Narzędzia własne

W pracy zastosowano pięć narzędzi własnego autorstwa. Są to:

1) Kwestionariusz Interakcji Społecznych KIS, 2) Kwestionariusz Ról Społecznych KRS, 3) Wywiad IN SITU,

4) Wywiad PO,

5) Matryca taksonomiczna.

Arkusze autorskich narzędzi wykorzystanych do badań znajdują się w Aneksie 2.

Tabela 5

Narzędzia badawcze o zweryfikowanej wartości psychometrycznej

NAZWA TESTU AUTORZY WSKAŹNIKI PSYCHOMETRYCZNE ZASTOSOWANIE TESTU SKALE POMIAROWE

Inwentarz wewnętrznej każdej z pięciu skal (0,81-0,86), niższe (w większości wypadków 0,60-0,70) dla poszczególnych podskal.

Kwestionariusz do diagnozy cech osobowości zawartych w modelu pięcioczynnikowym, uwzględniający także poszczególne składniki każdej z cech „Wielkiej Piątki”.

Test składa się z pięciu skal:

neurotyczność, ekstrawertyczność, otwartość na doświadczenie , ugodowość, sumienność. Każda skala składa się dodatkowo z sześciu podskal.

Interpretacja wyników może dotyczyć zarówno wyników poszczególnych skal, podskal, jak i ich konfiguracji.

Skala Uczuć SUPIN S30 PU oraz 0,77 SUPIN S30 NU.

Narzędzie służy do pomiaru nasilenia negatywnych i pozytywnych emocji.

Przeznaczone jest do mierzenia aktualnych stanów emocjonalnych oraz stałych cech afektywnych. Podwyższone wyniki w skalach uczuć negatywnych mogą być sygnałami zaburzeń, a określenie relacji między nasileniem uczuć negatywnych i pozytywnych może okazać się pomocne przy odróżnianiu zaburzeń lękowych od zaburzeń nastroju.

Pozwala na pomiar dwóch niezależnych wymiarów uczuć:

PU – wymiar uczuć pozytywnych;

NU – wymiar uczuć negatywnych.

Kwestionariusz

Skale testu odznaczają się wysoką zgodnością wewnętrzna

(współczynniki w granicach 0,78-0,90), i zadowalającą stabilnością (współczynniki korelacji między dwukrotnym badaniem w odstępie 2-3 tygodni w granicach 0,73-0,80).

Kwestionariusz przeznaczony jest do diagnozowania stylów radzenia sobie ze stresem.

Wyniki ujmowane są na trzech skalach:

SSZ – styl skoncentrowany na zadaniu;

SSE – styl skoncentrowany na emocjach;

SSU – styl skoncentrowany na unikaniu.

Styl SSU może przyjmować dwie formy:

ACZ – angażowanie się w czynności zastępcze; wersji narzędzia mieści się w

Skala mierz cechę osobowości jaką jest zdolność do radzenia sobie z trudnościami, dostosowania się do szybko zmieniających się warunków

Wynik można analizować całościowo lub podawać dla dwóch czynników:

OR i OL.

adaptacja: Anna Kołodziej, Hanna Przybyła-Basista

granicach od 0,70 do 0,75.

Rzetelność polskiej wersji kwestionariusza mierzona alfą-Cronbacha wynosi 0,802 dla całego narzędzia, 0,773 dla podskali OR i 0,59 dla podskali OL.

środowiskowych i do samoregulacji. OR – Optymalna regulacja (Optimal Regulation)

OL – Otwartość na doświadczenia (Openness to Life Experience)

Skala ta uzyskuje różne wskaźniki psychometryczne w zależności od grupy, na której jest stosowana.

Np. w polskich badaniach Majkowicza oszacowanych przez niego danych uzyskanych od 400 chorych

z nowotworami współczynnik alfa Cronbacha dla podskali lęku wynosił 0,77-0,80,

dla podskali depresji 0,84-0,85.

Podskale lęku i depresji są ze sobą istotnie, choć niezbyt silnie, skorelowane –

współczynnik korelacji tau Kendalla

= 0,581, p < 0,00001.

Skala jest krótką i dość prostą metodą oceny nasilenia dwóch czynników: depresji i lęku.

