O
de dwu lat niemal, Jaśnie Wielmożna a Miłościwa Pani, żywot świętego Kazimierza językiem łaciń-skim przez Jego Mości księdza Grzegorza Świę-cickiego, kanonika natenczas, teraz archidyjakona wileń-skiego3, ludzie czytają, który gdy też rąk moich doszedł, dziwna, która w nim jaśnieje świątobliwość4, do chętliwe-go mię czytania powabiła5. Który gdym rozmyślnie6 czytał, zadziwić się musiałem, widząc w tak wysokim stanie7 tak wielką cnót doskonałość w tak młodym i świebodnym8wieku, w wielkich świata tego rozkoszach i dostatkach, nawet w tak częstych, a niemal każdodziennych9 do grze-chu i utraty niewinności powodach, ciała i dusze od króle-wicza świętego całość zatrzymaną10. Lecz z drugiej strony upatrując, że tej żywota jego świątobliwości ci tylko, któ-rzy język łaciński dobrze rozumieją, są wiadomi11, a ci zaś, którzy w łacinie nic zgoła albo mało co przewiedzieli12, cnót i cnych przykładów krolewica i książęcia swego nie znają, za czym nie wiedzą, czym się chlubią i jaki skarb 1 Zofia z Mieleckich (1567?–1619), córka Mikołaja, wojewody podolskiego, hetmana wielkiego koronnego, i Elżbiety z Radziwiłłów, wdowa po ks. Seme-nie Olelkowiczu Słuckim (zm. 1592), od 1593 żona Jana Karola Chodkiewicza (1560–1621), od 1605 hetmana wielkiego litewskiego.
2 Starościnej Żmudzkiej – starościnie żmudzkiej. Starostą żmudzkim został Chodkiewicz w 1599 roku.
3 Grzegorz Święcicki (1577–1617), kanonik, po 1604 roku archidiakon kate-dry wileńskiej.
4 dziwna… świątobliwość – podziwu godna świętość; w nim – tj. w św. Kazi-mierzu.
5 do chętliwego… czytania powabiła – do chętnego czytania pobudziła, za-chęciła.
6 rozmyślnie – z rozmysłem, z rozwagą.
7 Tj. w stanie królewskim.
8 w świebodnym – w swobodnym, skłonnym do swobody, wolności.
9 w… każdodziennych – w codziennych, na każdy dzień.
10 ciała i dusze… całość zatrzymaną – ciała i duszy całość zachowaną.
11 są wiadomi – są świadomi, tj. znają.
12 przewiedzieli – dowiedzieli się, poznali.
✽ Przechwalebnego Wyznawce – pełnego chwały wyznawcy (wyznawca – jako
tytuł świętości Kazimierza).
✽ ✽ Przydane k temu – dodane do tego (tj. do żywotu).
✽ ✽ ✽
Wołodkiewicz Wołodkiewicz
68 69
ratunki i pociechy odnosisz. A zwłaszcza naonczas, gdy W[aszej] M[iłości] o sławnym onym zwycięstwie28, które Jego Mość Pan Hetman Małżonek W[aszej] M[iłości] nad nieprzyjacielem odniósł, szczęsna nowina doszła, osobli-wy i pocieszny skutek przemożnej przed Bogiem przyczy-ny-ś jego uczuła29. Nie wątp i teraz, W[asza] M[iłość], że on jako wierny patron W[aszej] M[iłości], jako w inszych frasowliwych przypadkach30, tak i w tym częstym osiero-ceniu31 a bojaźni niebezpieczeństwa, w której Jego M[ość] Pan Małżonek W[aszą] M[iłość] często zostawuje32, kiedy jako prawdziwy ojczyzny miłośnik, a czuły w powinności swej hetman, gardło i zdrowie swe na obronę religijej katolickiej i miłej Ojczyzny zaszczycenie33 ochotnie niesie. Któremu do tych jego pańskich cnót i hetmańskich dziel-ności aby Pan Bóg wielkie szczęście i zwycięstwo nad wiarołomcą Sudermanem34 i inemi nieprzyjacioły35 dać raczył, wszyscy, którzy Ojczyźnie miłej i dobru Rzeczypo-spolitej z serca sprzyjamy, jego świętej miłości prosimy.
Raczże tedy, W[asza] M[iłość], moja Miłościwa Pani, tę książeczkę, która żywot ś. Kazimierza w sobie zawiera, ode mnie wdzięcznie przyjąć, której uważne czytanie – nie wątpię nic – że W[aszą] M[iłość] do więtszej ku temu świętemu czci i nabożeństwu pobudzi. A on jako opie-kun tych, którzy się do niego w troskach i potrzebach swoich uciekają, przemożną przyczyną swoją zjedna to u Pana swego, z którym w niebie króluje, aby on W[aszą] M[iłość] z Jego M[ością] Panem Małżonkiem i z miłem
28 o sławnym onym zwycięstwie – tu najpewniej o zwycięstwie pod Kirchol-mem (27 września 1605 roku). Zob. Wstęp.
29 przyczyny-ś jego uczuła – odczułaś jego (tj. św. Kazimierza) wstawiennic-two.
30 jako w inszych frasowliwych przypadkach – jak w innych, pełnych frasun-ku przypadkach.
31 w… osieroceniu – tutaj: gdy pozostaje sama (na czas wypraw męża).
32 zostawuje – zostawia.
