Polityka dominacji na akwenie Oceanu Arktycznego zakłada także military-zację wybranych obszarów arktycznych i północnej Syberii. Niezmiennie jej celem pozostaje zapewnienie obrony północnej fl anki Federacji oraz ochrona rosyjskich interesów na akwenach stanowiących Arktyczny Kierunek Narodo-wej Polityki Morskiej11, w tym zabezpieczenie dostępu do podmorskich złóż surowców kopalnianych12. Podjęte w latach 2014–2018 działania pozwoliły na zapewnienie minimalnej kontroli zachodniej i wschodniej rubieży Oceanu Arktycznego (wyjścia na Atlantyk i Pacyfi k) i – stosunkowo pełny – monito-ring tzw. Północnej Drogi Morskiej13. Cel ten został osiągnięty w wyniku wza-jemnie skoordynowanych projektów pozwalających na:
11 Narodowe Kierunki Polityki Morskiej Federacji Rosyjskiej to akweny, wobec których zdefi niowano rosyjskie interesy oraz zadania, jakie należy realizować w ramach polityki morskiej Federacji. Zostały one określone po raz pierwszy w Doktrynie Morskiej do 2020 roku i są nowelizowane w kolejnych wariantach tego dokumentu. Zob. Морская доктрина Российской Федерации на период до 2020 года, Утверждена Указом Президента Российской Федерации от 27 июля 2001 г., cz. III.2. Региональные направления национальной морской политики, https://www.mid.ru/foreign_po-licy/offi cial_documents/-/asset_publisher/CptICkB6BZ29/content/id/462098 [do-stęp: 10.10.2019].
12 Przyjęty w 2014 r. plan minimum zakładał ulokowanie w rosyjskim pasie arktycznym kilku baz dla komponentów wojsk lądowych, sił morskich i powietrznych. Są to: baza wojsk lądowych z lotniskiem w strategicznym punkcie wybrzeża (miasto Alakurtti, w pobliżu Morza Białego), co umożliwia przerzut sił do Murmańska i ewentualnie do innych baz w regionie oraz zapewnia określony poziom bezpieczeństwa w przypadku ataku na tę bazę (okolice południowej części Półwyspu Kolskiego sąsiadującej z neu-tralną Finlandią), dwie bazy morskie, których lokalizacja zapewnia kontrolę żeglugi arktycznej, w tym strategicznych akwenów mórz Łaptiewów, Wschodniosyberyjskiego i Czukockiego oraz ewentualną kontrolę Cieśniny Beringa (baza Kotielnyj z lotniskiem Temp przeznaczonym do przyjmowania samolotów transportowych na archipelagu Wysp Nowosyberyjskich, i na Wyspie Wrangla) oraz dwie bazy lotnicze w Jakucji (Tik-si) oraz na archipelagu Ziemia Franciszka Józefa, co z kolei zapewnia kontrolę zachod-nich akwenów Oceanu Arktycznego (morza Barentsa i Karskiego) oraz monitoring tra-sy przejścia na północny Atlantyk, a także terytoriów północnej Norwegii i Finlandii. 13 Szlak ten mógł być kontrolowany z powietrza i przez system stacji brzegowych na
od-cinku od Wyspy Wrangla do Murmańska. Kolejne, podjęte po roku 2015 inwestycje w rozwój systemu baz wojskowych i potencjału militarnego stacjonujących sił zakładały budowę systemu 13 lotnisk i 10 stacji radarowych pozwalających na monitorowanie ruchu morskiego i przestrzeni powietrznej Oceanu Arktycznego.
– odtworzenie i modernizację rozmieszczonych wzdłuż wybrzeża i na wy-spach baz wojskowych i punktów czasowego bazowania;
– poszerzenie obszaru monitorowania akwenów arktycznych i ich przestrze-ni powietrznej przy zastosowaprzestrze-niu rozwiązań techprzestrze-nicznych pozwalających wykorzystać te systemy do dozoru cywilnego i na potrzeby sił zbrojnych; – przygotowanie komponentów morskich i powietrznych do reagowania na
wszelkie formy nielegalnej – według Rosji – eksploatacji akwenów Oceanu Arktycznego;
– reorganizację struktury sił zbrojnych, zwłaszcza stworzenie oddziałów przygotowanych po prowadzenia działań militarnych w warunkach ark-tycznych (zmiana struktury, wyposażenia bojowego, systemu szkolenia i zasad dowodzenia) 14.
W rozwiązaniach tych szczególne znaczenie przypisać należy procesowi modernizacji sił morskich Floty Północnej. Poza przedsięwzięciami bez-pośrednio odnoszącymi się do poprawy możliwości kontroli wód Oceanu Arktycznego istotnym jej elementem była budowa potencjału o charakterze ofensywnym. W założeniach doktryny wojennej miał on zapewnić możli-wość wyjścia zespołów okrętów przeznaczonych do działań ekspedycyjnych lub prezentacji siły na akweny Atlantyku i Pacyfi ku. Natomiast po roku 2015 poszerzono te zadania o wariant obronny, czyli niedopuszczenie do działań sił NATO na tym akwenie15. W obecnie przyjętej doktrynie zadania ofensywne Floty Północnej to utrzymanie zdolności do kontroli przejścia z Atlantyku na Ocean Arktyczny (trasy żeglugowe pomiędzy archipelagiem Svalbard i Wyspą Niedźwiedzią a Norwegią) oraz zdolność oddziaływania na akwenach światowych. Wymaga to wyprowadzenia na nie sił okrętowych Floty Północnej i Floty Pacyfi ku, co powoduje, że ich zadaniem jest także uzyskanie możliwości żeglugowych (kontroli akwenów) z Cieśniny Beringa na Pacyfi k oraz na Atlantyk. Poza wskazanym akwenem pomiędzy archipela-giem Svalbard i Wyspą Niedźwiedzią a Norwegią dotyczy to także północne-go Atlantyku pomiędzy Grenlandią a Wyspami Brytyjskimi. Rozwiązania te
14 Стратегия развития Арктической зоны Российской Федерации и обеспечения национальной безопасности на период до 2020 г., http://docs.cntd.ru/docu-ment/499002465 [dostęp: 19.02.2020]. 15 Указ Президента Российской Федерации от 20.07.2017 г. № 327 Об утверждении Основ государственной политики Российской Федерации в области военно-мор-ской деятельности на период до 2030 г., http://www.aif.ru/society/safety/putin_ utverdil_novuyu_versiyu_morskoy_doktriny_rossii [dostęp: 22.02.2020].
