Motywacja osób uprawiających ju-jitsu

Rezultaty badań, które graficznie przedstawiono na ryc. 7 dowiodły, że najważniejszym motywem dla respondentów było dążenie do uzyskania spraw­ ności fizycznej, dobrego zdrowia (Hif) oraz perfekcji w działaniu (Exc). Naj­ mniej ważne okazały się czynniki sukcesu zewnętrznego (Exs) i agresji (Agg). Nawiązując do koncepcji Maslowa (Davidoff 1987) osobnik tak moty­ wowany prawdopodobnie będzie wytrwały w przedsięwzięciach podnoszą­ cych wydolność organizmu. Postępy w specjalnej sprawności fizycznej wsku­ tek treningu samoobrony powinny również w pewnej mierze zaspokajać po­ czucie bezpieczeństwa. Na drugim miejscu, niezależnie od płci, znajdowało się dążenie do doskonałości w działaniu (Exc). Poprzez pracę nad

ulepsza-2 W zachowaniu kobiet i mężczyzn uprawiających ju-jitsu występowały także podobień­ stwa. Nie stwierdzono np. wyraźnych preferencji w zakresie technik podstawowych: rzut, dźwignia, duszenie, uderzenie kończyną górną, uderzenie kończyną dolną. Gdy dochodziło do stosowania technik podstawowych w kontrataku, to różnice — aczkolwiek nieistotne sta­ tystycznie — sugerowały, że kobiety po wykonaniu bloku wolały uderzać we wrażliwe miejsca na ciele przeciwnika silniejszą kończyną dolną niż górną. Trzeba sobie zdać sprawę z tego, że niewielkie liczebności ograniczają pewność wnioskowania, oraz że zachowanie się w walce pozostanie indywidualne dla danej jednostki.

3 Logiczny algorytm zwycięskiej walki obejmuje: rozpoznanie silnych i słabych stron prze­ ciwnika, skrywanie swoich prawdziwych zamiarów, ograniczenie do minimum aktywności prze­ ciwnika w ataku i możliwości jego obrony, wykonanie realnego ataku (potwierdzonego punk­ tacją sędziów), ponowienie ataku czy kontrataku w celu zwiększenia przewagi i zakończenia walki.

Pleć jako kryterium doboru środków walki i motywacji do uprawiania ju-jitsu 5 7

Ryc. 7. Motywacja kobiet i mężczyzn uprawiających ju-jitsu

niem samego siebie można pozbyć się małostkowych ambicji i osiągnąć kon­ trolę nad własnymi emocjami (Kim 1993). Potrzeba samorealizacji zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii Maslowa. Na treningu dąży się do jak najlep­ szego wykonania zadań ruchowych, co jest jednym ze wskaźników motywacji wewnętrznej. Może ona być podtrzymywana przez pochwały ze strony pro­ wadzącego. Sztuka walki jest w założeniu sposobem moralnego postępowa­ nia (= jap. Do), mającym prowadzić do pełnego rozwoju predyspozycji psy­ chofizycznych człowieka (Milczarek 1988).

Wśród kobiet i mężczyzn charakterystyczna jest inwersja rangi motywów poczucia przynależności (Aff) i poczucia niezależności (Ind). U kobiet poczu­ cie przynależności było na trzeciej pozycji, u mężczyzn zaś na czwartej. Moż­ na to tłumaczyć tym, że panie często uprawiają ju-jitsu w celu nawiązania lub podtrzymania kontaktów z rówieśnikami. Nie można nauczyć się chwytów bez udziału partnera w ćwiczeniach. Trzeba zmagać się z drugą osobą, żeby naprawdę poznać sposoby samoobrony (Kirby 1994).

Poczucie niezależności (Ind) także okazało się ważne. Reykowski (za Prze- tacznikową i Jarżą 1982) zwracał uwagę na samodzielną aktywność osobo­ wości. Skrajnym przejawem indywidualności będzie zachowanie nonkonfor- mistyczne, wyrażające się dążeniem do osiągnięcia perfekcji w działaniach ruchowych. Uwzględniając związki motywacji z zachowaniem się człowieka — oparte na teorii Atkinsona — osoby o niższej motywacji osiągnięć dążą przede wszystkim do jak najlepszego wykonania tego, co robią. Koncentrują się więc na zadaniu, przywiązując mniejszą wagę do utrzymywania dobrych kontaktów z zespołem (Widerszal-Bazyl 1979, Tyszka 1991). W treningu moż­ liwa jest indywidualizacja formy akcji obronnych w zależności od warunków psychofizycznych ćwiczących (Kirby 1994).

