W spółczesny świat charakteryzuje się daleko idącymi zmianami, dokonującymi się w wielu dziedzinach ludzkiego życia. Dostrzega się nowe formy industrializacji, które promują rozprzestrzenianie się społeczeństwa przem ysłowego, prowadząc w iele narodów i państw zarówno do bogactwa gospodarczego, jak i zmieniających się warunków życia społecznego. Przemiany środowiska pracy pociągają zatem za sobą przemiany w środowisku życia człowieka, wyznaczając tempo rozwoju cywilizacji miejskiej przez wzrost liczby miast i ich mieszkańców oraz rozpowszechnianie miejskiego modelu życia wśród ludności wiejskiej. Proces industrializacji i urbanizacji uchodzi w ięc za istotny komponent rozwoju społecznego i ekonomicznego nowoczesnych społeczeństw.
Innym znaczącym czynnikiem postępu społecznego jest rozwój środków społecznego przekazu, dzięki którym nowe i sprawniejsze formy komunikowania się ułatwiają szybki przepływ informacji.
Aktualne przeobrażenia cywilizacji odnoszą się także do rozwoju myśli i nauki oraz, w dziedzinie działania, do postępu umiejętności technicznych. Tak rozumiane zmiany prowadzą przede wszystkim do coraz lepszego i pełniejszego poznania samego człowieka, jego natury, przyczyniają się do zgłębiania tajemnic świata, uzdalniają człowieka do wywierania bezpośredniego wpływu na życie wielu ludzi.
Jest niewątpliwe, że postęp techniczny, będący wynikiem odkryć naukowych, w dużym stopniu pomaga człow iekow i w rozwiązywaniu wielu ważnych problemów. Jednak „człowiek dzisiejszy zdaje się być stale zagrożony przez to, co jest jego własnym wytworem, co jest wynikiem pracy jego rąk, a zarazem - i bardziej jeszcze - pracy jego umysłu, dążeń jego woli. Owoce tej wielorakiej działalności człowieka zbyt rychło i w sposób najczęściej nie przewidywany, nie tylko i nie tyle podlegają «alienacji» w tym sensie, że zostają odebrane temu, kto je wytworzył, ile - przynajmniej częściow o, w jakimś pochodnym i pośrednim zakresie skutków - skierowują się przeciw człow iekow i”1. Zmieniająca się rzeczywistość spowodowała, że człowiek, częściej niż dotychczas, zdaje się odczuwać poczucie zagubienia i osamotnienia. Stosunki, jakie łączyły go z innymi ludźmi, zatraciły obecnie reprezentowaną dawniej wartość, stając się nade wszystko środkiem osiągania pieniądza, władzy i sukcesu. Samotność i społeczna izolacja nabrały
1 J a n P a w e ł I I , Redemptor hominis, W atykan 1979, n r 15. 2 0 2
-charakteru sposobu życia, niosąc wielu milionom jednostek nowoczesnego społeczeństwa, w miejsce oczekiwanej wolności i wyzwolenia, psychiczną pustkę i wyobcowanie.
Zauważa się, że sytuacja współczesnego człowieka, popadającego w niewolę rzeczy, produkcji i stosunków ekonomicznych jest nadto zasadniczym bodź cem zmian na płaszczyźnie życia kulturowego. W związku z tym coraz częś ciej zauważa się różnego rodzaju próby odpowiedzi na pytania o przeznaczenie człowieka oraz jego odniesienie do dynamizmu doczesnego życia i cywilizacji, zarówno w zakresie społecznym, politycznym jak i kulturowym. W konsekwen cji wiele ludzi nowoczesnego społeczeństwa, żyjącego w świecie ogólnego cha osu, wykazującego tendencje wzmożonej dehumanizacji relacji międzyludzkich, kieruje się w stronę nowych, alternatywnych prądów kulturowych i religijnych, nawołujących do tworzenia społeczności wolnych od dominacji techniki, odbu dowujących zniszczone więzi ze środowiskiem naturalnym czy zaspokajających w człowieku naturalny głód wyższych wartości.
