badania ukazują rozbieżności w wypowiedziach uczniów i nauczycieli.
–
Z punktu widzenia 83% pedagogów opinia ucznia ma wpływ na podej-mowane w szkole działania dotyczące doskonalenia procesu nauczania, natomiast z perspektywy większości uczniów – wpływ ten jest znikomy lub żaden;
nauczyciele, współpracując z uczniami w zakresie doskonalenia na-–
uczania, twierdzą, że wspólnie wypracowują elementy, które wdrażają do tego procesu. Jednak, opierając się na wynikach przeprowadzonych badań, można zauważyć, że kooperacja ta prowadzi jedynie do zaim-plementowania zmian, które nie mają bezpośredniego przełożenia na ewolucje procesu nauczania;
5 Ewaluacja w nadzorze pedagogicznym. Odpowiedzialność, red. G. Mazurkiewicz, Wydawni-ctwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010, s. 16–23.
178 Anna KostrubałaBrak
zarówno nauczyciele, jak i uczniowie są zgodni, że współpracują z sobą –
przede wszystkim podczas zajęć wyrównawczych/dodatkowych. Istnieje zatem obawa, że pozostałe lekcje, będące podstawą procesu nauczania, są pozbawione tego elementu;
uczniowie wyrażają przekonanie, że pedagodzy najbardziej intensywnie –
współpracują z uczniami wykazującymi słabsze wyniki w nauce;
większość nauczycieli nie daje uczniom możliwości skonfrontowania –
własnych myśli z opiniami kolegów;
nauczyciele z reguły zajmują pozycję dominującą, dzięki której kon-–
trolują przekazywane informacje oraz nie dopuszczają do zaistnienia w klasie wielostronnego dialogu, który pozwoliłby na zbudowanie part-nerskich relacji w poznawaniu nowej dla uczniów wiedzy.
Rekomendacje
zmiana metody prowadzenia zajęć z tradycyjnej, gdzie nauczyciel ma –
przypisaną rolę dominującą, na bardziej otwartą, w której pedagog jest moderatorem dyskusji, zapraszającym uczniów do dialogu;
wprowadzenie do działań szkoły okresowych badań opinii uczniów –
dotyczących współpracy na linii nauczyciel–uczeń, które umożliwiły-by edukującym zidentyfikowanie potrzeb uczniów oraz zainicjowanie zmian prowadzących do poprawy procesu nauczania.
BIBLIOGRAFIA
Andrukowicz W., Interakcja oparta na wzajemnym porozumieniu, „Edukacja i Dialog” 1998, nr 6.
Ewaluacja w nadzorze pedagogicznym. Odpowiedzialność, red. G. Mazurkie-wicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010.
Freire P., Pedagogy of the Oppressed, Continuum International Publishing Group, London 2000.
Kazanowski Z., Efektywna komunikacja w kierowaniu klasą szkolną, http://
74.125.155.132/scholar?q=cache:Q937uHyqMOEJ:scholar.google.com/+
efektywna+komunikacja&hl=pl&as_sdt=2000 (odczyt: 09.04.2010).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 7 października 2009 roku w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U. z dnia 9 października 2009).
PARtycyPAcjA ucZNIóW, RODZIcóW I NAucZycIElI W ZARZąDZANIu sZkOłą
Przed prezentowanymi w artykule badaniami postawiono cel opisania par-tycypacji trzech ważnych grup, uczestników życia szkolnego, uczniów, nauczy-cieli i rodziców w zarządzaniu szkołą na podstawie danych zebranych podczas ewaluacji zewnętrznych prowadzonych w ramach Programu Wzmocnienia Efektywności Systemu Nadzoru Pedagogicznego i Oceny Jakości Pracy Szkoły Etap II.
Jan Łuczyński definiuje zarządzanie edukacyjne jako planowanie, organi-zowanie i kontrolowanie procesu edukacyjnego toczącego się w szkole oraz przewodzenie mu1. Użyteczność tej definicji wynika z odwołania się do kla-sycznych funkcji kierowniczych, dobrze opisanych w literaturze przedmiotu, oraz wskazania kluczowego procesu, który prowadzi do osiągnięcia celów stawianych szkole. Odwołując się do przytoczonej definicji, traktować będzie-my partycypację uczniów i rodziców w zarządzaniu szkołą w odniesieniu do wszelkich aspektów związanych z realizowanym w szkole procesem edukacyj-nym, służącym szeroko rozumianemu rozwojowi uczniów.
