczas gdy w 1990 r. było to 35%. W okresie 1991-2015 zmalał o 13 p.proc. odsetek kobiet o zatrudnieniu wraŜliwym; w przypadku męŜczyzn spadek wyniósł 9 p.proc. Jeśli chodzi o udział kobiet w Ŝyciu politycznym, to kraje, w których kobiety zdobyły miejsca w parlamencie stanowią obecnie 90% ze 174 krajów (w okresie ostatnich 20 lat). W tym czasie średni udział kobiet w parlamencie uległ podwojeniu, ale ciągle stanowią one ok. 20% parlamentarzystów.51
Ograniczenie umieralności dzieci - w krajach rozwijających się w okresie 1990-2015 wskaźnik umieralności dzieci przed osiągnięciem wieku pięciu lat spadł z 90 do 43 dzieci na 1000 Ŝywych urodzeń. Mimo rosnącej liczby mieszkańców w krajach rozwijających się, globalnie liczba dzieci, które zmarły przed ukończeniem 5 roku Ŝycia obniŜyła się z 12,7 mln w 1990 r. do prawie 6 mln w 2015 r. Oznacza to, Ŝe wskaźnik ten uległ prawie trzykrotnemu obniŜeniu w skali globalnej w porównaniu do wczesnych lat dziewięćdziesiątych. Jeśli chodzi o region subsaharyjski, to w latach 2005-2013 roczny spadek wskaźnika umieralności, o którym mowa, był ponad pięciokrotnie szybszy niŜ w okresie 1990-1995. W latach 2000-2013 dzięki szczepieniom przeciw odrze uchroniono przed śmiercią ok. 15,6 mln dzieci. W ujęciu globalnym w tym okresie zmalała o 67% liczba zgłoszonych przypadków zachorowań na odrę. W 2000 roku odsetek dzieci zaszczepionych przeciw odrze wynosił 73% i wzrósł on do 84% w roku 2015.52
Poprawa opieki zdrowotnej nad matkami - od 1990 r. notuje się spadek wskaźnika zgonów matek o 45% w skali światowej, przy czym największa redukcja nastąpiła po 2000 r. NajwyŜszy poziom spadku odnotowano w Azji Południowej (64%) oraz w Afryce Subsaharyjskiej (49%). W 2014 r. w ujęciu globalnym 71% porodów odbyło się z udziałem wykwalifikowanego personelu, co oznacza wzrost w porównaniu do 59% w 1990 r. Nastąpiła poprawa w dostępie do opieki przedporodowej dla kobiet w ciąŜy w Afryce Północnej. Liczba kobiet objętych wizytami lekarskimi w okresie ciąŜy wzrosła w tym regionie z 50% w 1990 r. do 89% w 2014 r. Wśród kobiet w wieku 15-49 lat, zarówno zamęŜnych, jak i pozostających
50 Wkład UE…, op. cit., s. 12-13. 51 The Millennium…., op. cit., s. 5. 52 TamŜe, s. 5.
54
w wolnych związkach powszechność profilaktyki antykoncepcyjnej wzrosła z poziomu 55% w 1990 r. do 64% w 2015.53
Ograniczenie rozprzestrzeniania się HIV/AIDS, malarii i innych chorób - od 2000 r. występowanie malarii uległo zmniejszeniu o 37%, a liczba przypadków śmiertelnych spadła o 58%. Liczba nowych zachorowań na HIV zmniejszyła się o 40% (z 3,5 mln do 2,1 mln). Do czerwca 2013 r. 13,6 mln ludzi Ŝyjących z HIV było objętych terapią ART (wobec 800 tys. w 2003 r.), szacuje się, Ŝe stosowanie ART w okresie 1995-2013 uchroniło przed śmiercią z powodu AIDS ok. 7,6 mln ludzi na świecie. W latach 2000-2015 udało się ograniczyć śmiertelność z powodu malarii (ponad 6,2 mln przypadków), głównie wśród dzieci poniŜej 5 roku Ŝycia w Afryce Subsaharyjskiej. Wskaźnik zachorowań na malarię spadł o 37%, a wskaźnik śmiertelności o 58%. Do krajów o najwyŜszym poziomie występowania malarii w Afryce Subsaharyjskiej dostarczono w okresie 2004-2014 ponad 900 mln owadobójczych moskitier. Odnotowano sukcesy w walce z gruźlicą w latach 2000-2013, szacuje się, Ŝe dzięki profilaktyce, diagnostyce i odpowiedniej terapii uratowano Ŝycie ok. 37 mln osób. Wskaźnik śmiertelności spadł o 45%, a rozpowszechniania gruźlicy – o 41% (1990-2013).54 Unia wzmacnia krajowe systemy opieki zdrowotnej, tak Ŝeby były w stanie udźwignąć cięŜar związany z kosztami leczenia osób Ŝyjących z HIV/AIDS, poprzez finansowanie programów realizowanych przez Globalny Fundusz na rzecz Walki z AIDS, Gruźlicą i Malarią oraz Partnerstwo na rzecz Badań Klinicznych między Europą a Krajami Rozwijającymi się.