Jednązpropozycji odpowiadających na potrzeby i pragnienia współczesnego świata jest z pewnością ruch N ew A ge (nazwa „New A ge” w tłumaczeniu na język polski oznacza dosłownie „Nowy Wiek” lub „Nową Erę”), fascynujący sw ą nowością, odmiennością, a nawet - w mniemaniu wielu - oryginalnością założeń ideowych i propozycji działań.
G eneza ruchu New A ge
Geneza N ew A ge jest odległa, sięgająca starożytnej gnozy2. Świadczą o tym głoszone przez N ew A ge gnostyckie idee pochodzące z II i III w., utożsamiające naturę wewnętrznego, duchowego człow ieka z naturą boga pojmowanego bezosobow o, to znaczy jako wszystko-ogarniającą Jedność. Jedność ostateczna - to dążenie do stania się bezosobow ą boskością, jednym bytem duchowym. „Chodzi zatem - jak zauważa C.V. Manzanares - o rodzaj religii kosm icznej, w której kosmos utożsamia się niemal wyłącznie ze światem duchowym, Boskim ”3. W N ew A ge dostrzegamy tendencję prokosmiczną, wyrażającą nadzieję na objawienie się pełni prawdy o boskim pochodzeniu świata i przenikaniu materii przez ducha. N iewątpliwie również na związek N ew A ge z gnozą wskazuje fakt, że zarówno głosiciele średniowiecznej gnozy, jak i zw olennicy Nowej Ery chcieliby wyjaśnić w szystkie tajemnice, by uwolnić człow ieka od zależności od świata.
2 Niektórzy z autorów zajmujący się New Age doszukują się korzeni ruchu w drugiej połowie XX w. Inni sięgają do XIX-wiecznej teozofii.
Duchowe, ponowne narodziny traktują jako najistotniejsze zadanie, by własną w olą osiągnąć uwolnienie od egocentrycznego modelu życia.
N ow ożytne korzenie N ew A ge to przede w szystkim Towarzystwo T eozoficzne założone w 1875 r. w Now ym Jorku przez rosyjską imigrantkę Helenę Pietrowną Bławatską4. G łów ną ideą głoszoną przez tę organizację była „idea wspólnej prawdy” dla w szystkich religii świata, wychodząca ponad w szelkie ewentualne różnice. Zrzeszeni w Towarzystwie Teozoficznym wierzyli w mistrzów, których utożsamiali z istotami duchowymi lub ludźmi obdarowanymi szczególn ą m ocą5. Samo zaś Towarzystwo Teozoficzne od samego początku przejawiało w rogi stosunek do chrześcijaństwa.
W Europie za początek i narodziny N ew A ge uważa się działalność austriackiego antropozofa Rudolfa Steinera (1861-1925) oraz utworzone przez niego w Dormach koło Bazylei w 1913 r. Towarzystwo Teozoficzne. R. Steiner g łosił nadejście na przełomie X X i XXI w. tzw. szóstej epoki świata spod znaku Wodnika, która ma przynieść nowy globalny porządek.
4 Niektórzy autorzy za nowożytne korzenie New Age uważają ukazanie się w Kaliforni książki autorstw a Alice A nn Bailey (1880-1949) p.t. Powrót Chrystusa. O d czasu ukazania się tej publikacji idee ruchu rozprzestrzeniły się i znalazły wielu zwolenników wśród dużej liczby stowarzyszeń, bractw i ruchów! por. J. D a n n e e l s , Nowy Ład. Nowa Ludzkość. Nowa
wiara, Kraków 1992, s. 9-10.
L. Dyczewski twierdzi, że chociaż za początek New Age uważa się wyżej wymienione publikacje, to jednak rzeczywisty rozwój ruchu przypada n a lata bezpośrednio po wojnie Stanów Zjednoczonych z W ietnam em , jako swoista form a kultury pacyfistycznej; por. L. D y c z e w s k i , Kultura polska w procesie przemian, Lublin 1993, s. 185.