są w zasadzie realizacją założeń dotyczących „strategicznej stabilności” w re-gionie arktycznym oraz „zabezpieczenia strategicznego” rosyjskich obszarów arktycznych16. W ramach tych przedsięwzięć dokonano znacznej rozbudowy potencjału bojowego sił morskich oraz sił specjalnych – jednakże potencjał ten ma raczej zapewnić możliwość osiągnięcia regionalnych celów o charak-terze politycznym, a nade wszystko gospodarczym i ochronę rosyjskich in-teresów, a nie realizację celów strategicznych. Najważniejszym regionalnym celem jest utrzymanie zdolności do reakcji na ewentualne próby militarnej odpowiedzi innych graczy międzynarodowych na proces zawłaszczania okre-ślonych obszarów arktycznych. Prowadzoną politykę można określić jako „militarne odstraszanie”. Przyjęła ona trzy formy działań z wykorzystaniem komponentu militarnego: rozbudowę systemu bazowania, przygotowanie wybranych jednostek bojowych do prowadzenia operacji taktycznych w re-gionie arktycznym i prezentację tych zdolności oraz kreowanie różnorodnych incydentów, mających być – w rosyjskim rozumieniu – swoistą prezentacją siły i instrumentem odstraszania. Analizując sposób rozmieszczenia tych sił, wskazać należy ich prewencyjny charakter, gdyż zostały one rozlokowane wzdłuż przebiegu Północnej Drogi Morskiej oraz w regionach eksploatacji i przerobu surowców kopalnianych na Syberii. Bazy rozmieszczono wzdłuż przebiegu tej trasy, a zarazem linii brzegowej Rosji, – zarówno w pasie wy-brzeża, jak i na archipelagach arktycznych. Te ostatnie pozwalają także na kontrolę rosyjskiego szelfu kontynentalnego, bez względu na kwestię jego zasięgu w głąb morza (200 czy 400 km). Najważniejszymi punktami tego systemu ochrony są bazy na Nowej Ziemi (Rogaczewo), Wyspach Nowosy-beryjskich (Kotielnyj), Ziemi Północnej oraz Wyspie Wrangla.
Ich usytuowanie pozwala na kontrolę zarówno szelfu kontynentalnego, jak i Północnej Drogi Morskiej, a w oparciu o Wyspę Wrangla możliwa jest kon-trola żeglugi w Cieśninę Beringa (granica z Alaską). Natomiast bazy uloko-wane wzdłuż syberyjskiej linii brzegowej przede wszystkim ograniczają moż-liwość podjęcia ewentualnych wrogich działań wobec kompleksów wydobycia surowców lub wtargnięcia na terytorium Federacji. Stanową także miejsce dys-lokacji sił przeznaczonych do działania w oparciu o bazy ulokowane na archi-pelagach i wyspach Oceanu Arktycznego. Najistotniejszą rolę w tym systemie
16 Указ Президента РФ от 12 мая 2009 г. № 537 “О Стратегии национальной безо-пасности Российской Федерации до 2020 года”, pkt 11, 21–24, https://www.garant. ru/products/ipo/prime/doc/95521/ [dostęp: 10.03.2020].
odgrywają bazy w Tiksi, Anadyr Ugolny i Pewek. Natomiast funkcję stricte ochronną dla systemów wydobywczych oraz wsparcia działań kontrolnych na akwenach morskich wypełniają bazy zlokalizowane w Workucie, Alykielu i Nadymie oraz Narjan-Mar. Rozmieszczone w tych bazach siły są zobligowane do ochrony obiektów i zapewnienia ciągłości pracy instalacji wydobycia oraz przerobu surowców kopalnianych. Mają one zabezpieczyć lądowe i morskie obiekty techniczne, rurociągi i jednostki morskie przed możliwymi działania-mi o charakterze dywersyjnym i sabotażowym ze strony graczy państwowych i niepaństwowych.
Tabela 4. Arktyczne rosyjskie bazy morskie o znaczeniu strategicznym
Obszar Baza i jej zasadnicze walory taktyczne Wyspy
Nowosyberyjskie (Kotielnyj)
baza Temp – dwa pasy startowe umożliwiające lądowanie samolotów o masie 34 ton, magazyny paliw, kotwicowisko i zaplecze logistyczne pozwalające na przyjęcie 350 żołnierzy, stacja meteorologiczna i posterunek radiolokacyjny
Archipelag Ziemia Franciszka Józefa (Ziemia Aleksandry i Ziemia Północna)
baza Nagurskoje – pas startowy umożliwiający lądowanie samolotów o masie 150 ton, stacja meteorologiczna i posterunek radiolokacyjny; Wyspa Srednij – pas startowy
Nowa Ziemia (Rogaczewo)
lotniska wojskowe Amdierma-2 i Biełuszja Guba dla samolotów bojowych Wyspa Wrangla baza Zwiozdnyj i posterunki radiolokacyjne
Źródło: opracowanie własne na podstawie rosyjskich i amerykańskich informacji prasowych.