Zapewnienie stanu równowagi ekologicznej środowiska – proces niszczenia warstwy ozonowej został praktycznie zatrzymany, a jej odbudowa powinna nastąpić do połowy XXI wieku. Od 1990 roku następuje wzrost powierzchni chronionych obszarów lądowych i morskich w wielu regionach świata. W Ameryce Łacińskiej i na Karaibach udział powierzchni lądowych obszarów chronionych zwiększył się z 8,8% do 23,4% w okresie 1990-2014. W 2015 roku 91% globalnej populacji korzysta z ulepszonych źródeł wody pitnej w porównaniu do 76% w roku 1990. Spośród 2,6 mld osób, które uzyskały dostęp do takich źródeł wody, 1,9 mld korzysta z dostępu do instalacji wodociągowej w pomieszczeniach. Ponad połowa światowej populacji (58%) korzysta z tych usług na wysokim poziomie. Ogółem 147 krajów osiągnęło cel związany z zapewnieniem dostępu do wody pitnej, 95 krajów cel związany z dostępem do infrastruktury sanitarnej, a 77 krajów zrealizowało oba cele. W skali globalnej 2,1 mld ludzi osiągnęło dostęp do infrastruktury sanitarnej (z bieŜącą wodą i kanalizacją), odsetek korzystających z sanitariatów na wolnym powietrzu spadł prawie o połowę od 1990 roku. Jeśli chodzi o likwidację slumsów, to odsetek ludności miejskiej Ŝyjącej w slumsach spadł z ok. 39,4% w 2000 r. do 29,7% (w przybliŜeniu) w 2014 r.55
Współdziałanie w globalnym partnerskim porozumieniu na rzecz rozwoju - w latach 2000–2014 oficjalna pomoc rozwojowa (ODA) z krajów rozwiniętych zwiększyła się w ujęciu realnym o 66%, osiągając kwotę 135,2 mld $. Dania,
53 TamŜe, s. 6. 54 TamŜe. 55 TamŜe, s. 7.
55
Luksemburg, Norwegia, Szwecja oraz Wielka Brytania stale przekraczają ustalony przez ONZ poziom ODA wynoszący 0,7% dochodu narodowego brutto (por. rys. 3). W okresie 2000-2014 wzrósł bezcłowy dostęp towarów pochodzących z wszystkich krajów rozwijających się do rynków krajów rozwiniętych (wzrost z 65% do 79%; dane dla LDC zob. tab. 1). Relacja kosztów obsługi długu zewnętrznego do przychodów z eksportu w krajach rozwijających się zmalała z 12% w 2000 r. do 3% w 2013 r. W 2015 r. 95% światowej populacji znajdowało się w zasięgu telefonii komórkowej. Liczba abonentów telefonii komórkowej w ostatnich 15 latach wzrosła prawie 10 razy - z 738 mln w 2000 r. do ponad 7 mld w 2015 r.. Liczba uŜytkowników Internetu wynosiła w 2000 r. ok. 6% światowej populacji, by wzrosnąć po upływie 15 lat do poziomu 43%. W 2015 r. 3,2 mld ludzi na całym świecie było połączonych globalnymi sieciami treści i aplikacji, co jest rezultatem rosnącej popularności Internetu.56
W ramach inicjatywy „wszystko oprócz broni” eksport z krajów najmniej rozwiniętych jest zwolniony z cła i ograniczeń kontyngentowych (z wyjątkiem broni i ropy). W 2004 r. utworzono Instrument na rzecz Pokoju w Afryce (APF), który jest podstawowym źródłem finansowania programu pokoju i bezpieczeństwa Unii Afrykańskiej (UA). Instrument finansowany przez UE (do dziś przeznaczono na tę pomoc ponad 1,1 mld euro) zapewnia środki pienięŜne dla operacji budowania pokoju, prowadzonych przez kraje afrykańskie. Dzięki wsparciu UE w operacjach pokojowych pod dowództwem sił afrykańskich bierze udział 24 tys. Ŝołnierzy sił pokojowych, realizowanych jest trzynaście działań typu „mechanizm szybkiego