5 8 Stanisław Sterkowicz

Było charakterystyczne, że u kobiet wyższą pozycję niż u mężczyzn zaj­ mowało dążenie do władzy i dominacji (Pow), przejawiające się w narzucaniu innym swojej woli. Być może to wynikało z chęci dorównania mężczyznom. Kobiety, które uczestniczą w kursach samoobrony nabywają większej pewno­ ści siebie (Mertens 1994). Mężczyźni wyżej stawiali potrzebę stresu (Str) od­ zwierciedlającą poszukiwanie mocnych wrażeń, jakich dostarcza walka. Tre­ ning w sztukach walki zawiera różnorodne bodźce wywołujące ujemne emo­ cje, jak np. oczekiwanie na ból występujący podczas stosowania dźwigni na stawy, duszeń czy w trakcie uderzenia.

Dalsze miejsca zajmowały motywy sukcesu wewnętrznego (Ins), który wiąże się ze świadomością jednostki o celowości jej działania. Bardzo ważna jest wewnętrzna motywacja oparta na dążeniu do doskonałości, czerpania przyjemności z perfekcyjnego wykonywania technik samoobrony. Zdaniem Dęci (1971) człowieka do działania silnie motywuje świadomość własnych kompetencji i możliwości. Osoba świadoma tego będzie działała szybko, spraw­ nie i konsekwentnie, żeby np. zdać egzamin na kolejny stopień wtajemnicze­ nia w ju-jitsu. Czynnik ten wskazuje na znaczenie dążenia do sukcesu zewnętrz­ nego (Exs), którego pewnym wskaźnikiem jest kolor pasa (stopień zaawanso­ wania). Jednak według Dęci (za Tyszką 1991) oddziaływanie nagród może wyeliminować wewnętrzne zaangażowanie. W ju-jitsu, które większość osób uprawia raczej jako sztukę, a nie — sport, gratyfikacja przyjmuje formy sym­ boliczne: zmiana koloru pasa i dyplom o kwalifikacjach dający awans w hie­ rarchii zespołu ćwiczebnego. Wzmocnienie motywacji może także następo­ wać poprzez udział w pokazach przed publicznością. Jak wspomniano, naj­ mniejszą wartość dla badanych osób (kobiety) miał motyw agresji (Agg). Po­ pęd do agresji może być sublimowany poprzez medytację, ćwiczenia formal­ ne oraz umowną walkę, która odbywa się dużym kosztem energetycznym (Santschi 1985). Gdy tylko to jest możliwe, należy unikać fizycznej konfron­ tacji. Jak twierdzi Kirby (1994): „Ktoś, kto ma większe szanse przeprowadze­ nia skutecznej samoobrony nie musi tego udowadniać”.

C) Motywy podejmowania zajęć ju-jitsu

Znaczną zależność motywów podejmowania treningu od płci (Ckor = 0,42) ilustruje rycina 8.

U kobiet wiodącym motywem była zachęta ze strony grupy rówieśniczej, natomiast u mężczyzn — chęć uprawiania ćwiczeń w sposób zorganizowany. Zachęta pochodząca od kolegów w grupie M miała mniejsze znaczenie, a w grupie K — ogłoszenia prasowe o naborze do sekcji. Średni wpływ na decyzję o podejmowaniu zajęć samoobrony przez kobiety miały plakaty o re­ krutacji na zajęcia oraz lektura książek i oglądanie filmów o wschodnich sztu­ kach walki. Z przeprowadzonej analizy — której rezultaty mogą być pomoc­ ne podczas naboru do sekcji ju-jitsu — wynika, że chęć uprawiania ruchu oraz

Płeć jako kryterium doboru środków walki i motywacji do uprawiania ju-jitsu 5 9 1. Z chęci uprawiania ruchu 2. Wskutek zachęty kolegów 3.Dzięki plakatowi 4. Pod wpływem lektury i filmów 6.Utylitamy charakter Ju-jitsu L i c z b a o d p o w i e d z i

Ryc. 8. Motywy rozpoczynania treningu ju-jitsu przez kobiety i mężczyzn (Chi2 = 12,263; alfa = 0,05)

opinia rówieśniczej grupy o treningach głównie wpływały na podejmowanie aktywności ukierunkowanej na samoobronę.

Interesujące byłoby poszukanie hipotetycznej współzależności między motywami podejmowania treningu i strukturą motywacji po kilku latach ćwi­ czeń, a szczególnie jej dynamiki w cyklu szkoleniowym osób uprawiających ju-jitsu. Można bowiem przypuszczać, że nasycenie niektórych indywidual­ nych motywów będzie łączyło się z sytuacją trudną, jak np. zbliżający się ter­ min egzaminu na stopień zaawansowania, czy walki w silnie obsadzonym tur­ nieju sportowym i inne. Kiedy zadanie zostanie już zrealizowane, to wtedy powinniśmy się spodziewać pewnych zmian w sile motywów.

