Monitorowanie efektów ekonomicznych rozwoju systemów zapewnienia jakości i ich wpływu na konkurencyjność polskiej gospodarki

żywnościowej

Przeprowadzony monitoring stanu wdrożenia obligatoryjnych i nieobligato-ryjnych systemów zarządzania jakością w wybranych grupach i podgrupach przedsiębiorstw przemysłu spożywczego uprawnia do wyciągnięcia następują-cych wniosków:

Ö Dotychczas w Polsce nie zbadano stanu wdrożenia obligatoryjnych i nieobli-gatoryjnych systemów zarządzania jakością w przedsiębiorstwach przemysłu spożywczego. Główny Inspektor Weterynarii oraz Państwowa Inspekcja Sa-nitarna nie prowadzą centralnego rejestru wdrożonych obligatoryjnych sys-temów zarządzania jakością w podległych nadzorowi przedsiębiorstwach spożywczych. Takie dane zbierane są tylko na szczeblu powiatowym.

Ö W przedsiębiorstwach przemysłu spożywczego wdrażane są trzy obligatoryj-ne systemy zarządzania jakością, tj. Dobra Praktyka Higieniczna (GHP), Do-bra Praktyka Produkcyjna (GMP) oraz system HACCP.

Ö Po roku integracji Polski z UE (wg stanu na dzień 1 maja 2005 r.) obligato-ryjny system Dobrej Praktyki Higienicznej został wdrożony i był stosowany tylko w około 50% ogółu przedsiębiorstw przemysłu spożywczego, a około 30% przedsiębiorstw było na etapie jego wdrażania. Prawny obowiązek wdrożenia tego systemu obowiązuje w Polsce od 20 lipca 2000 r. W okresie od 1 maja 2004 r. do 1 maja 2005 r. we wdrażaniu Dobrej Praktyki Higie-nicznej największą dynamikę wykazywała grupa małych przedsiębiorstw

Ö Według stanu na dzień 1 maja 2005 r. obligatoryjny system Dobrej Praktyki Produkcyjnej został wdrożony i był stosowany tylko w około 45% ogółu przedsiębiorstw przemysłu spożywczego, a około 30% było na etapie wdra-żania tego systemu. Obowiązek ustawowy wdrożenia systemu Dobrej Prak-tyki Produkcyjnej został w Polsce wprowadzony z dniem 20 lipca 2000 r.

W okresie od 1 maja 2004 r. do 1 maja 2005 r. nastąpił bardzo istotny wzrost (o 174%) liczby małych przedsiębiorstw spożywczych, które wdrożyły i sto-sowały system Dobrej Praktyki Produkcyjnej.

Ö W dniu 1 maja 2005 r., i tym samym po upływie roku od wprowadzenia obo-wiązku wdrażania systemu HACCP, w przemyśle spożywczym tylko około 26% ogółu przedsiębiorstw wdrożyło i stosowało ten system zarządzania ja-kością, a około 21% firm było na etapie jego wdrażania.

Ö W grupie średnich i dużych przedsiębiorstw mięsnych według stanu na dzień 1 maja w 2005 r. Dobra Praktyka Higieniczna oraz Dobra Praktyka Produk-cyjna była wdrożona i stosowana w 56% z nich, a system HACCP był wdro-żony i stosowany w 55% firm. Przystąpienie Polski do UE nie wpłynęło istotnie na zakres wdrożenia i wdrażania GHP i GMP oraz systemu HACCP w tej grupie przedsiębiorstw. Było to wynikiem, m.in. podjęcia jeszcze w la-tach 90. ubiegłego wieku przez część przedsiębiorstw działań mających na celu dostosowanie się do unijnych wymagań sanitarno-weterynaryjnych.

