W latach 2014-2018 można było zaobserwować w niektórych regionach Polski strukturalne niedopasowanie na rynku pracy, co skutkowało występowaniem bezrobocia w pewnych grupach zawodowych i jednoczesnym niedoborem pracowników w innych zawodach, chociaż skala tego zjawiska była znacznie mniejsza niż w latach poprzednich. Według danych Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w 2018 r. zawodem deficytowym, o najwyższej średniomiesięcznej przewadze napływu ofert nad napływem bezrobotnych, był zawód magazyniera (przewaga ofert wyniosła 10,1 tys.) oraz zawody specjalisty do spraw sprzedaży (4,3 tys.) oraz programisty aplikacji (3,9 tys.).
W większości województw zawodem nadwyżkowym był zawód zawód sprzedawcy sklepowego. W 2018 r. przewaga bezrobotnych nad ofertami pracy wyniosła 85,6 tys. Do zawodów nadwyżkowych należy też zaliczyć również kucharzy (22,1 tys.), średni personel do spraw statystyki i dziedzin pokrew-nych (17,1 tys.), fryzjerów (15,0 tys.) oraz ślusarzy (14,9 tys.).
Wśród zawodów wymagających wykształcenia wyższego najbardziej nadwyżkowe w 2018 r. pozostawały zawody: specjalisty do spraw administracji i rozwoju (z przewagą 7,5 tys. bezrobotnych w stosunku do ofert pracy) oraz ekonomisty (6,9 tys.), co wiązało się z faktem niedopasowania struktury kształcenia do potrzeb rynku pracy.
Bezpośredni wpływ na sytuację poszczególnych zawodów na rynku pracy ma tworzenie i likwidacja miejsc pracy. W 2018 r. powstało w Polsce 717,8 tys. nowych miejsc pracy (o 103,0 tys. więcej niż w 2014 r.), zlikwidowano natomiast 300,5 tys. miejsc (o 19,4 tys. mniej niż w 2014 r.). Nowo utworzone miejsca pracy powstały przede wszystkim w województwie mazowieckim (151,7 tys.), a najmniej ich utworzono w województwie lubuskim (11,2 tys.).
Wykres 18. Nowo utworzone i zlikwidowane miejsca pracy
-450 -300 -150 0 150 300 450 600 750 2014 2015 2016 2017 2018
Zlikwidowane miejsca pracy Nowo utworzone miejsca pracy
Saldo tys.
Źródło: Z-05 Badanie popytu na pracę.
Na uwagę zasługuje fakt, że w ogólnej liczbie nowo utworzonych miejsc pracy znajdują się niezagospoda-rowane miejsca pracy. Na koniec 2018 r. było 29,9 tys. nowych, jeszcze nie obsadzonych miejsc, głównie w handlu; naprawie pojazdów samochodowych (21,6%) oraz w przetwórstwie przemysłowym (21,0%). Najczęściej były to miejsca przeznaczone dla specjalistów, robotników przemysłowych i rzemieślników, pracowników usług i sprzedawców oraz operatorów i monterów maszyn i urządzeń.
Wykres 19. Wolne miejsca pracy według zawodów
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 tys. Przedstawiciele władz publicznych,
wyżsi urzędnicy i kierownicy
Specjaliści
Technicy i inny średni personel
Pracownicy biurowi
Pracownicy usług i sprzedawcy
Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy
Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy
Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń
Pracownicy wykonujący prace proste
2014 2015 2016 2017 2018
Źródło: Z-05 Badanie popytu na pracę.
Analiza wolnych miejsc pracy w latach 2014-2018 pokazuje, że w każdej z grup zawodów odnotowano znaczny wzrost liczby wolnych miejsc pracy, przy czym najwyższy wzrost miał miejsce w grupie pracowników wykonujących prace proste – o 282,9%, robotników przemysłowych i rzemieślników – o 250,4%, operatorów i monterów maszyn i urządzeń – o 209,9% oraz pracowników usług i sprzedawców – o 161,8%. Rozkład wolnych miejsc pracy był nierównomierny w poszczególnych województwach. W 2018 r. ze 122,5 tys. wolnych miejsc pracy najwięcej było w województwie mazowieckim (27,4 tys.), śląskim (15,1 tys.) i wielkopolskim (13,7 tys.), najmniej natomiast w województwie warmińsko-mazurskim (2,3 tys.) i podlaskim (1,7 tys.).