6 0 Stanisław Sterkowicz

Podsum ow anie i wnioski

Postawione we wstępie pytania uzyskały pozytywne rozstrzygnięcie, a na podstawie odpowiedzi respondentów nasuwają się poniższe spostrzeżenia i wnioski.

1. Szczególnie wyraźne różnice charakteryzowały kobiety i mężczyzn pod względem preferowanych środków walki obronnej: działań poprzedzających kontratak, powierzchni uderzających kończyn górnych, doboru dźwigni na stawy, środków służących wychyleniu rzucanego przeciwnika oraz częstości łączenia w kombinacje poszczególnych elementów technicznych.

2. Motywacja uprawiania ju-jitsu po kilku latach ćwiczeń u kobiet i męż­ czyzn była podobna, ale panie znacznie silniej dążyły do władzy i dominacji. 3. U dziewcząt o podjęciu treningu w głównej mierze decydowała namo­ wa ze strony grupy rówieśniczej, natomiast u chłopców — chęć uprawiania ćwiczeń fizycznych w sposób zorganizowany.

Szczegółowa analiza zebranych danych umożliwiła opracowanie scena­ riusza filmu pt. „Kobiecy program samoobrony”, w którym uwzględniono przystosowane dymorficznie obrony w typowych sytuacjach zagrożenia zdro­ wia oraz życia: chwyt za nadgarstki, obchwyty tułowia, chwyty za barki lub ubranie, chwyty za włosy, za głowę, jak również duszenie i ataki nożem czy pałką.

Piśm iennictw o

Davidoff L. 1987. Introduction to Psychology. Mc Grow-Hiłl Book Co., New York-Hamburg.

Dęci E. L. 1971. Effects o f Externally M ediated Rewards on Intrinsic M otw a-

tion. Journal of Personality and Social Psychology, 18.

Kim A. 1993. Umysł Ninja. Dom Wydawniczy Rebis, Poznań.

Kirby G. 1994. Jiu-jitsu. Podstaw ow e techniki łagodnej sztuki. Wydawnictwo Budo-Sport, Warszawa.

Lees A., Shedden J. 1984. lm proving Techniąues. The N ational Couching Fo­

undation, Leeds.

Mertens N. 1994. Obroń się sam a. Agencja Wydawnicza Interster SA, War­ szawa.

Milczarek S. 1988. Siedmiogwiezdna m odliszka, chińska sztuka w alki. War­ szawskie Centrum Studenckiego Ruchu Naukowego, Warszawa.

Przetacznikowa M ., Makiełło-Jarża G. 1982. Podstawy psychologii ogólnej. WSiP, Warszawa.

Santschi A. 1985. Ritualisierter K a m p f in Sport — ein M ittel zur Agressionbe-

Pleć jako kryterium doboru środków walki i motywacji do uprawiania ju-jitsu 6 1

Sterkowicz S. 1994. Różnice w wyszkoleniu k o b iet i mężczyzn uprawiających

judo (na podstaw ie analizy działalności startow ej w Igrzyskach O limpij­

skich 1992 r.). Problem y dym orfizm u płciow ego w sporcie. PTNKF, AWF,

Katowice, 303.

Sterkowicz K., Sterkowicz S. 1994. A erobic a judo. Trening, 4.

Terry P. C., Fowles A. 1985. Participation M otiues o fF em a le Shotputters. The

28th ICHPER World Congress Proceedings. West London Institute of Hi-

gher Education.

Widersztal-Bazyl M. 1979. U kierunkowanie m otyw acji osiągnięć a poziom

w ykonania pracy. Ossolineum, PAN, Wrocław.

Tyszka T .1991. Psychologia i sport. AWF, Warszawa.

T h e Sex as Selection C riterion o f Self-defence Techniąues and M otivation

Summary

This materiał, which includes 90 persons (45 women and 45 men) prac- tising ju-jitsu art of self-defence, has been compiled with the use of Terry and Fowles motivation ąuestionnaire and a survey with the opinions concerning their preferred techniąues of combat. The application of nonparametric stati- stical methods i.e. the feature independence Chi-square test and median test has madę it possible to verify the following research hypotheses: 1) the cho- ice of combat techniąue is determined by the sex and 2) the sex influences the motivation behind taking up ju-jitsu. These two factors ought to be taken into account by those who conduct instruction activities.

'

PRACE

A K A D E M IA W Y C H O W A N IA F I Z Y C Z N E G O W K R A K O W IE

ROCZNIK NAUKOWY, T. XXV III, 1999