Moja znajomość z Andrzejem miała przez pewien czas charakter czysto towarzyski – wspólna kawa lub lunch. Ale w pewnym momencie, gdzieś w drugiej połowie lat 90., Andrzej postanowił wciągnąć mnie do współpracy nad problemem zarządzania portfelem obligacji Skarbu Państwa.
Pomysł analizy rynku instrumentów stopy procentowej oraz wyko-rzystanie tej analizy do zarządzania inwestycjami w obligacje skarbowe Andrzej rozważał już od pewnego czasu. Efektem było opracowanie przez niego programu w systemie Excel, który miał wspomagać takie zarządzanie. Andrzej chciał, aby takie narzędzie wspierania decyzji inwestycyjnych zaimplementować w banku PBK, w którym był wtedy głównym ekonomistą. Rozmowy z dilerami z banku sugerowały rozbu-dowę programu o dodatkowe moduły analizy. Andrzej uznał, że moja wiedza matematyczna może być przydatna w pracy nad stworzeniem tych nowych modułów. Dalsze rozmowy z potencjalnymi użytkownikami systemu pokazały, że celowe jest budowanie samodzielnego systemu (a nie nakładki na Excel), który mógłby być integrowany z innymi systemami informatycznymi pracującymi w banku. W efekcie powstał pomysł stworzenia samodzielnego systemu analizy polskiego rynku
Andrzej Palczewski 110
instrumentów dłużnych. Od tego momentu stało się jasne, że nie jest to przedsięwzięcie, które może zrealizować dwóch uniwersyteckich profe-sorów. Należało stworzyć firmę, której zadaniem byłoby rozbudowanie początkowego pomysłu Andrzeja do rozmiarów samodzielnego systemu decyzyjnego. Tworzenie firmy wymagało rozwiązania dwóch podstawo-wych problemów: znalezienie środków na działalność oraz znalezienie ludzi, którzy by tę działalność prowadzili. Te zadania podzieliliśmy między siebie: Andrzej nakłonił dr. Stanisława Nowaka, prowadzącego firmę Towarzystwo Usług Ubezpieczeniowych TUR, do uruchomie-nia firmy jako firmy córki tego Towarzystwa, a ja znalazłem młodych informatyków, którzy byli gotowi pracować nad budowaniem systemu zarządzania inwestycjami na rynku papierów dłużnych.
Tak powstała Korporacja Badań nad Ryzykiem Inwestycyjnym Inter-Risk, której Profesor Andrzej Sopoćko został prezesem. Potem były dwa lata intensywnej pracy nad budową systemu. Ze strony Andrzeja wymagało to przełożenia wiedzy ekonomicznej na język na tyle precyzyjny i jednoznaczny, aby nasi informatycy mogli stworzyć odpowiednie algorytmy oraz zaimplementować je do systemu. Moim zadaniem było znajdowanie właściwych narzędzi matematycznych pozwalających prowadzić efektywne obliczenia potrzebne w różnych analizach. Wymagało to od nas obu zgłębienia różnego typu konwencji funkcjonujących na rynku finansowym, a następnie przełożenia ich na język, który byłby zrozumiały dla zatrudnionych informatyków. Na tym wczesnym etapie rozwoju polskiego rynku finansowego wiele z obowią-zujących konwencji było wprost przenoszonych z rozwiniętego rynku europejskiego, czasem z dokonywanymi ad hoc adaptacjami. Wszystko to było słabo udokumentowane – po prostu praktycy działający na rynku wiedzieli, jakie zasady obowiązują. W efekcie tylko dzięki temu, że Andrzej pracował jednocześnie w banku mogliśmy dotrzeć do osób, które realnie znały aktualnie obowiązujące konwencje (na doda-tek znały daty, w których obowiązujące konwencje były zastępowane innymi).
Od Inter-Risk do Big Data 111
Zasadniczym pomysłem Andrzeja było stworzenie systemu opty-malnych decyzji inwestycyjnych na rynku instrumentów dłużnych, który pozwalałby na uwzględnienie prognoz inwestora dotyczących przyszłego zachowania rynku. Takie systemy optymalnych inwestycji były od pewnego czasu tworzone na rynku akcyjnym. Były to modele, które rozszerzały klasyczny model Markowitza o możliwość włączenia prognoz inwestora – można tu wymienić model Treynora-Blacka czy też powstały w firmie Goldman-Sachs model Blacka-Littermana. Na rynku instrumentów dłużnych podstawowym modelem optymalnego inwesto-wania był jednak model oparty na czasie trinwesto-wania (duration), czasem rozszerzany o wypukłość (convexity). Modele takie bazowały wyłącznie na historycznych danych rynkowych i nie było w nich miejsca na włą-czenie prognoz inwestora na temat przyszłego zachowania rynku. Pomysł Andrzeja polegał na wprowadzeniu do modelu możliwości tworzenia przez inwestora scenariuszy zachowania przyszłych stóp procentowych.
Istotą modelu było prognozowanie rzeczywistej rentowności instrumen-tów dłużnych w oparciu o wybrany scenariusz. Ten zasadniczy pomysł wymagał w wielu punktach szczegółowego dopracowania lub dostoso-wania do oczekiwań inwestorów. Wiele potrzebnych analiz wymagało też znalezienia nowych narzędzi matematycznych (to była najczęściej domena mojego udziału w projekcie). Wreszcie chodziło o wygodne dla użytkownika przedstawienie wyników analiz (tym zajmowali się nasi informatycy).
