Stan materiałó
w przekazanych do badania
Dość często zdarzały się też błędy, braki i niejednoznaczności w zakresie opisu licz-by kart zawartych w pakietach. Zasadniczo można stwierdzić, że obowiązek poda-nia w opisie pakietu dokładnej liczby kart znajdujących się w nim był przez komisje traktowany z dużą swobodą.
Dość zaskakujące efekty przyniosło badanie kart do głosowania z Obwodowej Komi-sji Wyborczej nr 8 w Konarzewie. Podczas dokonywania oględzin materiału, który zgodnie z opisem na pakietach Delegatura Krajowego Biura Wyborczego w Pozna-niu przekazała do Archiwum Państwowego w PoznaPozna-niu, okazało się, że karty z tej komisji zostały ostemplowane pieczęcią „Obwodowej Komisji Wyborczej nr 9 w Ko-narzewie”. Zespół odstąpił od badania tych kart, sądząc, że ma do czynienia z karta-mi z innego obwodu głosowania. W toku wyjaśniania sprawy okazało się, że karty te, choć zostały ostemplowane pieczęcią z niewłaściwym numerem obwodu (nr 9 zamiast nr 8), to z całą pewnością należą do OKW nr 8. Błąd był spowodowany tym, że jej pieczęć „uległa uszkodzeniu”. Jak napisano w wyjaśnieniu:
„Pomyłka prawdopodobnie wynikała z faktu, że podczas przeliczania kart do głosowania i podpisywania protokołu z przeliczania kart uległa uszkodzeniu właściwa pieczątka obwodowej komisji wyborczej. Pracownik Urzędu pilnie zamówił drugą pieczęć. W tej chwili trudno stwierdzić, kto popełnił błąd, czy pracownik, który zamawiał pieczęć, czy osoba, która wykonywała pieczęć. Fak-tem jest, że pomyłki nie zauważono ani w Urzędzie Gminy, ani nie zauważył jej Przewodniczący Obwodowej Komisji Wyborczej nr 8 w Konarzewie, który miał obowiązek sprawdzenia w dniu wyborów, czy komisja otrzymała wła-ściwą pieczęć. […] Przez cały dzień głosowania nikt z członków komisji, jak również żaden wyborca nie zauważył błędu...”27.
Nad- i niekompletność przekazanych materiałów
W kilku przypadkach w pakietach z kartami znalazły się materiały dodatkowe (zob. ilustracja 5), które nie podlegały badaniu i archiwizacji. Nie powinny więc trafić do dokumentów przekazanych do badania. Najczęściej błąd polegał na dołączaniu spi-su wyborców. Nie sposób jednak stwierdzić, czy uchybienie to było wynikiem pracy samej komisji, czy przekazującego karty urzędu gminy, w którym materiały zostały zdeponowane. Co prawda spisy wyborców nie powinny znaleźć się w materiałach z kartami, jednak zgodnie z wytycznymi PKW i jedne, i drugie były pakowane do zbiorczej paczki razem z pozostałymi materiałami roboczymi komisji. W tej sytu-acji – zwłaszcza jeśli nie dochowano należytej staranności w zakresie opisu i upo-rządkowania materiału – łatwo o błąd. Zespoły badawcze miały z tym do czynienia w siedmiu przypadkach: Obwodowej Komisji Wyborczej nr 11 w Iłży, OKW nr 454 Warszawa – Praga Południe, OKW nr 4 w Prószkowie (powiat opolski), OKW nr 327 Wyjaśnienia urzędnika wyborczego gminy Dopiewo z 2 listopada 2015 roku dotyczące materiałów z wy-borów samorządowych przeprowadzonych 16 listopada 2014 roku przekazywanych z Obwodowej Komisji Wyborczej w Konarzewie.
52 Nie ważne głosy , ważny pr oblem
w Rudzie Śląskiej, OKW nr 3 w Tomaszowie Lubelskim, OKW nr 7 w Grabnie i OKW nr 7 w Wolbromie. W każdym z tych przypadków, kiedy stwierdzono obecność spisu wyborców, natychmiast – bez przeglądania i fotografowania zawartości – przeka-zywano go pracownikom archiwów celem jego zabezpieczenia i zwrócenia właści-wym instytucjom.
Ilustracja 5. Przykłady dodatkowych materiałów pakowanych razem z pakietami z kartami do głoso-wania
53
Stan materiałó
w przekazanych do badania
Inne przypadki nadkompletności materiałów wyborczych to: protokoły głosowania, różnego rodzaju brudnopisy, materiały robocze i pomocnicze komisji obwodowej, potwierdzenia odbioru materiałów wyborczych, instrukcje, akty prawne, przewod-niki po wytycznych PKW, a nawet materiały biurowe. Szczególnie negatywnie na tym tle wypadły oględziny materiału z Obwodowej Komisji Wyborczej nr 7 War-szawa – Śródmieście, gdzie w czterech z czternastu nieopisanych worków zespół badawczy odnalazł: teczki z dokumentami komisji, cztery egzemplarze protokołów głosowania, brudnopisy protokołów, nakładki w alfabecie Braille’a, puste karty, spis wyborców, przyrządy biurowe oraz okrągłą pieczęć obwodowej komisji wyborczej (ilustracja 5.).
