Zadaniem współczesnej szkoły jest przygotowanie uczniów nie tylko do egzaminów, ale także do uczenia się przez całe życie. Wprawdzie szkoła jest głównym, choć nie jedynym miejscem uczenia się, ale to właś-nie w właś-niej uczniowie w największym stopniu uczą się samodzielwłaś-nie zdobywać wiedzę.
Korzyści z podnoszenia przez nauczycieli umiejętności uczenia się uczniów są następujące:
• nauczyciel wie, jak pomagać uczniom w uczeniu się; wie, które jego działania wzmacniają u ucz-niów motywację do uczenia się,
• uczniowie przyjmują odpowiedzialność za własny rozwój, wzrastają ich zaangażowanie i motywa-cja do uczenia się, wiedzą, jak mają się uczyć.
W ewaluacji wymagania „Procesy edukacyjne są zorganizowane w sposób sprzyjający uczeniu się”
zbierane są dane dotyczące działań, które służą kształtowaniu umiejętności uczenia się: podejmowania decyzji przez uczniów, wyrażania przez nich opinii, poszukiwania różnych rozwiązań, dokonywania re-fleksji nad własnym uczeniem się.
Z danych zebranych podczas obserwacji wynika, że takie działania są obecne na większości ocenia-nych lekcji. Jednocześnie widoczne jest to, że nie zawsze dotyczą one wszystkich uczniów lub że są lekcje, na których nie są w ogóle realizowane (Wykres 30).
Ważne w uczeniu się jest dopuszczenie możliwości popełnienia błędu i traktowanie go jako doświad-czenia, które może być wykorzystane do wyciągania wniosków na temat przyczyn jego popełnienia. Ta refleksja zaś pozwala analizować własne uczenie się i rozwija umiejętność dokonywania samooceny.
Tymczasem dane zebrane od uczniów świadczą o tym, że obawa przed popełnieniem błędu nie jest obca wielu z nich: w szkołach podstawowych jedynie nieco połowa uczniów deklaruje, że nie boi się popełniać błędów na wszystkich lekcjach; w gimnazjach i liceach odsetek ten spada do 34–35%. Najbardziej niepo-koi stosunkowo wysoki odsetek uczniów, którzy twierdzą, że nie są wolni od lęku przed popełnieniem błędu na połowie lekcji lub częściej.
Wykres 30. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez wizytatorów obserwujących lekcje Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy SEO.
Wykres 31. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez wizytatorów obserwujących lekcje Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy SEO.
Wykres 32. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez uczniów na pytanie ankiety „Moja szkoła”
Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy SEO.
Tymczasem udzielanie pomocy w uczeniu się powinno być obowiązkiem każdego nauczyciela i nie powinno zależeć od typu szkoły czy też jej specyfiki.
Uczniów zapytano, czy ktoś pomógł im zastanowić się, czego danego dnia się nauczyli. Z ankiet wyni-ka, że najczęściej uczniowie otrzymali takie wsparcie w dniu badania w szkołach podstawowych (52% na wszystkich lub na większości lekcji). Jednocześnie jednak duża grupa uczniów uznała, że takie wsparcie otrzymała na mniej niż połowie lekcji, co jest niepokojące: w gimnazjach i liceach jest to niemal co piaty uczeń, w pozostałych typach szkół sytuacja jest tylko nieco lepsza. Są także uczniowie, którzy w cią-gu całego dnia nie mieli w ogóle takiej możliwości (najczęściej w liceach – 20% i gimnazjach – 18%).
Oczywiście nie można na tej podstawie wyciągnąć wniosku, że nauczyciele nie dawali uczniom wskazó-wek. Jeśli je dawali, to uczniowie nie uznawali ich za pomocne (Wykres 33).
Wykres 33. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez uczniów na pytanie ankiety „Moja szkoła”
Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy SEO.
W porównaniu z wynikami ewaluacji z poprzedniego roku spadł odsetek uczniów, którzy deklarowa-li, że nie otrzymali takich wskazówek w ogóle (w ubiegłym roku było to 30% w szkołach podstawowych, 41% w gimnazjach i 39% w szkołach ponadgimnazjalnych). Warto jednak podkreślić, że w poprzednim roku uczniowie mieli do wyboru tylko dwie odpowiedzi: tak i nie.
Popatrzmy na kwestię refleksji nad własnym uczeniem z innej perspektywy. Podczas obserwacji wi-zytatorzy zbierali informacje dotyczące tego, czy nauczyciele prowadzili lekcje w taki sposób, aby ucz-niowie mieli możliwość jej podsumowania (które m.in. pomaga uczniom w refleksji nad tym, czego się nauczyli). Dane z obserwacji pokazują, że takie działania są często prowadzone w szkołach, choć nie na wszystkich lekcjach (Wykres 34 i 35).
Wykres 34. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez wizytatorów obserwujących lekcje Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy SEO.
Wykres 35. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez wizytatorów obserwujących lekcje Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy SEO.
Wykres 36. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez uczniów na pytanie ankiety „Moja szkoła”
Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy SEO.
Uczniowie byli pytani w ankietach o otrzymywanie wskazówek dotyczących tego, jak się uczyć.
Widoczne jest, że najpowszechniej nauczyciele wyjaśniają to uczniom w szkołach podstawowych (57%
uczniów twierdzi, że wszyscy ich nauczyciele to robią), najrzadziej zaś w ten sposób pracują nauczyciele w technikach i liceach ogólnokształcących – po 18% wskazań).
Wykres 37. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez uczniów na pytanie ankiety „Moja szkoła”
Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy SEO.
Mimo iż działania nauczycieli nie są powszechne (w rozumieniu, że nie wszyscy nauczyciele zda-niem uczniów je prowadzą), to uczniowie – generalnie – deklarują, że potrafią się uczyć (Wykres 37 – odpowiedzi „zdecydowanie tak” i „raczej tak”). Co ciekawe, najczęściej twierdzą tak uczniowie szkół podstawowych. Potem wraz z poziomem edukacji ten odsetek spada (z drobnymi różnicami wśród ucz-niów szkół ponadgimnazjalnych). Warto zwrócić uwagę, że więcej niż jeden z dziesięciu uczucz-niów lice-um ogólnokształcącego udziela negatywnej odpowiedzi („raczej nie” lub „zdecydowanie nie” – w slice-umie 11%). Porównując te wyniki z danymi z pytań dotyczących wsparcia, widzimy, że to właśnie w szkołach podstawowych uczniowie dostają więcej pomocy od nauczycieli w zakresie kształtowania ich umiejętno-ści uczenia się. Potem na kolejnych etapach to wsparcie jest mniej obecne w relacjach między uczniem a nauczycielem. Tymczasem zebrane dane świadczą o tym, że jest ono ciągle uczniom potrzebne, gdyż umiejętności uczenia się, które nabyli w szkole podstawowej, muszą być rozwijane, bo w przeciwnym razie mogą być niewystarczające na kolejnych etapach nauki.
Warto też zauważyć, że opinie nauczycieli na temat umiejętności uczenia się ich uczniów są bardziej pozytywne na wyższych etapach edukacji (wyjątkiem są tu szkoły zawodowe) i że te opinie nie idą w pa-rze z tym, co uważają uczniowie tych szkół (Wykres 38).
Wykres 38. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez uczniów na pytanie ankiety „Moja szkoła”
Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy SEO.