Modele zarządzania opakowaniami zwrotnymi

Obserwowalny nieustanny wzrost produkcji i konsumpcji towarów prowadzi równocześnie do ciągłego wzrostu liczby opakowań, co spowodowało pojawienie się poważnych zagrożeń dla środowiska naturalnego. Niebezpieczne są tutaj przede wszystkim opakowania z tworzyw

sztucznych, i innych materiałów nie ulegających biodegradacji, których rozrzucanie i pozostawianie w miejscach do tego nieprzewidzianych budzi uzasadnione obawy. W związku z wystąpieniem takich zjawisk, dyrektywą Unii Europejskiej dąży się do realizacji zasady 3R, od angielskich odpowiedników: reduction (ograniczenie), re-use (powtórne wykorzystanie), recycling (recykling). Zgodnie z powyższą zasadą poszukuje się dróg ograniczania liczby opakowań będących w użyciu, a przez to redukcję odpadów z nimi związanych. W dążeniu do ograniczenia liczby produkowanych opakowań wysunięto postulat maksymalizowania stosowania opakowań wielokrotnego użytku. Choć z ekologicznego punktu widzenia jest to kierunek słuszny i uzasadniony, to odsetek tego typu opakowań jest stosunkowo niski. Spowodowane jest to wspomnianymi wcześniej problemami związanymi z wykorzystaniem opakowań wielokrotnego użytku, do których należy między innymi szereg problemów odzyskania opakowań od podmiotów gospodarczych, do których takie opakowania trafiają. Z biegiem lat opracowano szereg teoretycznych modeli zarządzania opakowaniami zwrotnymi. Dorobek naukowy dotyczący opisywanego zagadnienia składa się z kilku wielokrotnie przytaczanych modeli zarządzania opakowaniami zwrotnymi, z których większość ma zastosowanie głównie do opakowań wyższego rzędu. Klasyfikacja systemów zarządzania opakowaniami zwrotnymi zaproponowana przez Lutzenbauera, cytowana w późniejszych opracowaniach wygląda następująco [Kroon i Vrijens 1995; Kärkkäinen i in. 2004]:

 systemy wymiennej puli (ang. switch pool systems),

 systemy z logistyką powrotną (ang. systems with return logistics),

 systemy bez logistyki powrotnej (ang. systems without return logistics10).

W systemach wymiennej puli, każdy uczestnik wymiany opakowania posiada własną pulę opakowań wielokrotnego użytku, które dla celów niniejszego rozdziału nazwano

10 Jak zaznacza Kroon, oryginalne wykorzystane nazwy wymienionych systemów to: Tauchpoolsysteme, Mehrwegsysteme mit Rueckfuehrlogistik i Mehrwegsysteme ohne Rueckfuehrlogistik, w trakcie powstawania przygotowanego przez niego opracowania, angielskie nazewnictwo nie istniało. Wykorzystanie słowa with/without return logistics zamiast reverse logistics było natomiast uzasadnione tym, że reverse logistics w rozumieniu logistyki zwrotnej jest pojęciem znacznie wykraczającym poza zagadnienie opakowań zwrotnych. Z tego też powodu autor niniejszej pracy zdecydował się na wykorzystanie określenia logistyki powrotnej zamiast logistyki zwrotnej.

kontenerami¹¹. Uczestnikami systemu może być dostawca, odbiorca jak również przewoźnik. W gestii wszystkich uczestników jest mycie, kontrola i utrzymanie kontenerów w stanie użyteczności. System ten występuje w dwóch wariantach [Kroon i Vrijens 1995]. W pierwszym wariancie tylko dostawca i odbiorca posiada zasób kontenerów a transfer ma miejsce w momencie gdy towary dostarczone zostają do odbiorcy. W gestii przewoźnika jest jedynie transportowanie pełnych kontenerów od dostawcy do odbiorcy i pustych w drodze powrotnej. Aby wariant ten funkcjonował poprawnie, w długim okresie dostawca musi zagwarantować że liczba kontenerów odzyskanych jest równa liczbie kontenerów wysłanych. W drugim wariancie przewoźnik również posiada pulę kontenerów. Zamiana następuje w każdym momencie wymiany kontenerów, przykładowo w momencie odbioru pełnych kontenerów od dostawcy, przewoźnik zapewnia mu odpowiednią liczby kontenerów pustych. W wariancie tym dostawca nie ponosi odpowiedzialności za zwrotny przepływ opakowań wielokrotnego użytku.

