154
Czerwionko - Przybyszewska zd. Podgórska Ewa (1918-1999) - fh ^ wj i
^VMy/
Urodzósk w Krakowie 15 września 1918 r. Córka JWincentego i Jadwigi z Janoszów.
Do siódmego roku życia mieszkała z rodzicami i dwójką braci, starszym Juliuszem i młodszym Andrzejem, w Siedlcach i w okolicach Wilna, gdzie ojciec uczył w gimnazjum w miejscowości Boruny, a także organizował sem m ari^nauczycielskie. We wrześniu 1925 r.
przeprowadziła się z rodziną do Bydgoszczy, tam ukończyła Żeńskie Gimnazjum
^ H umanistyczne/Zdecydowała się zdawać na medycynę do Poznania, bez powodzenia. W 1937 r. podjęła naukę na Wydziale Rolniczo - Leśnym Uniwersytetu w Poznaniu. Rok później rozpoczęła\śtudia medyczne. Wybuch wojny uniemożliwił dalsze kształcenie, do tego
czasu zaliczyła pierwszy rok studiów. , ^ ^
Wakacje 1939 r. spędzała z rodziną w Bydgoszczy. Po aresztowaniu ojca 15 września została z m atką i młodszym bratem. Mieszkali w wynajętym od znajomych pokoju. Aby się utrzymać zarabiały szyciem. Matka przyjęła pracę z fabryki kombinezonów robotniczych. Od 1940 r. zaczęła nauczać na zorganizowanych przez siebie tajnych kompletach z zakresu szkoły podstawowej i gimnazjum. Pomoc rodziców wdzięcznych za naukę dzieci stanowiła wsparcie w trudnej sytuacji ekonomicznej. Jednocześnie pobierała lekcje gry na skrzypcach w konserwatorium muzycznym Niemca Winterfelda. Zdobyte umiejętności wykorzystywała podczas zebrań jakie organizowano wśród przyjaciół z okazji różnych świąt państwowych.
W iosną 1942 r. podjęła decyzję o wyjeździe, z bratem i matką, do Warszawy, aby tam kontynuować studia medyczne na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. Do Warszawy dotarła 2 maja, wcześniej przekraczając nielegalnie granicę Generalnej Guberni. We wrześniu 1942 r.
rozpoczęła naukę w tzw. Szkole Zaorskiego (Szkoła Zawodowa dla Personelu Sanitarnego doc. Jana Zaorskiego), w której realizowano program pierwszych lat studiów medycznych. Po ukończeniu Szkoły Zaorskiego, w 1943 r., zapisała się na wykłady tajnego Uniwersytetu Warszawskiego, pracowała jednocześnie w klinikach w charakterze młodszego asystenta. W momencie wybuch Powstania Warszawskiego była na czwartym roku medycyny.
Do pracy w konspiracji włączyła się we wrześniu 1943 r. Pracowała dla organizacji socjalistycznej. Wyrabiała fałszywe dokumenty (kennkarte’y, auswais’y, metryki urodzenia itp.) dla działających w konspiracji Polaków i Żydów, które przekazywała człowiekowi o i ^pseudonimie „Jaś Kowalski”. Pracowała także jako kurierka, przewoziła broń i materiały wybuchowe z Saskiej Kępy na Żoliborz. W iosną 1944 r. została zaprzysiężona do AK, weszła w struktury WSK. Jako studentka medycyny, po ogólno wojskowym przeszkoleniu, pełniła
155
także szkolenia sanitarne. Zarabiała na utrzymanie udzielając lekcji dzieciom znajomych.
Brała udział w Powstaniu Warszawskim, jako sanitariuszka Kompanii 03 pułku
„Baszta” na Mokotowie, używając pseudonimu „Ewa I. W pierwszych dniach powstania z koleżanką ze studiów M arią Malinowska ps. „Urszula” opiekowały się rannymi powstańcami:
ppor. Wojciechem Czerwionko - Przybyszewskim ps. „Bem” oraz Józefem Kowalczykiem ps.