Ö 68% ogółu przedsiębiorstw rybnych w 2005 r. (wg stanu na dzień 1 maja) stosowało Dobrą Praktykę Higieniczną, podobnie 66% ogółu firm rybnych stosowało Dobrą Praktykę Produkcyjną, a system HACCP wdrożono w 65%

firm. Wejście Polski do UE nie wpłynęło na zakres wdrożenia i stosowania w branży rybnej Dobrej Praktyki Higienicznej i Dobrej Praktyki Produkcyj-nej. Zmiany w ciągu roku wynosiły około 1%. Stan ten był wynikiem wcze-śniejszego podjęcia prac nad dostosowaniem firm przetwórstwa rybnego do wymagań sanitarno-higienicznych obowiązujących w Unii Europejskiej (głównie GHP i GMP). Natomiast Przystąpienie Polski do UE wpłynęło na zakres stosowania w branży rybnej systemu HACCP, gdyż wzrosła (o 72%) liczba przedsiębiorstw, które wdrożyły i stosowały ten system zarządzania jakością.

Ö 69% ogółu przedsiębiorstw przemysłu mleczarskiego stosowało według sta-nu na dzień 1 maja w 2005 r. Dobrą Praktykę Higieniczną i Dobrą Praktykę Produkcyjną, a 61% stosowało HACCP. Wejście Polski do UE nie wpłynęło istotnie na procesy zawansowania wdrożenia i stosowania Dobrej Praktyki Higienicznej i Dobrej Praktyki Produkcyjnej w przedsiębiorstwach mleczar-skich. Udział przedsiębiorstw stosujących GHP i GMP w 2005 r. (według stanu na 1 maja) zwiększył się tylko o 6-9% w porównaniu z rokiem 2004.

Wynikło to z wcześniej rozpoczętych, jeszcze przed 1 maja 2004 r., w tej branży procesów wdrażania obligatoryjnych systemów zarządzania jakością.

Natomiast udział Polski w strukturach UE zaowocował wzrostem (o 45%) liczby mleczarni stosujących system HACCP.

Ö Około 38% ogółu przedsiębiorstw owocowo-warzywnych w 2005 r. (wg sta-nu na 1 maja) wdrożyło i stosowało Dobrą Praktykę Higieniczną i Dobrą Praktykę Produkcyjną, a system HACCP stosowało tylko 25% przedsię-biorstw. Wstąpienie Polski do UE miało wpływ na stan wdrożenia i stosowa-nia w przemyśle owocowo-warzywnym wszystkich trzech obligatoryjnych systemów zarządzania jakością. W ciągu roku (między 1 maja 2004 r.

a 1 maja 2005 r.) nastąpił wzrost o około 50% liczby przedsiębiorstw, które wdrożyły i stosowały GHP i GMP oraz o 44% firm stosujących system HACCP. Stosunkowo największą dynamikę odnotowano w przypadku grupy małych przedsiębiorstw.

Ö W przemyśle olejarsko-tłuszczowym w 2005 r. (wg stanu na 1 maja) 58%

ogółu przedsiębiorstw wdrożyło i stosowało system Dobrej Praktyki Higie-nicznej, 47% system Dobrej Praktyki Produkcyjnej, a 37% ogółu przedsię-biorstw wdrożyło i stosowało HACCP. Wejście Polski do UE wpłynęło na stan wdrożenia obligatoryjnych systemów zarządzania jakością w przemyśle olejarsko-tłuszczowym. W ciągu roku (wg stanu na dzień 1 maja) o 69%

wzrosła liczba przedsiębiorstw stosujących GHP, o 64% stosujących GMP oraz o 55% więcej firm wdrożyło i stosowało system HACCP. Szczególnie dużą dynamikę zanotowano w przypadku małych przedsiębiorstw, bowiem o 160% wzrosła liczba przedsiębiorstw stosujących GHP, o 200% GMP oraz o 100% HACCP. W dużych przedsiębiorstwach nie odnotowano żadnych zmian w tym zakresie.

Ö W przemyśle zbożowym (wg stanu na dzień 1 maja w 2005 r.) 47% przed-siębiorstw legitymowało się wdrożonym systemem Dobrej Praktyki Produk-cyjnej, 44% przedsiębiorstw stosowało Dobrą Praktykę Produkcyjną, a HACCP miało wdrożone 22% przedsiębiorstw. W przemyśle zbożowym, po roku od wejścia do UE, nastąpiły istotne zmiany odnośnie poziomu wdro-żenia obligatoryjnych systemów zarządzania jakością. Między 1 maja 2004 r.

a 1 maja 2005 r. zwiększyła się liczba przedsiębiorstw zbożowych, które wdrożyły i stosowały Dobrą Praktykę Higieniczną (wzrost o 102%), Dobrą Praktykę Produkcyjną (wzrost o 87%) i system HACCP (wzrost o 82%).