Systemy z logistyką powrotną charakteryzuje to, że właścicielem opakowań zwrotnych nie są poszczególne podmioty, których towary muszą być transportowane. Jest nim operator (ang. central agency), który odpowiada za utrzymywanie wynajmowanych przez siebie opakowań w dobrym stanie, jak również za ich odbiór od podmiotów wynajmujących. Założeniem, które musi zostać spełnione jest zgoda podmiotów korzystających z tego typu systemów, do magazynowania pustych kontenerów do momentu, w którym ich skumulowana ilość pozwoli na ich ekonomicznie uzasadniony odbiór przez operatora. W literaturze można spotkać 2 warianty tego typu systemów [Kroon i Vrijens 1995]: transferowe i składowe.

W wariancie transferowym dostawca zawsze wykorzystuje te same kontenery. W gestii dostawcy są wszystkie czynności związane z obsługą kontenera, jak również jego przewóz i kontrola w drodze do odbiorcy. Przewoźnik natomiast realizuje wszelkie przepływy powrotne.

Wariant magazynowy zakłada występowanie magazynu pośredniego, do którego trafiają puste kontenery po rozładowaniu towarów u odbiorcy. Cała obsługa kontenera ma miejsce w magazynie. Monitorowanie kontenerów wypożyczanych przez operatora odbywa się na dwa sposoby. Podejście księgowe działa w następujący sposób: uczestnicy mają konta powiązane z kontem operatora. W momencie wypożyczenia kontenerów, konto dostawcy jest obciążane zgodnie z liczbą wypożyczonych kontenerów. W chwili gdy dostawca wysyła towar

11 Nie chodzi tu oczywiście o kontener w rozumieniu norm ISO, ale o dowolne opakowanie wykonane z wytrzymałych materiałów nadające się do przewozu danego ładunku.

do odbiorcy, powiadamia operatora o liczbie kontenerów i adresie pod który zostały wysłane. W ten sposób operator jest w stanie śledzić przemieszczenia kontenerów i kontrolować ich stan. Alternatywnym podejściem jest podejście depozytowe. W tym podejściu dostawca wpłaca operatorowi kaucję za każdy wypożyczony kontener, którego wartość jest przynajmniej tak wysoka jak wartość kontenera. Transportując towar do odbiorcy, dostawca pobiera od niego kaucję w wysokości wpłaconej operatorowi. Odbiorca czyni to samo ze swoimi odbiorcami, dzięki czemu kaucja przesuwa się w górę łańcucha dostaw. Gdy kontenery osiągną ostatnie ogniwo łańcucha podaży, są zbierane przez operatora, który zwraca kaucję ostatniemu użytkownikowi. Dzięki przepływom pieniężnym, śledzenie i kontrola kontenerów nie jest potrzebna, ponieważ odpowiedzialność za kontener jest automatycznie przenoszona na kolejne ogniwa łańcucha dostaw. Ze względu na alokację kapitału, podejście to stymuluje podmioty gospodarcze do szybkiego zwracania wypożyczonych kontenerów.

W przypadku systemów bez logistyki powrotnej, kontenery są również własnością operatora, który wypożycza je za opłatą jednostką zainteresowanym, najczęściej występującym w charakterze dostawcy. W momencie gdy opakowania stają się zbędne, przedsiębiorstwa zwracają kontenery do operatora. W gestii wypożyczającego jest zorganizowanie procesu transportowego, mycie, utrzymywanie opakowań w stanie funkcjonalnym oraz magazynowanie. Wykorzystywanie systemów tego typu pozwala dostawcą na optymalizowanie kosztów stałych poprzez dostosowywanie ilości wynajmowanych kontenerów do wymaganego minimum.

Przedstawiona klasyfikacja została opracowana w połowie lat dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku, w których możliwości technologiczne uniemożliwiały wdrażanie bardziej skomplikowanych rozwiązań. Jak podkreśla M. Kärkkäinen [Kärkkäinen i in. 2004], wymaga ona między innymi uwzględnienia śledzenia pojedynczych kontenerów (ang. single package tracking), które stało się możliwe dzięki rozwojowi technologii automatycznej identyfikacji takich jak skanowanie kodów kreskowych (między innymi standardy EAN i inne) jak również RFID. Z badania przeprowadzonego przez M. Kärkkäinen wynikało, że w przypadku występowania w systemie podmiotu o dużej sile przetargowej możliwe było wdrożenie śledzenia na poziomie pojedynczego opakowania, co więcej efektywność takiego rozwiązania znacznie przewyższała tradycyjne metody kontroli przepływów opakowań zwrotnych, zarówno kosztowo jak i pod względem utrzymywania jakości kontenerów. Teoretyczny model opisany powyżej może wydawać się oczywisty i łatwy w implementacji, jego wdrożenie nie jest jednak łatwe (por. rozdział 1.3.2).