Nazwy odtoponimiczne

1. Nazwy przeniesione

Do tej grupy należą nazwy, które zostały przeniesione „z jednego obiektu na inny obiekt bez względu na to, czy to jest obiekt realnie istniejący, czy też jest to obiekt nierealny”51. J. Bubak nazwy przeniesione umieścił w klasie nazw kulturalnych wyróżnionych przez W. Taszyckiego. Przyjmując w tej monogra-fii klasyfikację semantyczną H. Borka, traktuje się je jako odrębną kategorię, przynależną do nazw odtoponimicznych. Aby uznać nazwę za przeniesioną, pierwotnie nomen proprium musiało przejść do appellativum, a następnie

appellativum ponownie zostało użyte jako nomen proprium52, np. Warszawa (nazwa własna – stolica Polski) – warszawa (apelatyw – stolica Polski, naj-droższe i najbardziej znane miasto w Polsce) – Warszawa (nazwa nowej osady w Ameryce).

Wśród nazw przeniesionych wyróżnione zostały nazwy ponowione53. Na-zwę tę nadała społeczność, która z określonych przyczyn przeniosła ją na inny obiekt, leżący na tym samym terenie, co pierwotny, zwykle w bliskim sąsiedz-twie, np. przejście nazwy: łąki na określenie pola, pola na łąki, lasów na pola itd. Za ponowione uznać można nazwy miejscowe powstałe od nazw wodnych54, np. miasto Warta i rzeka Warta.

50 W. Taszycki, Słowiańskie nazwy miejscowe. Ustalenie podziału, s. 49.

51 J. Bubak, Nazwy przeniesione w polskiej toponomastyce, „Onomastica” X, 1965, s. 51.

52 S. Hrabec, Polskie apelatywa toponomastyczne, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzy-stwa Naukowego” XIV, 1968, s. 325–326; Z. Zierhofferowa, K. Zierhoffer, Obce nazwy geograficzne

w polszczyźnie – ich związki z kulturą i wartości, jakie do niej wnoszą, [w:] Nazwy własne a kultura: Polska i inne kraje słowiańskie, pod red. Z. Kalety, Warszawa 2003, s. 79–95.

53 J. Treder, Nazwy ponowione wśród nazw przeniesionych, „Onomastica” XXIV, 1979, s. 19–43.

54 Odnosi się to do dużych rzek, ale dla małych rzeczek, potoków i jezior stwierdzenie to nie jest już słuszne. Zob. A. Wilkoń, Polskie nazwy miejscowe od nazw wodnych, „Onomastica” VIII, 1963, s. 89.

54 Analiza i interpretacja materiału

1.1. Od nazwy obiektu znajdującego się na terenie Polski:

Aleksandrowskie, Bogdałowskie, Chylińska, Dobrska, Krużewniki, Rudzka, Warszawa, Warszawka, Wyszyńska.

1.2. Od nazwy obiektu (państwa, stanu, wyspy) znajdującego się poza granica-mi Polski:

Berlinek, Galicja, Korea, Manhattan, Moskwa, NRD, Paryż, RFN, Rzym-sko, Sachalina, Sachalinów, Sahara, Teksas, Wietnam, Włochy.

1.3. Od nazwy pasma górskiego:

Bieszczady, Karpacka, Karpaty55.

1.4. Od nazwy charakterystycznego obiektu przyrodniczego:

Dąb Bartek.

2. Nazwy dyferencyjne

Kiedy w danej okolicy zakładane były osiedla o takich samych nazwach, zacho-dziła konieczność ich odróżnienia, dlatego do pierwotnego onimu dodawano dodatkowy człon odróżniający. W ten sposób powstawały nazwy w formie zesta-wień. Jako człon odróżniający do starej nazwy dodawano najczęściej przymiot-nik mały, nowy lub liczebprzymiot-nik drugi. Z czasem zestawienia takie przekształcały się w zrosty i złożenia lub nowe nazwy przybierały formę zdrobnienia z przy-rostkiem (np.: Miłaczewek: Miłaczew, Żeroniczki: Żeronice).

Nazwy dyferencyjne (nazwane też podziałowymi56) tworzone były (i są) nie tylko formantem -ek, -ec, -ik, ale również poprzez dodanie przymiotnikowego członu odróżniającego, który tworzy opozycje: mały – wielki, nowy – stary, górny – dolny, np.: Duża Bibianna – Mała Bibianna, Czachulec Stary – Nowy

Czachulec. Swego rodzaju innowacją było na tym terenie pojawienie się nazw

tworzących system asemantyczny57: numeryczny (np. Bądków Pierwszy, Bądków

Drugi) i literowy (np. A, B, C). Nazwy wchodzące w tzw. układy

przymiotniko-we58, np.: Bądków Pierwszy, Bądków Drugi, Kaczki Średnie, Kaczki Plastowe, wcale nie musiały znajdować się blisko siebie, czasami mogły je dzielić znaczne odległości.