Z kolei podczas badania zawartości worków z OKW nr 454 Warszawa – Praga Połu-dnie stwierdzono, że wśród kart do głosowania z tego obwodu znajduje się bardzo duża liczba kart z obwodu nr 464. Dokumenty te prawdopodobnie znalazły się omył-kowo w workach z oznaczeniami obwodu nr 454, co sugeruje błąd w pakowaniu przez urzędników gminy. W związku z tym, że przekazany materiał był niekomplet-ny i zawierał wymieszane karty z dwóch obwodów, badacze zostali zmuszeni do odstąpienia od szczegółowego badania kart do głosowania z tego obwodu.
Do kart wykorzystanych stosunkowo często dołączane były karty niewykorzystane. Nie podlegały one jednak badaniu i archiwizacji.
Zdarzały się braki w zakresie kart z wyborów do innych (niebadanych przez ze-spół, ale podlegających archiwizacji) organów samorządowych. Przykładowo: wor-ki z opisywanej już komisji nr 454 nie zawierały wszystwor-kich kart z wyborów do rady dzielnicy. Największy problem stanowiły jednak braki w zakresie kart ważnych w wyborach do sejmików województw. Uniemożliwiły one bowiem przeprowadze-nie pełnego badania w trzech obwodach na 100 wylosowanych. W materiałach OKW nr 1 w Kobierzycach (gm. Bielany Wrocławskie) nie przekazano pakietów z kartami zawierającymi głosy nieważne oraz głosy ważne z list nr 1, 6, 8, 9, 10. W pakietach OKW nr 81 Warszawa – Mokotów nie znaleziono kart z wyborów do sejmików z list 3 i 4. W materiałach z OKW nr 3 w Rudzie Śląskiej zabrakło części głosów ważnych28. Do nietypowej sytuacji doszło w trakcie badania kart z Obwodowej Komisji Wybor-czej nr 7 w Gryfinie. Wśród pakietów z głosami ważnymi badacze znaleźli 36 kart więcej, niż wskazywał protokół z głosowania w tym obwodzie (wszystkie oddane prawidłowo na listę nr 8). Co więcej, według protokołu tej komisji wyborcy mie-li z niej wynieść ponad 40 kart (tyle wynosiła różnica między kartami wydanymi a wyjętymi z urny). W ten sposób Obwodowa Komisja Wyborcza wytłumaczyła tak dużą rozbieżność w liczbie kart, która była wynikiem pominięcia 36 kart z głosami ważnymi w trakcie liczenia głosów.
28 W późniejszym terminie materiały te odnaleźli pracownicy urzędów gmin i dzielnic, poinformowani przez Fundację o stwierdzonych brakach. Władze gmin i dzielnic zadeklarowały przekazanie brakujących kart do archiwów.
55
Błędy w kwalifikacji głosów
Błędy w kwalifikacji głosów wykryte przy okazji badań kart do głosowania dotyczą właściwie wyłącznie nieprawidłowej oceny ważności głosu – pomyłki polegające na przypisaniu głosu ważnego niewłaściwemu komitetowi stwierdzane były absolut-nie wyjątkowo29. W praktyce więc można przyjąć, że błędy kwalifikacji tworzą dwie podstawowe kategorie. Pierwsza z nich to głosy nieważne, które zostały błędnie uznane za ważne, a druga – to błąd popełniony w przeciwną stronę: głosy ważne uznane omyłkowo za nieważne. Każdy z tych rodzajów błędów ma inny charakter. Analizę ilościową obu zjawisk utrudniają dwie przeszkody. Pierwsza z nich wynika z jakości danych zgromadzonych przez zespół – jest to opisany w rozdziale meto-dologicznym problem niepełnego opisu około 1/3 głosów błędnie kwalifikowanych. Drugi problem wiąże się z naturą samego zjawiska – rozkład liczby tego typu błędów jest bardzo skośny. W części komisji nie odnotowano żadnych błędów tego typu, w zdecydowanej większości ich liczba była mniejsza niż pięć głosów, natomiast w grupie stanowiącej około 20% przebadanych komisji takie nieprawidłowości po-jawiały się z wyraźnie większą częstotliwością niż w pozostałych – choć nadal jest to liczba stosunkowo niewielka, nieprzekraczająca 3% oddanych głosów. Ze wzglę-du na mały rozmiar próby, ograniczony dodatkowo przez błąd badania, nie da się oszacować skali pewności dotyczącej wyników, a wyliczenie błędów standardowych i przedziałów ufności jest w takiej sytuacji wątpliwe. Trzeba mieć jednak świado-mość tego, że oba zjawiska wystąpiły na niewielką skalę. Nawet gdyby skala znie-kształceń wyników wyborów przez nie powodowanych była przez nas dwukrotnie niedoszacowana, to nadal są to generalnie efekty marginalne. Różnią się one o dwa rzędy wielkości od liczby głosów koniecznej do zdobycia mandatu w przeciętnym okręgu w wyborach sejmikowych.