Niedopasowania strukturalne są przede wszystkim skutkiem stosunkowo niskiej mobilności siły roboczej. Niezbyt duża skala migracji wewnętrznych z terenów o niskim popycie do terenów o popycie wyższym powoduje przestrzenną koncentrację bezrobocia. Regiony słabiej rozwinięte, gdzie jest mniejszy popyt na pracę, są obszarami o najwyższym stopniu bezrobocia w skali kraju. Niedobory pracowników mają natomiast miejsce przede wszystkim w dynamicznie rozwijających się regionach, głównie w dużych aglomeracjach miejskich.
Wykres 20. Niewykorzystane potencjalne zasoby pracy a w 2018 r.
0 100 200 300 400 Bezrobotni
Niepełnozatrudnieni Bierni poszukujący pracy, ale niegotowi do jej podjęcia Bierni nieposzukujący pracy, ale gotowi do jej podjęcia
Mężczyźni Kobiety
500 600 700 tys.
a Osoby w wieku 15-74 lata.
Źródło: Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL).
Głównymi miernikami określającymi stopień niedopasowania podaży i popytu na pracę są przede wszystkim poziom i natężenie bezrobocia. Na uwagę zasługują też zbiorowości znajdujące się na pograniczu pomiędzy pracą a bezrobociem oraz bezrobociem a biernością zawodową, które z okresu na okres mogą zmienić swój status na rynku pracy i płynnie przechodzić do populacji bezrobotnych oraz z niej wychodzić. Stanowią ją populacje osób niepełnozatrudnionych, którzy byliby gotowi pracować więcej godzin tygodniowo, biernych zawodowo poszukujących pracy, ale niegotowych do jej podjęcia oraz biernych zawodowo nieposzukujących pracy, ale gotowych do jej podjęcia. Suma osób bezrobotnych, osób potencjalnie aktywnych zawodowo oraz niepełnozatrudnionych daje obraz niewykorzystanych w pełni potencjalnych zasobów pracy.
W 2018 r. osoby należące do powyższych kategorii liczyły w sumie 1 320 tys. (w tym 49,7% kobiet), wobec 2 693 tys. w 2014 r. (w tym 49,5% kobiet). Populacja bezrobotnych zmniejszyła się w analizowanym okresie o 57,9% (mężczyzn o 55,5%, a kobiet o 60,6%). Jednocześnie nastąpił spadek o 48,5% liczby osób niepełnozatrudnionych, które chciałyby pracować więcej godzin tygodniowo (mężczyzn o 43,5%, a kobiet o 51,5%). Liczba biernych nieposzukujących pracy, ale gotowych do jej podjęcia zmniejszyła się o 39,9%, (spadek o 47,8% dla mężczyzn i o 29,7% dla kobiet. Stosunkowo najmniejsze zmiany (spadek o 22,8%) zaszły wśród biernych poszukujących pracy, ale niegotowych do jej podjęcia (spadek o 23,8% dla mężczyzn i o 21,8% dla kobiet).
Według danych Eurostatu udział wolnych miejsc pracy w krajach członkowskich Unii Europejskiej wyniósł od 1,5% w 2014 r. do 2,2% w 2018 r. W 2018 r. najwyższy wskaźnik wystąpił w Czechach (5,5%), Belgii (3,5%), Niemczech (3,1%) oraz Holandii (3,0%), a najniższy w Grecji (0,6%). W Polsce udział ten wyniósł 1,2%.