„Józwa”. Ukrywały rannych w piwnicach i ruinach domów, a następnie pomogły przedostać się do siedziby dowództwa Kompanii przy ul. Krasickiego i umieściły w szpitalu ss.
Elżbietanek.
Za służbę w powstaniu, rozkazem Komendanta Głównego AK (Nr 512/BP z dnia 2 X 1944 r.), odznaczona została Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari.
Odznaczenie to zostało zweryfikowane przez Główną Komisję W eryfikacyjną Odznaczeń przy ZG ZBoWiD 21 III 1968 r. (DK-7040/W)
Odznaczona: Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami (Nr DK-3100/W z 03.05.1965r.), Medalem za Warszawę 1939-1945 (1969 r.), Medalem Zwycięstwa i Wolności 1945r. (1970 r.), Odznaką Grunwaldzką (1969 r.), Warszawskim Krzyżem Powstańczym (1982 r.).
Po upadku powstania dostała się do niewoli (27 IX). Wyznaczona do prowadzenia konwoju rannych jeńców z Fortu Mokotowskiego do obozu w Pruszkowie. Podczas drogi uciekła, umożliwiając jednocześnie ucieczkę innym więźniom. Wyjechała do wsi Niedźwiedź kołe-Słorrośk w powiecie Mtehatowskim (Kraków), gdzie zajęła się rannymi i chorymi w szpitalu zorganizowanym przez dr. Mrożkiewicza. Pomagała mi. uciekinierom z Warszawy.
28 października wyszła za mąż za Wojciecha Czerwionko - Przybyszewskiego ps. „Bem”, którym opiekowała się w powstaniu, a który uciekł z obozu w ^lerniewicach.
Po zakończeniu wojny przeprowadzili się z mężem do Krakowa, gdzie podjęła pracę jako wolontariusz w Szpitalu św. Łazarza, jednocześnie kontynuowała przerwane studia medyczne na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1947 r. przenieśli się do Gryfowa Śląskiego, tam pełniła obowiązki lekarza - asystenta Szpitala Miejskiego oraz Kierownika Przychodni Obwodowej. Pracowała także w Domu Małego Dziecka „Caritas”. W lutym 1949 r. otrzymała dyplom lekarski. Pracując w kolejnych szpitalach w: Giżycku (1949- 1952), Morągu (1952-1957), Wałbrzychu (1957-1958), Świebodzinie Wielkopolskim (1958- 1961), Nowej Soli (1961-1963), Włocławku (1963-1976) była m.in. organizatorką i ordynatorem Oddziałów Dziecięco - Noworodkowych, pełniła funkcję inspektora do spraw
156
pediatrii, wykładała higienę i pediatrię w szkołach pielęgniarskich. W 1977 r. przeszła na emeryturę. W 1984 r. przeprowadziła się do Warszawy.
' ( Mianowana na stopień podporucznika rozkazem MON Nr 01139 z dnia 17 XII 1957 r.
Członkini Polskiego Towarzystwa Lekarskiego i Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, Ligi Kobiet, Polskiego Komitetu Korczakowskiego. Prezes Koła Służby Zdrowia (1974-1976);
radna MRN w Świebodzinie (1962-1963); członkini Stronnictwa Demokratycznego (1964- 1981). Odznaczona: Odznaką: „Zasłużonemu - Polskie Towarzystwo Lekarskie”, Odznaką Zasłużonego Działacza Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, Odznaką „Przyjaciel Dziecka”, Zasłużony Działacz FJN, Honorową Odznaką Ligi Kobiet, Odznaka „Za zasługi dla woj.
włocławskiego”, Odznaka „Zasłużony dla m. Włocławka”
Zmarła 27 lutego 1999 r. Pochowana została na cmentarzu komunalnym przy ul.