Stosowana jest do badań populacji ogólnej, badań pacjentów ambulatoryjnych i pacjentów szpitalnych – zarówno w psychiatrii, jak i w ogólnej medycynie. Jest to narzędzie czułe na zmiany w stanie klinicznym pacjenta i można z jego pomocą odzwierciedlać skuteczność interwencji farmakologicznej lub

psychoterapeutycznej.

W skład narzędzia wchodzą dwie niezależne podskale:

narzędzia również jest wysoka, Alfa Cronbacha wynosi 0,80.

Skala Nowego Paradygmatu Środowiskowego (NEP Scale) mierzy skłonności do zachowań prośrodowiskowych.

W pracy wykorzystywany był wynik całościowy w Skali NEP.

Adnotacja. Opracowanie własne za: NEO-PI-R: Siuta, 2006; SUPIN: Brzozowski, 2010; CISS: Szczepaniak, Strelau, Wrześniewski, 1996; Ego-Resiliency Scale: Vecchione, Alessandri, Barbaranelli, Gerbino, 2010; Kołodziej, Przybyła-Basista, 2012; HADS: Zigmond, Snaith 1983; Majkowicz, 2000; NEP: Kulik, (bdw.), Dunlap, Van Liere, Mertig, Jones, 2000.

11 W Aneksie 5 umieszczone zostały szczegółowe informacje co do rzetelności polskiego narzędzia.

Kwestionariusz Interakcji Społecznych KIS Celem kwestionariusza KIS jest pomiar:

 pozytywnych doświadczeń życiowych,

 trudnych wydarzeń życiowych,

 sposobów radzenia sobie z trudnymi wydarzeniami

 radzenia sobie ze stresem,

 ilości kontaktów z członkami grupy,

 poziomu bliskości między członkami grupy.

Kwestionariusz składa się z sześciu pytań. Trzy pytania mają formę otwartą, badani proszeni są o udzielenie na nie odpowiedzi pisemnej o dowolnej objętości. Dwa pytania zawierają skalę szacunkową, badani proszeni są o zaznaczenie oceny na skali od 0 do 10.

Ostatnie pytanie w tym kwestionariuszu dotyczy poziomu bliskości między członkami grupy, zadaniem badanego jest stworzenie socjogramu.

Odpowiedzi w pytaniach otwartych kodowane są zgodnie z procedurą kategoryzacji danych jakościowych opisaną w podrozdziale 5.8.3. Pomiar bliskości obliczany jest przy zastosowaniu metod socjometrycznych. Badani ustawiają symbolicznie dystans między poszczególnymi członkami grupy a nimi samymi, przy czym ramy tego dystansu wyznacza kartka A4. Następnie mierzona jest odległości między poszczególnymi członkami grupy (w cm), a tak uzyskane wyniki podlegają standaryzacji. Szczegółowy opis interpretacji wyników pomiaru bliskości został umieszczony w podrozdziale 6.2.2. Dynamika procesów grupowych, w części B.

Kwestionariusz KIS jest wzorowany na metodach badawczych zastosowanych w badaniach, tak grup, jak i jednostek przebywających w izolacji arktycznej, które zostały opisane w artykule Palinkasa i Browner (1995a) oraz w pracy Johnsona, Bostera i Palinkasa (2003).

Kwestionariusz Ról Społecznych KRS

Celem kwestionariusza KRS jest pomiar pojawiających się w grupie ról społecznych.

Diagnozie podlega występowanie dziesięciu ról grupowych: naturalny przywódca (NP), człowiek grupy (CZG), człowiek kontaktów (CZK), człowiek akcji (CZA), praktyczny organizator (PO), perfekcjonista (P), siewca (SI), sędzia (SE), pozytywny dewiant (PD) oraz negatywny dewiant (ND). Każdej roli grupowej przypisano dwa stwierdzenia dotyczące charakterystycznego zachowania. Stwierdzenia zostały zaczerpnięte z opisu ról zespołowych

diagnozowanych za pomocą Kwestionariusza Ról Zespołowych Mereditha Belbina opracowanego na podstawie autoryzowanego przekładu Barbary Kożusznik i Doroty Ekiert Grabowskiej (Kożusznik, 1994) oraz badań walidacyjnych Stanisława A. Witkowskiego i Sławomira Ilskiego (2000). W narzędziu zmodyfikowanym na potrzeby badań polarników członkowie grupy dokonują ocen typu 360 stopni, weryfikując wszystkie role grupowe w kontekście wszystkich członków grupy. Każdy badany czytając poszczególne stwierdzenie zaznacza znakiem „x”, czy dany polarnik (łącznie z nim samym) posiada daną cechę.