55 Nazwę Karpaty rozpatrzeć można jako przymiotnik od ap. karpa ‘pień drzewa z korzeniami’ (zob. S. Gajda, Przymiotnikowe sufiksy -at- i -ast- w polskiej toponimii, „Zeszyty Naukowe WSP im. Powstańców Śląskich w Opolu. Językoznawstwo X”, 1987, s. 24), jednak opierając się na eksploracji terenowej i wywiadach z autochtonami, zdecydowano się zaklasyfikować ją do oma-wianej grupy.

56 Z. Zierhofferowa, Nazwy podziałowe. Podstawa wyodrębnienia, charakterystyka i klasyfikacja, [w:] V Ogólnopolska Konferencja Onomastyczna, pod red. K. Zierhoffera, Poznań 1988, s. 289–295.

57 A. Cieślikowa, Nazwy własne we współczesnym języku polskim, [w:] Polszczyzna 2000, pod red. W. Pisarka, Kraków 1999, s. 106.

2.1. Nazwy dyferencyjne syntetyczne:

Boleszczynek, Brudzewek, Gadówek, Galewek, Galewki, Janówek, Kali-nówka, Koźminek, Krępka, Lipiczanka, Marcjanówek, Marulewek, Miła-czewek, Pęcherzewek, Piorunówka, Skęczniewek, Tarnówka, Wypychówek, Żdżarki, Żeroniczki.

2.2. Nazwy dyferencyjne analityczne w postaci zestawienia 2.2.1. Człon określający + człon dyferencyjny:

−

Mała Bibianna, Mały Cisew, Mały Paluszek, Mały Zygmuntówek;

−

Holendry, Nowe Józinki, Nowe Poroże, Nowy Czachulec, Nowy Kwiatków, Nowy Orzepów, Stara Wrząca, Stare Gadowskie Ho-lendry, Stare Piekary, Stare Poroże;

−

−

Paź-dzierowice.

2.2.2. Człon dyferencyjny + człon określający:

−

Kaczki Średnie, Kwiatków Mały, Posoka Duża, Posoka Mała, Siewieruszki Małe, Siewieruszki Wielkie, Zimotki Małe, Zygmun-tówek Mały;

−

Kwiatków Stary;

−

Słomów Górny;

−

Kowa-le Księże, KowaKowa-le Pańskie, Psary Kościelne, Słomów Kościelny, Szadów Księży, Szadów Pański;

−

Drugie, Tokary Pierwsze, Warenka Druga, Warenka Pierwsza;

−

Bru-dzew – Kolonia, Dziadowice – Folwark, Kowale Pańskie – Ko-lonia, Krwony – KoKo-lonia, Marianów – KoKo-lonia, Miłaczew – Kolonia, Radyczyny – Kolonia, Skarżyn – Kolonia, Słod-ków – Kolonia, Strachocice – Kolonia, Turkowice – Kolonia;

−

Leśni-czówka, Kaczki Technikum, Rzymsko BG, Rzymsko DA, Smaszew PGR, Warenka Wały.

56 Analiza i interpretacja materiału

3. Nazwy lokalizujące

3.1. Względem miejscowości lub części miejscowości:

Do Małoszyny, Do Woli, Na Bierzmie, Na Brudzewie, Na Budach, Na Cicho-wie, Na Dąbrowicę, Na Głowach, Na Golicy, Na Golimówkę, Na Jabłonce, Na Kaczce, Na Kaczkach, Na Kociatach, Na Kolnicy, Na Kordowni, Na Kowa-lach, Na Marulewie, Na Milejowie, Na Posokę, Na Sacałach, Na Siedliskach, Na Smolinie, Na Tarnowie, Na Turkowicach, Na Woli, Od Janiszewskiego, Od Kępiny, Od Wichertowa, Pod Bogdałowem, Pod Boleszczynem, Pod Brudzy-niem, Pod Chylińskim, Pod Dąbrowicą, Pod Ewinowem, Pod Gąsinem, Pod Grąbkowem, Pod Jabłonną, Pod Janiszewem, Pod Kaczki, Pod Kawęczyn, Pod Kawęczynem, Pod Lipiczem, Pod Międzylesie, Pod Polichno, Pod Rogo-wem, Pod Rusockim, Pod Smoliną, Pod Tokarami, Pod Wolą, Pod Żdżarki, Podgłuchowne, Podstodowie59, Podstrachockie, Przy Łódzkim, W Krępkę. 3.2. Względem rzeki lub cieku wodnego:

Koło Kiełbaski, Koło Teleszyny, Koło Warty, Nad Wartą, Przy Janówku, Przy Kiełbasce, Za Bystrzą, Za Teleszyną.