Poprzecznej w Olsztynie. _ _____
Ojciec profesor gimnazjum, społecznik; pełnił funkcję prezesa Związków Zawodowych, był także członkiem Związku Zachodniego. Aresztowany przez Niemców w 1939 r., został zamordowany w końcu października lub na początku listopada w Dolinie Śmierci w Fordonie. Brat Andrzej, zatrzymany podczas ulicznej łapanki, skierowany do pracy Łęgnowie, gdzie budowano tajną fabrykę broni. Po wojnie zapisał się na Wydział partyzantki na stanowisko dowódcy 1 Kompanii Batalionu Zaniemeńskiego w okręgujidzkim.
Od 1 maja 1944 r. zastępca dowódcy Kompanii 03 pułku „Baszta”, por. Ludwika Kotowskiego „Ludwika Sybiriaka”. Po zakończeniu wojny podjął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagielońskiego, dyplom otrzymał w lutym 1950 r. Za przynależność do AK prześladowany przez władze PRL, miał problemy z podjęciem pracy. W 1949 r. aresztowany, zdegradowany do stopnia podoficera. Zmarł w 1925 r. Wychowali czwórkę dzieci: trzech synów - Tomasza, Macieja i Wojtka oraz córkę - Barbarę.
‘ jJLl,
APAK, T. 3367/WSK (tam Pamiętnik, E. Czerwionko); AZKRPiBWP, W-96025; W-96026 (Wojciech Czerwionko - Przybyszewski); DW UdsKiOR, Armia Krajowa. Dokumenty, t. 19,
157
r.; - Czerwionko-Przybyszewska E., Pierwsze dni Powstania Warszawskiego, w: L. Kotowski, Moja Kompania Pułku A K „B aszta”, Warszawa 2002, s. 223-225; Czerwiaonko- Przybyszewska Ewa w: Bednarski Z. M., Lekarze Warmii i Mazur 1945-1999. Słownik biograficzny, Olsztyn 2000, s. 23-24; Wincenty Podgórski, w: Echo klasyków Bydgoskich, T.
3, Bydgoszcz 1988, s. 36.
[\fv\a/ux<
158
Q
A
Wykaz zbiorczy z V Obwodu AK, s. 108,115; WI Nr 14 GKWO ZG ZBoWiD z 31.10.1968k r.; - Czerwionko-Przybyszewska E., Pierwsze dni Powstania Warszawskiego, w: L. Kotowski, Moja Kompania Pułku A K ,,B aszta”, Warszawa 2002, s. 223-225; Czerwiaonko- Przybyszewska Ewa w: Bednarski Z. M., Lekarze Warmii i Mazur 1945-1999. Słownik biograficzny, Olsztyn 2000, s. 23-24; Wincenty Podgórski, w: Echo klasyków Bydgoskich, T.
3, Bydgoszcz 1988, s. 36.
4CO
[\rv\Mfos
159
członkini Boj. Org. Pol. Socjal, od wiosny 1944 r. patrolowa sanitarna WSK Obwodu AK Praga, W Powstaniu sanitariuszka 3 kompanii I baonu pułku „Baszta”; z zawodu lekarz
Ewa Podgórska urodziła się 15 września 1918 r. w Krakowie jako córka Wincentego i Jadwigi z d. Janosz. Do 7 roku życia mieszkała z rodzicami i dwoma braćmi w Siedlcach, potem w Borunach koło Wilna, gdzie jej ojciec po odzyskaniu przez Polskę niepodległości organizował seminarium nauczycielskie. Od września 1925 r. rodzina mieszkała w Bydgoszczy. Tam Ewa ukończyła w 1937 r. Żeńskie Gimnazjum Humanistyczne. Podjęła studia na Uniwersytecie Poznańskim. Nie dostawszy się na wymarzone studia medyczne przez rok była studentką wydziału rolniczo-leśnego a w roku akademickim 1938/1939 zaliczyła pierwszy rok studiów medycznych.