Po około dwóch latach pracy powstała pierwsza robocza wersja Systemu Planowania i Weryfikacji Inwestycji LIBRA. Celem sys-temu było zarządzanie inwestycjami na rynku papierów dłużnych oraz poszukiwanie najlepszych możliwości inwestycyjnych. Już wstępna wersja systemu pozwalała analizować inwestycje na międzybankowym rynku polskich papierów dłużnych o stałym kuponie i inwestycje w bony skarbowe w oparciu o kwotowania na rynku wtórnym. System działał w połączeniu online z dystrybucją informacji rynkowych, co pozwalało uzyskać bogaty zestaw analiz pojedynczych papierów, otwartych
pozy-Andrzej Palczewski 112
cji oraz całego rynku. Istotnym komponentem systemu była możliwość tworzenia scenariuszy zachowania rynku i rozważanie różnych warian-tów inwestowania. System pozwalał na bieżąco analizować zachowanie stóp procentowych oraz monitorować i analizować ryzyko inwestycyjne.
Zewnętrznym elementem w stosunku do systemu informatycznego były systematycznie uaktualniane prognozy podstawowych parametrów finan-sowych oferowane przez naszą firmę.
Jak zostało wspomniane, firma Inter-Risk razem z systemem informatycznym oferowała także zestaw standardowych prognoz stóp procentowych na polskim rynku. Prognozy te miały być przykładem tworzenia scenariuszy, a jednocześnie pozwolić mniej doświadczonym użytkownikom na pełne wykorzystanie możliwości systemu. Problem tworzenia wiarogodnych prognoz był dla nas bardzo ważnym ele-mentem oferowanego produktu. Było sprawą całkowicie oczywistą, że odpowiedzialność za tworzenie prognoz spadła na Profesora Andrzeja Sopoćko. W końcu on był jedynym w naszym gronie w pełni profe-sjonalnym ekonomistą. Muszę przyznać, że Andrzej przez długi czas wywiązywał się z tego zadania nadspodziewanie dobrze. Aby zadania tego nie czynić nadmiernie skomplikowanym, Andrzej ograniczył się do prognozowania stóp procentowych ustalanych przez Radę Polityki Pie-niężnej. Uznaliśmy, że znając stopy ustalone przez RPP, można z dużą dozą dokładności przewidzieć ruch pozostałych stóp procentowych na rynku. Te prognozy Andrzej opracowywał przez około rok, osiągając zaskakującą wręcz zgodność z decyzjami RPP (odchylenie prognozy od rzeczywistej decyzji nie było nigdy większe niż 0,5%). Zasługuje to na szczególne podkreślenie, bo prognozy były przedstawiane zwykle z miesięcznym wyprzedzeniem w stosunku do decyzji RPP (czytelnikowi należy przypomnieć, że w tamtym okresie, czyli latach 2000–2002 stopy procentowe w Polsce były na poziomie rzędu 10%, więc błąd 0,5% był rzeczywiście bardzo mały).
Po opracowaniu roboczej wersji systemu LIBRA rozpoczęliśmy poszukiwanie potencjalnych użytkowników zainteresowanych
imple-Od Inter-Risk do Big Data 113
mentacją systemu. Było to związane także z koniecznością pozyskania dalszych środków na rozwój firmy. Wymagało to wielu rozmów z poten-cjalnymi zainteresowanymi, połączonych z prezentacją systemu. Był to rodzaj zajęcia dość nietypowy dla uniwersyteckich profesorów. Stara-liśmy się robić to jak najlepiej, czasem razem, czasem osobno, często wspierani przez pracujących nad systemem informatyków. W ramach tej działalności odbyliśmy dziesiątki rozmów handlowych i wykonaliśmy podobną liczbę prezentacji. Pokazywaliśmy system w wielu bankach, państwowych i prywatnych, firmach ubezpieczeniowych, a także róż-nych państwowych agencjach. System spotykał się ze sporym zaintere-sowaniem ze strony naszych rozmówców, ale finalnie nie udało się nam nikogo zainteresować jego wdrożeniem (chociaż niektóre negocjacje były już dość zaawansowane). Kiedy patrzę na te starania z perspektywy czasu, wydaje się, że nasze przedsięwzięcie było trochę przedwczesne z punktu widzenia rozwoju przedsiębiorczości w Polsce. Nasza firma była typowym przykładem start-up’u, czyli jedną z takich firm, które dzisiaj traktowane są jako potencjalny nośnik innowacyjnych rozwiązań.
Ale blisko 20 lat temu było to zjawisko zupełnie nieznane na polskim rynku. Wiele dużych instytucji nie miało świadomości, że mała firma bez doświadczenia może im zaoferować coś, czego nie dostaną od dużego dostawcy. Jednocześnie mniejsze firmy oraz agencje rządowe nie w pełni rozumiały jeszcze korzyści wynikające z efektywnego zarządzania wła-snymi środkami. Z drugiej strony na rynku brakowało firm typu venture capital, które były gotowe inwestować własny kapitał w rozwój start-up’u, licząc na przyszły potencjalny zysk. Wreszcie, w przypadku firm córek dużych firm zagranicznych, brakowało odwagi polskich menedżerów na inwestowanie w powstałe na polskim rynku innowacje.
W efekcie po dwóch latach intensywnej pracy firma Inter-Risk zakończyła działalność. Z mojego punktu widzenia nie był to jednak czas stracony. Nie tylko nauczyłem się wiele na temat praktycznych aspektów funkcjonowania rynku finansowego, ale także zyskałem spore doświadczenie w kontaktach z biznesem. Dla Andrzeja nie było to
Andrzej Palczewski 114
zapewne aż tak nowe, ponieważ miał już doświadczenie w pracy na rynku finansowym. Okres działalności firmy był także okazją do znacz-nego zacieśnienia kontaktów z Andrzejem. Nasza codzienna współpraca w ramach firmy zamieniła się w bliskie relacje także poza firmą, które utrzymujemy ze sobą do tej pory.