Kwestionariusz KRS jest wzorowany nie tylko na spopularyzowanym w Europie modelu ról zespołowych rozwiniętym przez Belbina (1981) oraz powtórnej walidacji jego narzędzia opisanej w artykule Van Dierendoncka i Groena (2011), ale także na badaniach Johnsona, Bostera i Palinkasa (2003), którzy obserwując grupy pracujące w warunkach arktycznych diagnozowali m.in. przybierane przez członków zespołu role grupowe.

W tabeli 6 znajduje się wykaz ról grupowych wraz z ich krótkim opisem i przypisanym im stwierdzeniom z kwestionariusza Belbina.

Tabela 6

Role grupowe identyfikowane w kwestionariuszu KRS – opis

Rola grupowa Skrót Opis roli

NATURALNY PRZYWÓDCA

NP Kontroluje i nadzoruje sposób, w jaki grupa stara się osiągnąć cele.

Efektywnie wykorzystuje zasoby zespołu; rozpoznaje, mocne i słabe strony grupy; potrafi zidentyfikować i wykorzystać indywidualny potencjał każdego pracownika.

POZYTYWNY DEWIANT

PD Pozytywnie rozładowuje pojawiające się w grupie napięcie żartami, jego zachowanie wprawia innych członków grupy w dobry humor. Rola podobna do błazna, clowna grupowego.

NEGATYWNY DEWIANT

ND Nie podporządkowuje się zasadą panującym w grupie, nie przestrzega ustalonych norm zachowania. Skupia się na nim niechęć grupy, w sposób negatywny przyczynia się do rozładowania napięcia zespołu.

PRAKTYCZNY ORGANIZATOR

PO Systematycznie i efektywnie wdraża ustalone plany działania. Przekłuwa idee i koncepcje w realny plan działania.

CZŁOWIEK KONTAKTÓW

CZK Nawiązuje kontakty, które mogą przysłużyć się zespołowi. Szuka okazji, gromadzi informacje, które mogą być przydatne dla efektywnych działań grupy, jeśli trzeba, prowadzi negocjacje.

SĘDZIA SE Ocenia i analizuje pomysły pojawiające się w grupie. Ułatwia podejmowanie decyzji dzięki krytycznemu/refleksyjnemu podejściu do problemów.

CZŁOWIEK AKCJI CZA Koncentruje się na ustalaniu celów i priorytetów, wywiera bezpośredni wpływ na przebieg dyskusji grupowej. Nadaje kierunek wykorzystania wysiłku całej grupy.

CZŁOWIEK GRUPY CZG Dba o tzw. „ducha grupy”. Zapobiega konfliktom, wspiera członków zespołu, wzmacnia współpracę i ułatwia komunikację między poszczególnymi osobami. Jest lojalny wobec grupy.

SIEWCA (CZŁOWIEK IDEI)

SI Generuje nowe pomysły i innowacyjne strategie działania. Skupia się na istocie problemów, dzięki konfrontacji popularyzuje swoje idee, nawet gdy opinia grupy jest bardzo spójna.

PERFEKCJONISTA P Jest nastawiony na efekt pracy, dba o terminowe kończenie zadań przy jak najwyższym standardzie ich wykonania. Bywa trudny w kontaktach, skupia się na szczegółach, preferuje systematyczne działania od spontanicznej mobilizacji do pracy.

PRZYWÓDCA FORMALNY/

NIEFORMALNY

Stosunek identyfikacji roli naturalnego przywódcy u rzeczywistego kierownika grupy, do identyfikacji tej roli u osób nie pełniących formalnej funkcji kierowniczej.

Adnotacja. Opracowanie własne za: Kożusznik, 1994; Witkowski & Ilski, 2000.

Wywiad IN SITU

Wywiad IN SITU to wywiad częściowo strukturalizowany składający się z szesnastu pytań. Badanie polarników miało w dużej mierze charakter eksploracyjny stąd mając na uwadze takie cechy charakterystyczne tej formy wywiadu, jak: osoba badana, jak i badacz mają swobodę formułowania wypowiedzi w dowolny sposób, plan wywiadu może obejmować zarówno pytania otwarte, jak i zamknięte, w trakcie przeprowadzenia wywiadu badacz może samodzielnie sformułować pytanie w reakcji na wypowiedź osoby badanej, osoba badana może rozwinąć swoją wypowiedź ponad to, o co została bezpośrednio zapytana (Stemplewska-Żakowicz, 2009), zdecydowano się na jej zastosowanie.