Na gruncie nauk o zarządzaniu partycypacja w węższym zakresie jest defi-niowana jako proces wspólnego podejmowania decyzji przez dwie lub więcej stron, w którym decyzje mają wpływ na przyszłą sytuację tych, którzy je podję-li2, natomiast w szerszym ujęciu – jako uczestnictwo w planowaniu i realizacji określonej polityki3. Definicje te wskazują na zasadnicze elementy
pojmowa-1 J. Łuczyński, Zarządzanie edukacją dla wychowania uczniów, niepublikowana praca habili-tacyjna.
2 V.H. Vroom, Some Personality Determinants of the Effects of Participation, „Journal of Ab-„Journal of Ab-Journal of Ab-normal and Social Psychology” 1959, Vol 59, za: W. Daniecki, Podmiotowe uczestnictwo w zarzą
dzaniu, Ursa Consulting, Olsztyn 1998.
3 J.R.P. French, J. Israel, D. Aas, An Experiment in Participation in Norwegian Factory, „Hu-man Relations” 1960, No. 13, za: T. Mendel, Partycypacja w zarządzaniu współczesnymi organiza
cjami, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Poznań 2002.
180 Jakub Kołodziejczyk
nia tego terminu, jednak nie pozwalają na uchwycenie specyficznych uwarun-kowań, które powodują, że partycypacja należy do problemów niezwykle bo-gatych w perspektywy badawcze.
Jedną z takich perspektyw jest różnorodność wymiarów partycypacji4: Wymiar formalno-organizacyjny
1. – wskazuje na przyjęte lub
narzuco-ne uwarunkowania określające sposób (procedury) uczestnictwa róż-nych grup w kierowaniu organizacją (partycypacji). W odniesieniu do szkół niektóre procedury, zawarte w prawie oświatowym rozwiązania, określają zarówno podmiotowy, jak i przedmiotowy zakres partycypa-cji różnych grup w opiniowaniu i podejmowaniu decyzji związanych z działaniem szkoły5.
Wymiar podmiotowy
2. – dotyczy określenia grup, którym nadaje się uprawnienia w partycypacji. W przypadku szkoły można wymienić wiele takich grup, na przykład: nauczycieli, rodziców, uczniów, społecz-ności lokalnej, przedstawicieli organizacji (przykładowo pracodawców) działających w otoczeniu szkoły.
Wymiar przedmiotowy
3. – jest związany z określonymi sferami czy dzie-dzinami funkcjonowania organizacji (szkoły), w obrębie których okre-ślone osoby lub grupy uczestniczą w podejmowaniu decyzji.
Wymiar kompetencyjny
4. – określa stopień, w jakim poszczególne jed-nostki lub grupy mogą uczestniczyć w podejmowaniu decyzji (jakie uprawnienia im przysługują).
Termin „partycypacja” należy do pojęć nieklarownych6, wymagających interpretacji. Uczestnictwo w podejmowaniu decyzji może być rozumiane i praktykowane na wiele różnych sposobów. Dla jednych partycypacja może się ograniczać do pozwolenia komuś na wypowiedzenie swojego zdania, z ko-lei dla innych może to oznaczać prawo głosu podczas podejmowania decyzji.
W literaturze przedmiotu7 wskazuje się na kilka form (sposobów rozumienia
4 T. Mendel, op.cit.
5 J.M. Kołodziejczyk., J.I. Kołodziejczyk, Tradycja pedagogiczna i uwarunkowania systemu oświaty dla zarządzania partycypacyjnego szkołą, [w:] Socjologiczne, pedagogiczne i psychologiczne problemy organizacji i zarządzania, red. S. Banaszak, K. Doktór, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Komunikacji i Zarządzania, Poznań 2009.
6 J. Macnamara, Ideals and Psychology, „Canadian Psychology” 1990, 31:1, s. 14–25.
7 T. Mendel, op.cit.
i praktykowania) partycypacji, ułożonych hierarchicznie, począwszy od takich, którym towarzyszy najmniejszy poziom (lub brak) władzy i odpowiedzialności, po takie, które mają pełen ich zakres, na przykład wysłuchiwanie, wspieranie w przedstawianiu punktu widzenia, branie pod uwagę punktu widzenia pod-czas podejmowania decyzji, włączanie w proces podejmowania decyzji, posia-danie władzy do podejmowania decyzji i ponoszenia odpowiedzialności.