Wybuch wojny w 1939 r. zmienił całkowicie życie Ewy. Ojciec, profesor bydgoskiego
k'/vZu~i
gimnazjum i działacz społeczny zo«tał; rozstrzelany w październiku 1939 r. Matka, usunięta z mieszkania zarobkowała jako robotnica fabryczna. Ewa, zdobywszy chroniący j ą ausweis uczennicy niemieckiego konserwatorium muzycznego, zajęta była niebezpiecznym tajnym nauczaniem dzieci. W 1942 r. dowiedziała się o funkcjonowaniu w Warszawie „Szkoły Zaorskiego” zastępującej studia medyczne. Razem z bratem przedostała się przez „zieloną granicę” do Generalnego Gubernatorstwa do Warszawy i tam udało jej się kontynuować studia medyczne. Zarobkowała tajnym udzielaniem lekcji dzieciom ,^ ód września 1943 r.
fabrykowałam - fałszywych „Kennkart^ dla zagrożonych Polaków i Żydów, nie wiedząc wówczas, że uczestniczy w działalności Bojowej Organizacji Polskich Socjalistów, Przewoziła też w różne miejsca materiały do produkcji sidolek. W iosną 1944 r., pracując jako młodsza asystentka kliniki, równocześnie studentka IV roku medycyny tajnego UW, została
\ łi*3fc Ł, ....
zaprzysiężonąi^-X 4r^,ii--Krajowęj -jako „Ewą I”/ r o ukończeniu kursu ogólno wojskowego
\
...-została patrolowąfsanitarną We^skewej-SłuźbyiCobtet/Obw. AK Prag ar~?
W Powstaniu Warszawskim uczestniczyła jednak jako sanitariuszka III plutonu 3 kompanii J-baenu- pułku „Baszta” na Mokotowie gdzie wówczas mieszkała. W pierwszych53
dniach Powstania opiekowała się rannymi powstańcami a wśród nich ciężko rannym pierwszego dnia Powstania ppor. Wojciechem Czerwionko-Przybyszewskim ps. Bem, swoim przyszłym mężem. („Bem” był dowódcą III plutonu i zarazem zastępcą dowódcy 3 komp.
por. Ludwika Kotowskiego ps. Ludwik). Ukrywała rannych w piwnicach i jeszcze tlejących ruinach domów, opanowanego przez Niemców Mokotowa. Potem przy pomocy sanitariuszki
fmJCjL ^ t: ‘
i łączniczki „Narcyzy” Zeny Gąsińowskiej (VM)j przysłanej przez „Ludwika”, przedostała się
160
z rannymi przy najwyższym zagrożeniu do szpitala Ss. Elżbietanek. Tam dalej pełniła funkcję października 1944 r. została odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego VIRTUTI MILITARI. Wiadomość o tym uzyskała z początkowym niedowierzaniem w 1946 r.
przywiezioną przez wracającego z niewoli brata. W dniu 21 marca 1968 r. Główna Komisja ds. Weryfikacji Odznaczeń przy ZG ZBoWiD zweryfikowała to odznaczenie z nr. zaśw. DK- 7040/W. W maju 1965 r. uzyskała również weryfikację Srebrnego Krzyża Zasługi z Mieczami. Ponadto odznaczona Odznaką Grunwaldzką (1969), Medalem Za Warszawę 1939-1945 (1970) oraz Medalem Zwycięstwa i Wolności 1939-1945.
W końcu września 1944 r. udało się jej wraz z grupą mniej rannych uciec z transportu. Dotarła do wsi Niedźwiedź k. Miechowa i tam pracowała jako lekarz w szpitaliku dla uchodźców z Warszawy /już po ślubie kósHelftym. Zamieszkała z mężem w Krakowie, gdzie ukończyła studia medyczne. Od 1947 do 1949 r. pracowała jako lekarz w Gryfowie Śląskim k. Jeleniej Góry a następnie jako ordynator oddziałów dziecięcych i powiatowy inspektor pediatrii w Giżycku do 1952 r. W latach 1954-1956 sprawowała także funkcję wojewódzkiego inspektora pediatrii w Olsztynie. Potem pracowała w Morągu do 1957.