33 na… zaszczycenie – na chwałę.
34 nad wiarołomcą Sudermanem – nad Karolem Sudermańskim z dynastii Wazów (1550–1611), stryjem Zygmunta III Wazy; wiarołomcą – w 1593 roku zobowiązał się do obrony luteranizmu, czym zdobył sobie w Szwecji uznanie stanów, a w roku 1598 pokonał Zygmunta i odsunął go od władzy, wydanych mu zaś zwolenników konkurenta w radzie państwa stracił; zapoczątkował wojny z Polską w Inflantach, w toku których w roku 1604 został ogłoszony królem (koronowany w 1607).
35 nad… inemi nieprzyjacioły – nad innymi nieprzyjaciółmi.
doma13 mają. Przetoż bacząc, że to jest z niemałem dobra i pożytku pospolitego ubliżeniem14, zrazu15 zdała mi się rzecz wielce potrzebna i pożyteczna żywot ten z łaciń-skiego w język pospolity16 bez odwłoki przełożyć. Dwie mię jednak rzeczy z tego przedsięwzięcia zrażały: jedna – zabawy moje, które czasowi właśnie służą17, druga –
oczekawanie18, aż by się kto tego w oboim języku19 nad mię bieglejszy podjął. Ale ponieważ już niemało czasu po wydaniu tej książki upłynęło, a żaden jednak tej prace przedsię nie wziął20, snać dlatego, że nie tak jest pozorna i zaleceniem dowcipu wielkiego udatna21, owszem, niska i sławy żadnej uczonym nie niosąca. Ja, skorom zabawy me ułacnił22, te respekty imo się puściwszy23, z chucią-m się prace w przekładaniu tegoż żywota podjął24, więcej w tym czci świętego i pożytkowi pospolitemu aniżeli ja-kiej prywacie25 mojej dogadzając.
Tę tedy maluczką i nieudatną26 pracę moję, którą ku chwale Bożej a pomnożeniu czci świętego i spólnemu naśladowaniu przedziwnych cnót jego podjąłem, W[aszej] M[iłości], mej Miłościwej Paniej, oddawam i dedykuję, onę pod imieniem W[aszej] M[iłości] na jaśnią27 podając – wiedząc, jako się W[asza] M[iłość] w czytaniu ksiąg
na-bożnych kochasz, a osobliwie jako gorącym i uprzejmym nabożeństwem tego świętego czcisz i poważasz, modły częste do niego czyniąc, z których wielkie bez wątpienia 13 doma – w domu, tu: w ojczyźnie.
14 z niemałem… pożytku pospolitego ubliżeniem – z niemałą dla pożytku powszechnego szkodą.
15 zrazu – od razu, od początku.
16 w język pospolity – tj. na język polski, tu pojęty jako powszechnie używany (a nie elitarny i urzędowy).
17 zabawy… które czasowi… służą – zajęcia, które należą do (młodego) wieku, tj. w domyśle: nauka szkolna; właśnie – odpowiednio, stosownie.
18 oczekawanie – oczekiwanie.
19 w oboim języku – w obu językach, tj. po łacinie i po polsku.
20 tej prace przedsię nie wziął – tej pracy nie przedsięwziął, nie podjął się.
21 pozorna i... udatna – okazała, zwracająca na siebie uwagę i wymagająca wielkiego umysłu.
22 skorom zabawy me ułacnił – gdy dokończyłem me zajęcia (tj. naukę szkol-ną; chodzi o szkoły jezuickie w Wilnie, zob. Wstęp).
23 te respekty imo się puściwszy – te względy pominąwszy, odrzuciwszy; imo
się – mimo, obok siebie, poza siebie.
24 z chucią-m się… podjął – z chęcią się podjąłem.
25 prywacie – tu: osobistemu interesowi.
26 nieudatną – nieudolną (formuła skromności tłumacza).
Wołodkiewicz
70
potomstwem36 w dobrym zdrowiu i w pomyślnych po-ciechach ku czci i chwale imienia swego i sławie Korony tej i W[ielkiego] Ks[ięstwa] Litew[skiego] długo i nieprze-stanno37 chować raczył. Z tym się z powolnemi służbami memi do miłościwej łaski W[aszej] M[iłości], mej Miło-ściwej Paniej oddawam. Z Golń38, w dzień ś. Mateusza39, Roku 1606.
W[aszej] M[iłości] mej Miłościwej niej powolny sługa,
Mateusz Chryzostom Wołodkiewicz40
36 z miłem potomstwem – syn Chodkiewiczów, Hieronim (1598–1613), miał wtedy osiem lat, córka Anna (Halszka, ur. 1604) – dwa lata; syn Kazimierz zmarł prawdopodobnie tuż po urodzeniu (data nieznana).
37 nieprzestanno – nieustannie.
38 Golnie (dziś: Galva) – w źródłach od 1357 (jako terra – ziemia); od XVI wieku majętność i dobra ziemskie na Żmudzi, na południowy zachód od mia-steczka Kroki, nad rzeczką Jeslą. Zob. Wstęp.
39 w dzień ś. Mateusza – tj. 21 września.
Wołodkiewicz 73
Ostatnia strona dedykacji dla Zofii Mieleckiej Chodkiewiczowej.
✽Prou. cap. 8. v 12. 14. 16. ✽Bóg kościoł zawsze świętymi opatruie. ✽Ephes. 4, v 11.