Dyskurs realizowany w prasie publikowanej w latach 2007–2012 ujawnia zasadniczo odmienną, względem tej obserwowanej w latach 80., mapę kon-tekstów de iniujących jego tematyczne ukierunkowanie. W omawianym okresie kontekst ekonomiczny niemal całkowicie zdominował komunikację medialną, a pośród zauważalnych, innych niż ekonomiczny, można wymie-nić: ekonomiczno-polityczny i ekologiczny (reprezentowane w podobnym procentowo zakresie), świata życia (uwzględniający perspektywę potoczną) i polityczno-administracyjny. Pozostałe konteksty, edukacyjny i technolo-giczny, nie miały większego wpływu na przebieg dyskursu. Mamy zatem do czynienia z radykalnym spadkiem znaczenia (w stosunku do dyskursu lat 80.)
kontekstu technologicznego, zdecydowanym awansem ekologicznego i poja-wieniem się nielicznych wprawdzie, ale zauważalnych ekspozycji kontekstu edukacyjnego. Kontekst ekonomiczny zdecydowanie przesunął się w stronę centralnej pozycji w dyskursie, choć był także konstytutywny dla dyskursu lat 80. (pozostając wówczas w cieniu dyskursu technologicznego).
Tabela 6. Częstości kodów – konteksty
Kategoria Kod Liczba % Liczba
artykułów
% artyku-łów
Kontekst ekonomiczny 160 4,50% 96 32,90%
Kontekst polityczno--administracyjny
11 0,30% 9 3,10%
Kontekst ekologiczny 34 1,00% 23 7,90%
Kontekst świat życia 17 0,50% 11 3,80%
Kontekst ekonomiczno-polityczny 43 1,20% 25 8,60%
Kontekst Edukacyjny 6 0,20% 5 1,70%
Kontekst Technologiczny 5 0,10% 5 1,70%
Kontekst Inny 1 0,00% 1 0,30%
Źródło: A. Wagner, Energetyka jądrowa w dyskursie prasowym lat 2007–2012...
Wyraźnie bardziej widoczny stał się kontekst łączący dwa porządki (eko-nomiczno-polityczny), podczas gdy w latach 80. częściej eksponowany był inny hybrydowy kontekst – polityczno-administracyjny, bez wyraźnych od-niesień do świata ekonomii. Kontekst świata życia, niezbyt widoczny w dys-kursie lat 80., jeszcze bardziej stracił na znaczeniu. Zwiększenie znaczenia kontekstu ekonomiczno-politycznego kosztem wcześniej eksponowanego polityczno-administracyjnego to bezpośrednie odzwierciedlenie przemian systemowych, radykalnie rede iniujących mapę ośrodków decyzyjnych i eksperckich.
Aktorzy
Ogląd mapy aktorów uczestniczących w dyskursie prasowym lat 2007–2012 pozwala zauważyć wyraźną przewagę częstotliwości ekspozycji polityków jako aktorów indywidualnych (prawie połowa odnotowanych przypadków) względem ekspertów (co piąty przypadek). W porównaniu do mapy aktorów dyskursu lat 80. mamy więc do czynienia ze zmianą pozycji: dominującą rolę ekspertów przejęli w analizowanym okresie politycy, a na drugim planie (choć nie na drugim miejscu, o czym poniżej) znaleźli się eksperci właśnie.
Wspomniana zmiana pozycji nie jest jednak najbardziej symptomatycznym przejawem ewolucji dyskursu w omawianym okresie.
Szczególnie warte podkreślenia wydaje się wystąpienie na drugim miej-scu, pod względem częstotliwości ekspozycji, mieszkańców jako aktorów indywidualnych. Biorąc pod uwagę fakt, że w latach 80. mieszkańcy wy-stępowali na odległych peryferiach dyskursu, ich pozycja zajmowana po roku 2007 wskazuje na radykalną zmianę w obrębie struktury aktorów dyskursu i gruntowne jej przewartościowanie; człowiek niebędący ani przedstawicielem władz, ani reprezentantem środowisk eksperckich, a je-dynie mieszkańcem terenu branego pod uwagę w kontekście lokalizacji elektrowni jądrowej, został zauważony i występuje w dyskursie w ponad 22%
przypadków.
Rycina 12. Udział procentowy kodów w kategorii „aktorzy indywidualni”
Źródło: A. Wagner, Energetyka jądrowa w dyskursie prasowym lat 2007–2012..., s. 28.