W stawianych przez państwo wymaganiach wobec szkół nie ma (i być nie może) bezpośredniego wskazanego oczekiwania, dotyczącego partycypacji rodziców czy uczniów w zarządzaniu szkołą. Niemniej w charakterystykach opisujących poziomy spełniania wymagań można znaleźć odniesienia wska-zujące na oczekiwanie czynnego uczestnictwa różnych grup (uczniów i rodzi-ców) w procesach zachodzących w szkołach. Trzy z wymagań odnoszą się do uczniów, jedno do rodziców oraz dwa do nauczycieli8:
w obszarze „Efekty działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuń-1)
czej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki” – wymaga-nie „Respektowane są normy społeczne” w charakterystyce na poziomie B9 oczekuje się, że „podejmowane są działania wychowawcze mające na celu eliminowanie zagrożeń oraz wzmacnianie właściwych zachowań, ocenia się ich skuteczność oraz modyfikuje w razie potrzeb, uwzględ-niając inicjatywy uczniów”;
w obszarze „Procesy zachodzące w szkole lub placówce” – wymaganie 2)
„Procesy edukacyjne mają charakter zorganizowany”, w którego cha-rakterystyce spełniania wymagania (na poziomie B) czytamy: „Na-uczyciele pracują wspólnie z uczniami nad doskonaleniem procesów edukacyjnych”;
w obszarze „Procesy zachodzące w szkole lub placówce” – wymaga-3)
nie „Kształtuje się postawy uczniów” w charakterystyce na poziomie B oczekuje się, że „Działania wychowawcze podejmowane w szkole lub placówce są planowane i modyfikowane zgodnie z potrzebami uczniów i ich udziałem”;
8 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 7 października 2009 roku w sprawie nadzo-ru pedagogicznego (Dz.U. z dnia 9 października 2009).
9 Cytowane rozporządzenie zakłada pięć poziomów wypełniania przez szkoły wymagania.
W załączniku do rozporządzenia szczegółowo opisane są charakterystyki na poziomie D (poziom podstawowy wypełniania wymagania) i B (poziom wysoki wypełniania wymagania).
182 Jakub Kołodziejczyk
w obszarze „Funkcjonowanie szkoły lub placówki w środowisku lokal-4)
nym” – wymaganie „Rodzice są partnerami szkoły”, w którym w cha-rakterystyce na poziomie D oczekiwania są następujące: „Szkoła lub placówka pozyskuje i wykorzystuje opinie rodziców na temat swojej pracy” oraz w tym samym wymaganiu na poziomie B: „Rodzice współ-decydują w sprawach szkoły lub placówki i uczestniczą w podejmowa-nych działaniach”;
w obszarze „Procesy zachodzące w szkole lub placówce” – wymaganie 5)
„Szkoła lub placówka ma koncepcję pracy” w charakterystyce na po-ziomie D znajduje się zapis (oczekiwanie): „Szkoła lub placówka działa zgodnie z przyjętą przez radę pedagogiczną koncepcją pracy”;
w obszarze „Zarządzanie szkołą lub placówką” – wymaganie „Funkcjo-6)
nuje praca w zespołach” w charakterystyce na poziomie D jest następu-jące: „Nauczyciele pracują zespołowo i analizują efekty swojej pracy”.
Jak widać, ważnym postulatem zawartym w wymienionych charaktery-stykach poziomów spełniania wymagań jest uczestnictwo uczniów. Wartość ta polega na angażowaniu uczniów w zachodzące w szkole procesy, planowa-niu i realizacji aktywności służących uczeplanowa-niu się (proces nauczania) i kształ-towaniu postaw (respekkształ-towaniu norm społecznych). Warto zauważyć, że stawianie oczekiwań wobec partycypacji uczniów występuje na poziomie B, oznaczającym wysoki stopień wypełniania przez szkołę wymagań stawianych przez państwo. W odniesieniu do uczestnictwa rodziców w wymaganiach zawarte są na podstawowym poziomie D oczekiwania związane z wykorzy-stywaniem przez szkołę opinii rodziców na temat swojego funkcjonowania, natomiast na poziomie wyższym oczekuje się współdecydowania rodziców w sprawach szkoły.