Następne miejsca pracy to Wałbrzych do 1958, Świebodzin do 1961, gdzie była również radną miejską, i do 1963 r. w Nowej Soli. Od sierpnia 1963 r. pracowała jako ordynator oddziału dziecięcego Szpitala im. Ziemi Kujawskiej we Włocławku. W okresie pracy i zamieszkania we Włocławku należała także do Zarządów Polskiego Towarzystwa Lekarskiego i Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego. Od kwietnia 1969 r. była razem z mężem członkiem Stronnictwa Demokratycznego we Włocławku pełniąc funkcję przewodniczącej a następnie wiceprzewodniczącej Koła Służby Zdrowia. Od 1969 r. należała także do ZBoWiD a potem do ZKRPiBWP. W 1984 r. rodzina przeniosła się na stałe do Warszawy i tam Ewa Czerwionko zmarła 27 lutego 1999 r.
Ojciec Wincenty Podgórski, inż. i matematyk, od 1925 r. profesor Gimnazjum Humanistycznego w Bydgoszczy, czynny działacz związany z robotniczym ruchem związkowym i Związkiem Zachodnim, aresztowany 15 X 1939 r. i wkrótce rozstrzelany pod Bydgoszczą. Mąż Wojciech Czerwionko-Przybyszewski (1915-1995) walczył jako oficer zawodowy w Kampanii Wrześniowej w szeregach 18 pal SGO „Narew”. Ranny dostał się do niewoli niemieckiej skąd uciekł w marcu 1943 r., w AK V jako „Zych” był dowódcą 1
161
uczestniczył w Powstaniu. Po kapitulacji uciekł ranny z transportu i do stycznia 1945 r.
należał do partyzantki BCh w Słomnikach pow. Miechów. Po wojnie ukończył prawo na UJ i pracował w bankowości. Małżeństwo miało 4 dzieci: synów Tomasza (ur. 1946), Macieja (1948), Wojciech (ur. 1950) i córka Barbara (ur. 1956}
APAK, T: 3367/WSK (tamże niepublikowany pamiętnik E. Czerwionko-Przybyszewskiej pt. Moja medycyna,
ss. 138); AZG ZKRPiBWP, syg. W-96025 (Ewa Czerwionko-Przybyszewska); W-96026 (Wojciech Czerwionko-Przybyszewski); D W UdsKiOR, Armia Krajowa. Dokumenty, 1.19; Wykaz zbiorczy odznaczeń z V Obwodu AK, s. 108, 115; WI Nr 14 GKW O ZG ZBoWiD z 31.10.1968 r.; GBL, k. o. E. Czerwionko- Przybyszewska;
Ajewski, Mokotów walczy..., s. 117, 238 (fot.); Bednarski Z., Lekarze Warmii i Mazur 1945-1999. Sł.
Biograficzny, Olsztyn 2000, s. 23-24; Czerwionko-Przybyszewska E., Moje Powstanie, w: Powstanie i medycyna..., T. II, s. 53-67; taż, Pierwsze dni Powstania Warszawskiego, w: Kotowski L., Moja Kompania. Pułk AK „Baszta", s. 223-225; taż, Obowiązkiem lekarzy - dbałość o dziecko, Życie Warszawy, 2-3 VI 1999; W-wa 2002, s. 223-225; Echo klasyków bydgoskich, Bydgoszcz 1988, s. 36; Kto jest kim w medycynie. Informator biograficzny, W-wa 1967; Urbanek B, Pięlęgniarki i sanitriuszki w Powstaniu warszawski 1944, W-wa 1988, s.
417.
f
CZUPERSKA-ŚLIWICKA z d. Krawecka Anna Olga (ur. 1908-1988), ps. yHanna”, „dr Podkowa”, „doktor Anna”, żołnierz SZF-ZWZ-AK, od XI 1940 r. więzień i lekarz więzienny Pawiaka, współorganizatorka wywiadu więziennego „998” O II KG AK, w/Powstaniu lekarz
szpitala powstańczego Zgrupowania/AK „Gurt” /
Anna Olga Krawecka urodziła się 10 lipca 1908 r. w Biejczy pow. Brzesko jako najmłodsze dziecko lekarza Pawła i Herminy z d. Niedojadło. W Ż914 r. rozpoczęła naukę w szkole powszechnej w Chrzanowie, kontynuowała j ą w tamtejszym gimnazjum państwowym.