Marginesowe pozycje w dyskursie zajęli tym razem urzędnicy, dziennika-rze, i – co warte podkreślenia – także przedsiębiorcy, odgrywający przecież w realiach gospodarki kapitalistycznej główną rolę w przygotowaniach do budowy elektrowni jądrowej w Polsce (ledwie 1,5% przypadków ekspozycji aktorów indywidualnych).
W przypadku aktorów zbiorowych mamy do czynienia z nie tak radykalną redystrybucją miejsc na mapie. Ważną pozycję, jeżeli chodzi o częstotliwość ekspozycji aktorów zbiorowych, wciąż zajmują państwa, i to – co ciekawe – w identycznej, względem dyskursu lat 80., proporcji – około 24%. Oznacza to, że rola tej subkategorii aktorów zbiorowych właściwie nie uległa zmianie mimo zasadniczych i radykalnych zmian okoliczności politycznych, społecz-nych i gospodarczych. W tym segmencie odnajdujemy takie państwa, jak:
Polska, Niemcy, Francja, Rosja, Litwa, Japonia. Polska to kraj, o którym pisze się jako o miejscu przyszłej inwestycji w energetykę jądrową, a pozostałe kraje stanowią punkty odniesienia, pozytywne lub negatywne.
mieszkaniec 22,4%
inni aktorzy urzędnik3,0%
3,5%
ekspert 21,2%
polityk 48,2%
przedsiębiorca
1,5%dziennikarz komentujący 0,2%
Rycina 13. Udział procentowy kodów w kategorii „aktorzy zbiorowi”
Ź r ó d ł o : A. Wagner, Energetyka jądrowa w dyskursie prasowym lat 2007–2012..., s. 29.
Nieco straciły na znaczeniu instytucje polityczne i organizacje między-narodowe – wcześniej ich ekspozycja obejmowała sumarycznie 44% przy-padków ekspozycji aktorów zbiorowych, w latach 2007 i 2012 odpowiednio:
13% i 10%. Wśród instytucji politycznych znalazły się rząd i ministerstwa, a także partie polityczne, a pośród organizacji międzynarodowych – UE, Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej, rzadziej ONZ.
Najważniejsza zmiana dotyczy jednak ekspozycji najczęściej pojawia-jącego się w dyskursie lat 2007–2012 aktora zbiorowego, czyli instytucji ekonomicznych (co trzeci przypadek ekspozycji aktora kolektywnego), wła-ściwie nieobecnych w latach 80. ze względu na brak autonomii tego rodzaju instytucji w realiach gospodarki centralnie sterowanej. Kategoria ta była reprezentowana w analizowanym materiale przez przedsiębiorstwa, takie jak: PGE, PGNiG, Tauron, ENEA, Energa, a także Gazprom i Areva, oraz przez banki, giełdę, rady nadzorcze i rynki inansowe. Redukcji uległa reprezentacja instytucji naukowych z około 15% do niecałych 10% i mediów z 9% niemal do zera, nie zmieniła się natomiast pozycja społeczności lokalnych, grup nieformalnych i społeczeństwa – te kategorie aktorów zbiorowych pozostały na marginesie z niewiele ponad 2% przypadków ekspozycji w dyskursie, czyli w proporcji porównywalnej do urzędników. Do grona zauważalnych aktorów zbiorowych dołączył natomiast zbiór społeczny o silnie politycznych i emocjonalnych konotacjach – naród (ponad 6%).
Współwystępowanie fragmentów artykułów de iniujących konteksty z fragmentami odnoszącymi się do poszczególnych subkategorii aktorów prowadzi do wniosku o wyraźnym powiązaniu najsilniej eksponowanego kontekstu ekonomicznego nie tylko – co niemal oczywiste – z instytucjami ekonomicznymi, ale także z organizacjami międzynarodowymi, państwa-mi i politykapaństwa-mi oraz instytucjapaństwa-mi politycznypaństwa-mi, a w nieco mniejszym
stop-instytucje (polityka) 12,8%
instytucje (nauka) organizacje międzynarodowe9,5%
10,2%
państwo/państwa 24,2%
instytucje (ekonomia) 32,3%
naród 6,1%
urzędy
2,3% społeczeństwo 0,8%
III sektor 0,5%
grupy nieformalne 0,2%
społeczność lokalna 1,1%
niu – z narodem, ekspertami, instytucjami naukowymi oraz mieszkańcami.