reagowania”, przede wszystkim w zakresie mediacji kryzysowej. Ponadto, UE jest liderem w zakresie pomocy w organizacji wyborów i wyborczych misji obserwacyjnych, wydając na te cele około 140 mln euro rocznie. Od 2010 r. UE wsparła 50 programów pomocy w organizacji wyborów na całym świecie, a od 2004 r. wysłała 69 misji obserwacyjnych do 49 krajów. Dla bezpieczeństwa narodowego, rozwoju, ograniczania ubóstwa, regionalnej integracji z krajami sąsiadującymi podstawowe znaczenie ma wydajna sieć transportowa. Jako jeden z największych ofiarodawców w sektorze transportu, w szczególności w krajach AKP, UE pomogła w budowie i remoncie ponad 10 tys. km dróg oraz w utrzymaniu ponad 77 tys. km.57
Na pomoc zewnętrzną na całym świecie UE przeznaczyła w 2012 r. sumę 13,8 mld euro, co stanowiło 9% jej budŜetu. Największymi odbiorcami pomocy były państwa o niskich dochodach i najsłabiej rozwinięte. W latach 2004–2012 UE skupiła się głównie na wspieraniu dziedzin takich, jak edukacja, zdrowie, infrastruktura techniczna (transport i energia). UE aktywnie działa równieŜ w zakresie pomocy w sprawach takich, jak: prawa człowieka, sprawiedliwe rządy, zrównowaŜony rozwój i równość płci. Pod względem geograficznym większość pomocy unijnej trafia do Afryki Subsaharyjskiej i państw sąsiadujących z Europą.58 W 2016 r. struktura wydatków na politykę rozwoju była podobna (rys. 4).
56 TamŜe.
57 Wkład UE w …., op. cit., s. 24-27. 58 TamŜe, s. 28-32.
56
Rys. 4. Rodzaje projektów w ramach polityki rozwoju realizowane w 2016 r. (w mln euro)
Źródło: opracowanie własne na podstawie Budget Support. Trends and Results 2017, s. 49
2.6. ZrównowaŜone Cele Rozwoju - Agenda 2030
W dniach 25-27 września 2015 roku w Nowym Jorku odbyło się Zgromadzenie Ogólne ONZ, na którym zastąpiono 15 Milenijnych Celów Rozwoju nowymi, 17 ZrównowaŜonymi Celami Rozwoju (ZCR - Sustainable Development Goals, SDG), obowiązującymi do 2030 roku (weszły w Ŝycie 1 stycznia 2016 r.). W preambule aktu „Przekształcenie naszego świata: agenda 2030 na rzecz zrównowaŜonego rozwoju”59 czytamy, iŜ jest to plan działania powstały dla dobra ludzi, planety, rozwoju dobrobytu i wzmacniania pokoju na świecie, jego rolą jest dokończenie projektów, których nie udało się zrealizować w ramach 15 MCR. Uznaje się, iŜ eliminacja ubóstwa we wszystkich jego formach i wymiarach jest nadal największym, globalnym wyzwaniem i niezbędnym warunkiem zrównowaŜonego rozwoju. 17 celów ZCR oraz 169 zadań do nich przypisanych dają moŜliwość pokazania skali i ambicji nowego przedsięwzięcia. DąŜą one do realizacji kwestii związanych z przestrzeganiem praw człowieka oraz równości płci. Są zintegrowane i niepodzielne, aby zbalansować trzy główne wymiary zrównowaŜonego rozwoju: rozwój gospodarczy, społeczny i środowiskowy, do których dochodzi takŜe czwarty wymiar – instytucjonalny. Cele i zadania będą stymulować działania w ciągu najbliŜszych 15 lat w obszarach kluczowych dla ludzkości i planety. Zestawiono je w tabeli 6.
59 The Sustainable Development Goals: An Overview of relevant OECD analysis, tools and approaches,
Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development,
https://sustainabledevelopment.un.org/post2015/transformingourworld (28.11.2017).