Celem wywiadu było uzyskanie informacji na temat:

 sposobu rekrutacji do ekspedycji polarnej,

 celu wyjazdu na Spitsbergen,

 oceny stopnia realizacji wyznaczonych celów grupowych oraz osobistych,

 oceny produktywności grupy,

 norm, które wytworzyły się w grupie,

 sposobu przywództwa w grupie,

 trudnych wydarzeń, z jakimi badany spotyka się podczas ekspedycji polarnej,

 sposobów radzenia sobie z trudnymi wydarzeniami.

Podczas badania in situ w wywiad wkomponowane również zostały pytania z kwestionariusza KIS.

Odpowiedzi na pytania otwarte kodowane są zgodnie z procedurą kategoryzacji danych jakościowych opisaną w podrozdziale 5.8.3, natomiast poczucie bliskości obliczane jest zgodnie z metodą socjometryczną opisaną przy kwestionariuszu KIS.

Wywiad IN SITU wzorowany jest na badaniach Granta i jego zespołu (2007), którzy w ramach projektu SOAP (Selection of Antarctic Personnel) weryfikowali metody selekcyjne, które można stosować do rekrutacji personelu pracującego w Antarktydzie. Przede wszystkim do opracowania pytań w wywiadzie posłużyły badania pilotażowe, które autorka niniejszej

pracy przeprowadziła podczas zgrupowania szkoleniowego 34. Ekspedycji Polarnej PAN, które miało miejsce w polskich Tatrach. Z polarnikami, którzy przygotowywali się na wyjazd na Spitsbergen przeprowadzono wywiady częściowo ustrukturalizowane, na podstawie których było możliwe skonstruowanie ostatecznej wersji kwestionariusza użytej do badań ekspedycji opisywanej w niniejszej pracy.

Wywiad PO

Wywiad PO to wywiad ustrukturalizowany składający się z czternastu pytań, które są zadawane badanemu w ściśle określonej kolejności, a na które badany ma ograniczoną swobodę odpowiedzi. Głównym celem tego wywiadu nie była już eksploracja, a weryfikacja stopnia adaptacji do warunków polarnych oceniana z perspektywy zakończenia ekspedycji.

Wywiad dostarcza informacji na temat:

 oceny adaptacji zespołu i poszczególnych członków ekspedycji polarnej,

 ponownego uczestnictwa w ekspedycji polarnej,

 stopnia realizacji wyznaczonych celów,

 produktywności grupy,

 zadowolenia z przywództwa,

 rocznej oceny ilości kontaktów w grupie.

Diagnoza stopnia adaptacji do sytuacji polarnej dokonywana jest w formie ocen typu 360 stopni. Główną inspiracją do zastosowania tego typu analiz są badania Granta i jego zespołu (2007) prowadzone w ramach projektu SOAP, w których proszono kierownika ekspedycji polarnej o jakościową oceną stopnia adaptacji do warunków polarnych poszczególnych uczestników ekspedycji.

Matryca taksonomiczna

Matryca taksonomiczna to arkusz obserwacyjny stworzony do badania czynników społecznych i środowiskowych, w których funkcjonują polarnicy. Matryca zawiera osiemnaście pytań, które podzielone zostały w cztery kategorie: warunki mieszkaniowe, warunki środowiskowe, sfera społeczna, czas wolny. Na każde pytanie badani udzielają odpowiedzi szacując swój stopień zadowolenia na skali od 0 do 10, ponadto istnieje możliwość udzielenia dodatkowej oceny opisowej, która, jeśli się pojawi może podlegać analizie zgodnie z procedurą kategoryzacji danych jakościowych opisaną w podrozdziale 5.8.3.

Główną inspiracją do stworzenia tego typu arkusza obserwacyjnego były badania Weiss, Feliot-Rippeault i Gauda (2007) przeprowadzone we francuskiej stacji na Antarktydzie, których celem była eksploracja wykorzystania przestrzeni w stacji polarnej.

Pytania dotyczące sfery społecznej zostały stworzone na podstawie badań opisanych przez Palinkasa i Browner (1995a) dotyczących satysfakcji z otrzymywanego wsparcia społecznego.