Największe zmiany odnotowano w grupie dużych przedsiębiorstw, w której nastąpił wzrost o 200% liczby firm, które wdrożyły i stosowały GHP, GMP i HACCP.

Ö W przemyśle piekarskim w 2005 r. (wg stanu na dzień 1 maja) 49% firm miało wdrożony system Dobrej Praktyki Higienicznej, 42% system Dobrej Praktyki Produkcyjnej, a tylko 8% firm miało wdrożony system HACCP.

Wstąpienie Polski do UE miało ogromy wpływ na stan wdrożenia w przemy-śle piekarskim obligatoryjnych systemów zarządzania jakością. W ciągu roku od dnia wejścia do UE wzrosła o 246% liczba przedsiębiorstw, które wdroży-ły i stosowawdroży-ły Dobrą Praktykę Higieniczną, o 259% liczba przedsiębiorstw stosujących Dobrą Praktykę Produkcyjną oraz o 478% liczba przedsiębiorstw piekarskich, które wdrożyły i stosowały system HACCP. Największą dyna-mikę odnotowano w firmach małych.

Ö W 2005 r. (wg stanu na dzień 1 maja) w przemyśle cukrowniczym 97%

przedsiębiorstw legitymowało się wdrożonym systemem Dobrej Praktyki Higienicznej, podobnie 94% cukrowni stosowało Dobrą Praktykę Produkcyj-ną, a HACCP miało wdrożone 75% cukrowni. Wejście Polski do Unii Euro-pejskiej spowodowało przyspieszenie wdrażania obligatoryjnych systemów zarządzania jakością w przemyśle cukrowniczym. W okresie między 1 maja 2004 r. a 1 maja 2005 r. wzrosła o 50% liczba przedsiębiorstw cukrowni-czych, które wdrożyły i stosowały GHP, GMP oraz HACCP. Stosunkowo największe zamiany w tym zakresie wystąpiły w grupie małych przedsię-biorstw.

Ö W przemyśle cukierniczym w 2005 r. (wg stanu na dzień 1 maja) 74% firm miało wdrożony system Dobrej Praktyki Higienicznej, 72% system Dobrej Praktyki Produkcyjnej, a system HACCP miało wdrożone 39% przedsię-biorstw cukierniczych. Wejście Polski do UE wpłynęło w stosunkowo nie-wielkim stopniu na stan wdrożenia obligatoryjnych systemów zarządzania jakością w przedsiębiorstwach przemysłu cukierniczego. W okresie między 1 maja 2004 r. a 1 maja 2005 r. wzrosła o 40% liczba przedsiębiorstw cu-kierniczych, które wdrożyły i stosowały GHP, o 38% więcej firm stosowało GMP oraz o 30% HACCP. Stosunkowo największe zamiany w tym zakresie wystąpiły w grupie małych przedsiębiorstw.

Ö Według stanu na dzień 1 maja w 2005 r. 32% przedsiębiorstw produkujących makarony legitymowało się wdrożonym systemem Dobrej Praktyki Higie-nicznej, 30% firm stosowało Dobrą Praktykę Produkcyjną, a tylko 13% firm wdrożyło i stosowało HACCP. Przystąpienie Polski do UE wpłynęło na za-kres wdrożonych i wdrażanych obligatoryjnych systemów zarządzania jako-ścią w branży makaronowej. Zmiany nastąpiły głównie w grupie małych przedsiębiorstw produkujących makarony, kluski i podobne wyroby mączne.

Ö W przetwórstwie herbaty i kawy w 2005 r. (wg stanu na dzień 1 maja) 39%

firm miało wdrożony system Dobrej Praktyki Higienicznej i system Dobrej

Praktyki Produkcyjnej a także 37% wdrożyło system HACCP. Przystąpienie Polski do struktur UE nie miało wpływu na poziom wdrożenia obligatoryj-nych systemów zarządzania jakością w przetwórstwie herbaty i kawy.