Kultura
Czytelnictwo
W badanym okresie instytucje samorządowe i organizacje pozarządowe inicjowały propagowanie czytelnictwa w ramach strategii oraz programów kierowanych do całej populacji lub określonych grup społecznych, wykorzystując przy tym potencjał bibliotek publicznych. Podstawowym zadaniem biblio-teki jest rozwijanie i zaspokajanie zainteresowań czytelniczych oraz informacyjnych lokalnej społeczno-ści. Działalność bibliotek służy udostępnianiu wiedzy i nauki oraz rozwojowi kultury. W latach 2014-2018 odnotowano spadek liczby bibliotek publicznych (łącznie z filiami) w Polsce z 8 094 w 2014 r. do 7 925 w 2018 r. Najliczniejszą grupę spośród 1 496 bibliotek specjalistycznych działających w 2018 r. były biblio-teki naukowe1 – 58,4%. Większość placówek bibliotek publicznych funkcjonowała na wsi – 65,4%. W 2018 r. odnotowano spadek liczby czytelników aktywnie wypożyczających zarejestrowanych w bi-bliotekach publicznych w stosunku do 2014 r. Najwięcej osób korzystających z zasobów bibliotecznych zaobserwowano w województwie małopolskim – na 1000 mieszkańców przypadało 194 czytelników w bibliotekach publicznych. W 2018 r. najwyższy wskaźnik wypożyczonych woluminów w bibliotekach publicznych na 1 czytelnika odnotowano w województwie świętokrzyskim – 19,7. Porównując 2018 r. z 2014 r. w każdym z województw wystąpił spadek wskaźnika – najmniejszy w województwie mazo-wieckim (2,6%) i opolskim (2,8%), a największy w województwie pomorskim (13,8%). Wśród osób korzysta-jących z zasobów bibliotek publicznych największy odsetek stanowiły osoby w wieku 25-44 lata – 28,3%, a najbardziej aktywne były osoby w wieku 13-15 lat – 39,7% ludności w tym wieku. Biorąc pod uwagę kry-terium wykonywanego zajęcia przeważały osoby uczące się – 38,1%, a osoby pracujące stanowiły 37,9% czytelników zarejestrowanych w bibliotekach publicznych. Coraz więcej bibliotek publicznych posiada li-cencję na dostęp do książek, czasopism oraz baz danych udostępnianych w sieci, co ułatwia czytelnikom moż-liwość korzystania z nich. W 2018 r. udział komputerów oddanych do dyspozycji czytelników w bibliotekach publicznych wyniósł 51,6% ogólnej liczby komputerów figurujących w ewidencji, a 96,9% bibliotek posiadało dostęp do Internetu. Podążając za oczekiwaniami społeczeństwa biblioteki organizują różnego rodzaju imprezy (np. literackie) dla swoich użytkowników. W 2018 r. odbyło się 278,9 tys. takich przedsię-wzięć, z czego najwięcej (97,2%) zorganizowano w bibliotekach publicznych. W wydarzeniach tych wzięło udział 7,6 mln uczestników.
Tablica 12. Czytelnicy w bibliotekach
WYSZCZEGÓLNIENIE 2014 2015 2016 2017 2018 w tys. Biblioteki naukowe 1 482,2 1 421,8 1 292,5 1 213,1 1 167,1 Biblioteki pedagogiczne (łącznie z filiami) 295,0 274,6 245,0 235,9 201,9 Biblioteki fachowe 24,4 19,2 18,3 19,1 17,9 Biblioteki fachowo-beletry-styczne 22,6 20,6 24,6 25,8 21,2
Ośrodki informacji naukowej, technicznej i ekonomicznej
1,8 1,9 1,8 1,6 1,0
Biblioteki towarzystw naukowych
1,2 0,6 0,6 1,1 0,8
Źródło: K-03 Sprawozdanie biblioteki.
1 Dane o bibliotekach naukowych uwzględniają 14 bibliotek publicznych oraz 1 bibliotekę pedagogiczną, które posiadały także status biblioteki naukowej.
W 2018 r. Biblioteka Narodowa opublikowała raport dotyczący poziomu czytelnictwa w Polsce. Przeczytanie co najmniej jednej książki w ciągu roku potwierdziło 37% badanych. Wśród tych respon-dentów styczność z tekstem w języku obcym zadeklarowało 38% osób. Najwyższy udział czytających książki zaobserwowano wśród osób w wieku 15-24 lata. Wraz z rozwojem cyfryzacji czytelnicy coraz czę-ściej sięgali po teksty w formie elektronicznej. Niemal co drugi aktywny czytelnik zadeklarował korzysta-nie z e-booka. W 2015 r. podjęto działania mające na celu poprawę stanu czytelnictwa w Polsce. Rada Ministrów uchwaliła „Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa” program wieloletni na lata 2016-2020. Jednym z jego priorytetów jest zwiększenie atrakcyjności oferty bibliotek publicznych oraz wzmocnienie zainteresowań i aktywności czytelniczej uczniów.