Wielopoziomowa siatka powiązań wskazuje na daleko idące zespolenie świata polityki i ekonomii, a zatem na ekonomizację dyskursu politycznego i upolitycznienie rozważań ekonomicznych przy aktywnym udziale eks-pertów zapewniających dyskursowi naukowe uprawomocnienie oraz przy wyraźnym odniesieniu do znacznie bardziej upodmiotowionych, względem dyskursu z lat 80., narodu i mieszkańców. W tle subdyskursu ekonomicznego ujawniają się symbole łączące się z awariami elektrowni: Three Mills Island, Czarnobyl i Fukushima.
Kontekst ekologiczny wykazuje silne powiązania z aktorami kojarzo-nymi z III sektorem i „inkojarzo-nymi aktorami” (głównie ekologami), a także ze społecznościami lokalnymi oraz dwoma skrajnie różnie wartościowanymi sposobami ekspresji i konfrontacji konkurencyjnych poglądów – kon liktem i konsultacjami społecznymi. Należy zatem domniemywać, że sfera ekologii to płaszczyzna potraktowana w dyskursie medialnym jako naturalne środowi-sko problemowe pozwalające na interdyscyplinarną dyskusję i urozmaiconą argumentację, czego nie obserwujemy w przypadku dyskursu ekonomicz-nego, silniej kontrolowanego przez aktorów dzierżących zasoby władzy po-litycznej i wiedzy akademickiej. Kontekst technologiczny stwarza okazję do przywołania doświadczeń innych państw, ale także danych liczbowych oraz wizji przyszłości, jak również innego kontekstu: ekonomiczno-politycznego;
generuje więc odniesienia globalne, pozwalające na porównywanie sytuacji w Polsce do przeszłych lub obecnych wydarzeń w innych krajach. Pozostałe dwa konteksty, osadzone w wyrazistych siatkach powiązań pojęciowych, to kontekst świata życia będący przestrzenią działania grup nieformalnych (mieszkańcy, „pewne grupy”, „przeciwnicy”) i zarazem negatywnym afek-tywnym tłem interpretacji tychże działań, oraz kontekst polityczno-admini-stracyjny powiązany ze społeczeństwem i generujący pozytywne konotacje.
Wskazuje to pośrednio na negatywnie naznaczony wizerunek zorganizowa-nych, ale nieformalnych grup jako aktorów dyskursu w porównaniu z roz-proszonym i biernym audytorium dyskursu, w której to roli przedstawiane jest zwykle społeczeństwo. Społeczeństwo jako kategoria aktorów okazuje się dla aktorów politycznych i ekonomicznych wygodnym quasi-partnerem w dyskursie, nie zabiera bowiem głosu ani nie ma reprezentantów upraw-nionych do wypowiadania się w jego imieniu, występuje więc w roli biernego uczestnika dyskursu osadzanego w kontekstach wybieranych przez aktorów instytucjonalnych.
Jeżeli chodzi o ekspozycję poszczególnych subkategorii aktorów na ła-mach różnych dzienników i tygodników, nie odnotowano wyraźnego zróż-nicowania między poszczególnymi tytułami. Politycy są w porównywal-nym stopniu eksponowani we wszystkich periodykach (ze wskazaniem na
„Newsweek”, „Wprost” i „Fakt”, gdzie ekspozycja okazuje się nieco większa);
nie inaczej jest z ekspertami, których obecności wprawdzie nie odnotowa-no w „Newsweeku” ani „Fakcie”, ale raczej ze względu na niewielką liczbę artykułów niż świadome i celowe ich marginalizowanie. Podobną sytuację można zaobserwować w przypadku trzeciej, relatywnie silnie eksponowanej kategorii aktorów indywidualnych – mieszkańców. Nieco mniejszą ekspozycję tych ostatnich odnajdujemy w „Rzeczpospolitej” i „Wprost”.
Pośród aktorów zbiorowych różnice intensywności ekspozycji gólnych subkategorii należy wiązać ze zróżnicowanymi pro ilami poszcze-gólnych tytułów – w „Rzeczpospolitej” bardziej eksponowane są instytucje ekonomiczne, prawie niewidoczne w „Fakcie”; państwa najsilniej zaznaczyły swoją obecność w dyskursie na łamach „Newsweeka” i, co ciekawe, „Faktu”;
instytucje polityczne – w „Fakcie” i „Gazecie Wyborczej”; instytucje naukowe zaś – przede wszystkim w „Gazecie Wyborczej”. Relatywnie silną ekspozycję organizacji międzynarodowych odnajdujemy na łamach „Faktu”, „Wprost”
i „Polityki”. Wszystkie zauważone prawidłowości nie mają jednak dużej war-tości eksploatacyjnej ze względu na relatywnie niewielką liczbę artykułów eksponujących poszczególne subkategorie aktorów.