Ö W branży spirytusowej w 2005 r. (wg stanu na dzień 1 maja) 15% firm miało wdrożony system Dobrej Praktyki Higienicznej i system Dobrej Praktyki Produkcyjnej oraz 11% przedsiębiorstw miało wdrożony system HACCP. Po roku obecności Polski w UE bardzo istotne zmiany nastąpiły przede wszyst-kim w grupie małych przedsiębiorstw – wzrost o 300% w przypadku systemu GHP i GMP oraz o 200% w przypadku systemu HACCP.

Ö W przemyśle winiarskim w 2005 roku (wg stanu na dzień 1 maja) 10%

przedsiębiorstw miało wdrożony system HACCP, 27% firm miało wdrożony system Dobrej Praktyki Higienicznej i 25% system Dobrej Praktyki Produk-cyjnej. W ciągu roku od wejścia do UE zanotowano wzrost o 145% liczby przedsiębiorstw winiarskich, które stosowały system Dobrej Praktyki Higie-nicznej, o 150% wzrost liczby przedsiębiorstw stosujących Dobrą Praktykę Produkcyjną oraz tylko o 43% wzrost liczby przedsiębiorstw stosujących system HACCP. Ogromne zmiany nastąpiły w grupie małych przedsię-biorstw, gdzie odnotowano wzrost o 400% liczby przedsiębiorstw stosują-cych GHP, o 500% stosująstosują-cych GMP oraz o 250% liczby przedsiębiorstw posiadających system HACCP.

Ö W przemyśle piwowarskim w 2005 roku (wg stanu na dzień 1 maja) 71%

przedsiębiorstw legitymowało się wdrożonym systemem Dobrej Praktyki Higienicznej i Dobrej Praktyki Produkcyjnej, system HACCP miało wdrożo-ne 43% przedsiębiorstw. Wstąpienie Polski do UE miało stosunkowo nie-wielki wpływ na stan wdrożenia obligatoryjnych systemów zarządzania jako-ścią w przemyśle piwowarskim.

Ö W 2005 roku (wg stanu na dzień 1 maja) w przemyśle wód i napojów bezal-koholowych 47% firm miało wdrożony system Dobrej Praktyki Higienicznej i 44% system Dobrej Praktyki Produkcyjnej, a 26% przedsiębiorstw miało wdrożony system HACCP. Wejście Polski do UE miało istotny wpływ na stan wdrożenia obligatoryjnych systemów zarządzania jakością w przemyśle wód mineralnych i napojów bezalkoholowych, a w szczególności w grupie dużych przedsiębiorstw, bowiem zanotowano wzrost o 300% liczby przed-siębiorstw stosujących Dobrą Praktykę Higieniczną i Dobrą Praktykę Pro-dukcyjną oraz o 250% system HACCP.

Ö Uzyskanie przez przedsiębiorstwo przemysłu spożywczego certyfikatu po-twierdzającego spełnienie wymagań dotyczących wdrożonego systemu lub systemów zarządzania jakością nie jest prawnie wymagane, natomiast

legi-tymowanie się certyfikatem przyznanym przez firmy certyfikujące ma przede wszystkim znaczenie marketingowe.

Ö W 2005 roku przedsiębiorstwa spożywcze zainteresowane były uzyskaniem certyfikatu głównie na Zintegrowany System Zarządzania Jakością, który po-siadało 188 przedsiębiorstw, w mniejszym stopniu na System Zarządzania Jakością według norm ISO serii 9000 (19 przedsiębiorstw) oraz sytemu IFC i BRC (25 przedsiębiorstw).

Ö Po wejściu Polski do UE nastąpił znaczy wzrost liczby przedsiębiorstw, które wdrożyły i stosowały systemy zarządzania jakością, jednakże poziom wdro-żenia i wdrażania w szczególności obligatoryjnych systemów jest niezadowa-lający.

3.2. Analiza wzajemnych relacji ekonomicznych między poszczególnymi