Służbowe przeniesienie ojca do Warszawy spow odow ało/ze dalsza jej naukę odbyła się kolejno w Warszawskim/Państwowym Gimnazjum im. E /P later i im. M. Konopnickiej. Tam uzyskała maturę w msyu 1927 r. i tego samego roki/w stąpiła na Wydział Lekarski UW.
Dyplom lekarza internisty otrzymała 4 grudnia 1913 r. Do 1935 r. pracowała jako lekarz- wolontariusz koleji/o w szpitalach św. Ducha, śy/. Zofii i Dzieciątka Jezus i św. Rocha. Od stycznia 1936 r. rozpoczęła samodzielną praktykę lekarską w miesiąc później przyjęta do Izby
162
163
165
167
169
171
173
175
177
\ ■•• % :V :J.
.
? i
, : . . . .
■ -« .'. ' H v •« -r.
t 5
-Błaałaaak, ttl* Słaaaekiego te a t woj* Bydgosaca
wioołaaak Sspital iau Zlaat KajaaaklaJ Ordynator Odda«Calaclt»igg
nie at# nalegała tota nalafcy
wytaze
Z 9 9 m
\-tc e iu >Q ińs/j/l!
ni* ołu^yta m * karetta
Stoabsny Inerl Zaałagl a maoaao-1 *» EK • 3100 / a a 3-05*1965 **•
Grabmy Krajyl Orderu ftlrtufel HUltarl a dn» 22*03-1969 »•
fealaja Odsaaeaeolaea pray Zan* Odda* Za* 3oj# oBolaośd 1 ‘'ewokraci*.
---UUilAU!.-178
Kol* CZEBIISKO - IBZZ1YSZB9SKA za a ta ła «w*rbo»aaa te , 4 U sa le in » j O r g n łS M ji &o<|
s f tjts o ij Praeaoda lczący l««M k KAABĘ, Vrtku 1943 n a la ły do A zali K rajow ej, — M to » la « ą a a n lta ciu a a łą • Do orgaaL zaaJl n tlc iy pracz c a ły okrea da wybuchu p o it t J
« a a o ia p a tro lu prowadzi aztoolcnic sa n ita riu szek .* o n a J e st kierowana 1 da t n d t r o ll* S < to O ą R jta ih s p csa ta n ia w anaaM klaga d z ia ła 1 w alcay aa Mrtwt oai a w d
• BASZTA " ..0 3 doaddcą kompanii k y ł htdM k KOTOWSKI# Od powaaątku pow stania Jaki Io m a a n ita rio sa a k n k a a a ła a lf odwagą i paa*i«canloau O aoblśela a rtu ja a ia n g d oda a a y tu a a jl to a s y jć c la n ie lic a ą c noaoalns3 poaocy nadycancj d la ssz y a tk le h J 2 pacata^c&i oicdko rannych pm cohoauja a a a o ia dane n astęp n ie pr acpgoaadaa le li H M * frontu* Pa upadku pow stania aoatajc koasEdantna tranaparta zunnych do SsAa 9 drodze organ izu je u ela ca k l d la rannych « którzy nogą s ię pom azać a w łaanyoh a]
Co Tfeuaakoaa d o ciera ty lk o n iew ielk a ilo ś ć sam ych* 4aatepnia udaje a lf do B łod a o j* Kratoó&i g d zie organ izu je s z p ita l d la uahododa a ffarazaay* Za prayaaleftnoóć | g a n ls a c jl podzleanej Armii Krajowca o n a bezpośredni u d z ia ł w aalkaoh pow stania t aaawcfclogo 1 pbłaą pośw ięcenia d zia ła ln o ść w o za zic tran sp ortu rannych kol*CZERc:
PRZYBYSZHJSKA w p e łn i aaałngttja na nadanie ja j odznaczania * KHZTZ PARTEZATCKI *