0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 Handel
Zatrudnienie i szkolenie zawodowe Rozwój sektora prywatnego Wielosektorowe Transport Energia Zdrowie Rolnictwo, rozwój wsi
57
Tabela 6. Cele ZrównowaŜonego Rozwoju i wybrane działania w ich obszarze Cele ZrównowaŜonego
Rozwoju Wybrane działania, spośród 169 przypisanych do celów 1.Wyeliminowanie
ubóstwa we wszystkich jego formach i w kaŜdym regionie świata
- do 2030 zmniejszyć o co najmniej połowę liczbę męŜczyzn, kobiet i dzieci, Ŝyjących w ubóstwie,
- do 2030 roku zapewnić męŜczyznom i kobietom, zwłaszcza z ubogich regionów równe prawa do zasobów gospodarczych, a takŜe dostępu do podstawowych usług, form własności, dziedziczenia, zasobów naturalnych, odpowiednich nowych technologii i usług finansowych, w tym mikrofinansowania, - do 2030 roku rozbudować odporność ubogich osób i w trudnej sytuacji, na ryzyka i zmniejszyć podatność na ekstremalne zjawiska, związane ze zmianami klimatu i inne wstrząsy gospodarcze, społeczne i środowiskowe
2.Wyeliminowanie głodu, poprawa i umocnienie bezpieczeństwa Ŝywnościowego, promocja zrównowaŜonego rolnictwa
- do 2030 roku wyeliminować głód i zapewnić dostęp dla wszystkich ludzi, zwłaszcza ubogich i osób w trudnej sytuacji, w tym dzieci, do bezpiecznej Ŝywności,
- do roku 2030 roku zapewnić zrównowaŜone systemy produkcji Ŝywności i wdroŜyć elastyczne praktyki rolne, które zwiększają wydajność pracy i produkcji, które pomagają utrzymać
ekosystemy, i które wzmacniają zdolność do adaptacji do zmian klimatu,
- zwiększyć inwestycje, w tym poprzez zacieśnianie współpracy międzynarodowej, w infrastrukturę wiejską, usługi badawcze i doradztwo rolnicze, technologie rozwoju roślin
3.Zapewnienie zdrowego Ŝycia i promocja
dobrostanu bez względu na wiek
- do 2030 roku zmniejszyć globalny współczynnik umieralności matek do mniej niŜ 70 na 100 tysięcy Ŝywych urodzeń
- do 2030 roku zapobiec śmierci noworodków (celem jest co najwyŜej współczynnik 12 na 1000 Ŝywych urodzeń) i dzieci poniŜej 5 lat
(celem jest co najwyŜej współczynnik 25 na 1000 Ŝywych urodzeń) - do 2030 roku wyeliminować epidemie AIDS, gruźlicy, malarii i zwalczyć choroby tropikalne, zapalenia wątroby, choroby przenoszone przez wodę i inne choroby zakaźne
- zapewnić powszechne ubezpieczenia zdrowotne, dostęp do podstawowych usług opieki zdrowotnej i dostęp do bezpiecznych i niedrogich podstawowych leków i szczepionek
4. Zapewnienie jakości systemu oświaty i promocja szans na edukację w kaŜdym etapie Ŝycia
- upewnić się, Ŝe wszystkie dziewczęta i chłopcy mają dostęp do sprawiedliwego systemu edukacji; do wykształcenia podstawowego i średniego wiodącego do odpowiednich i skutecznych efektów kształcenia
- do 2030 roku znacznie zwiększyć liczbę młodzieŜy i dorosłych, którzy posiadają odpowiednie umiejętności, w tym umiejętności techniczne i zawodowe,
- do 2030 roku wyeliminować nierówności płci w edukacji i zapewnić równy dostęp do wszystkich poziomów kształcenia i szkolenia zawodowego dla słabszych, w tym osób
58 zagroŜenia
- do 2030 roku znacznie zwiększyć liczbę wykwalifikowanych nauczycieli, w tym poprzez współpracę międzynarodową dla kształcenia nauczycieli w krajach rozwijających się, szczególnie krajach najsłabiej rozwiniętych i małych, rozwijających się państw wyspiarskich
5. Osiągnięcie równości płci i równych praw dla kobiet i dziewcząt
- wyeliminować wszelkie formy dyskryminacji wobec wszystkich kobiet i dziewcząt na całym świecie,
- wyeliminować wszelkie formy przemocy wobec wszystkich kobiet i dziewcząt w opinii publicznej i prywatnej sferze, w tym handlu ludźmi
- zapewnić pełny i efektywny udział kobiet i równych szans dla przywództwa na wszystkich poziomach podejmowania decyzji w Ŝyciu politycznym, gospodarczym i publicznym
6. Zapewnienie
dostępności i efektywne zarządzanie dostępem do wody pitnej i warunków sanitarnych
- do 2030 roku zapewnić powszechny i równy dostępu do bezpiecznej i niedrogiej wody pitnej dla wszystkich
- do 2030 roku zapewnić dostęp do odpowiednich i sprawiedliwych warunków sanitarnych i higienicznych
- do 2030 roku poprawić jakość wody poprzez zmniejszenie zanieczyszczenia i minimalizację uwalniania niebezpiecznych substancji chemicznych, zmniejszając o połowę odsetek nieoczyszczonych ścieków i znacznie zwiększając recykling