R. Tom czak wymienia dwa czasowo równolegle źródła pow stania ruchu. Pierwsze - to miejscowość F indhorn w Szkocji, gdzie w latach 60. kilkuosobowa grupa bezrobotnych założyła, mimo niesprzyjających warunków klimatycznych, ogród warzywny, w którym w ciągu kilku lat (zaledwie 7) osiągnięto rekordow e plony. Zjawisko to wiązano z wpływem ludzkiej energii na stan roślinności. Jedna z członkiń, lider owej społeczności, Eilee Caddy, odkryła, że m a w sobie moc odbierania wewnętrznych objawień, których treścią były relacje między sferą emocjonalno-uczuciową ludzi, a kontekstem ich życia. Przy praktycznym zastosowaniu tej wiedzy doszła do wniosku, że ludzka świadomość, to jest energia ducha i serca, skierowana jest n a świat roślin, co czyni je bardziej owocne. D o rozgłosu Findhorn przyczynił się D. Spangler, który rozwinął specyficzną duchowość wspólnoty i opublikował ją w dziele Objawienie: Narodziny N ew Age, które traktow ane jest jako księga objawień.
Drugim źródłem , n a które wskazuje R. Tomczak są wspólnoty wiejskie powstałe w Kalifornii. Ich pojaw ienie się jest związane z reakcją społeczną na strukturę systemu kapitalistycznego. Odznaczały się one prostotą stylu życia, samowystarczalnością w ramach wspólnoty oraz oddaw aniem się medytacji.
F. C apra, jed en z głównych teoretyków ruchu, wskazuje na inne, niż wymienione wyżej, źródła pow stania New Age. Należą do nich: ruch flower power, muzyka rockowa, kryzys współczesnej cywilizacji, ruch hippisowski, myśli i religie W schodu z orientalnymi technikam i medytacyjnymi, osiąganymi niejednokrotnie za pom ocą środków odurzających, holistyczne ujmow anie rzeczywistości, tzw. psychologia humanistyczna według której religia stanowi pew ną konieczność człowieka, wynikającą z potrzeby odniesienia do przedm iotu czci, gdzie istotną rzeczą jest nie treść relacji, ale ich konieczne istnienie; por. R. T o m c z a k , Bezdroża New Age, Z ielona G ó ra 1994, s. 12-16.
5 Por. C.E. С u m b e y , The Hidden Dangers o f the Rainbow. The New Age Movement and
Our Coming Age o f Barbarism, Shreveport 1983, s. 44.
-Obecnie N ew A ge nie jest już uważany za ruch elitarny. Sprawiła to działalność w ielu organizacji zrzeszonych pod szyldem ruchu jak również w ielom ilionow e nakłady książek o tematyce N ew A ge, które wprowadziły świadom ość Nowej Ery w szerokie warstwy społeczne, oferując im tą drogą now y sposób na życie.
Wybrane założenia wpływające na wizję rodziny w ideologii ruchu New Age Próba określenia wizerunku rodziny w percepcji N ew Age domaga się rekonstrukcji głównych założeń ideowych ruchu. N ie ulega jednak wątpliwości, że New Age jest różnorodnym i złożonym fenomenem, co niewątpliwie stwarza trudności, w jego precyzyjnym zdefiniowaniu. Dlatego słuszna wydaje się opinia, że wierzenia określane mianem „New A ge” nie są sprowadzalne do jednej wspólnej „religii”, reprezentując całą rodzinę wierzeń6.
Podbudowa naukowa N ew Age
N ew Age zawdzięcza swoją popularność i ogólny sukces przede wszystkim temu, że prezentuje siebie jako system oparty na podstawach naukowych. Zwolennicy ruchu odstępują od tradycyjnego rozumienia nauki, opartego na filozofii kartezjańskiej (dualizm, mechanicyzm, skrajny racjonalizm), proponując w zamian tak zwane holistyczne ujęcie.
Dążeniem współczesnego człowieka jest chęć pogodzenia wiary i nauki. Konfrontuje on przedmiot wyznawanej przez siebie wiary z danymi nauko wymi. Nauka, w przeciwieństwie do wiary, jawi się jako rzeczywistość pewna i sprawdzalna. Najlepszą w ięc religią jest ta, która może wykazać się najso lidniejszymi podstawami naukowymi. Zaś N ew A ge, propagując i wykorzy stując naukę do poparcia swoich tez, zyskuje sobie w ten sposób niezasłużo ną popularność7. Tak zwana naukowa religijność staje się pokusą dla wielu religijnie zaangażowanych ludzi. Ponadto, według N ew Age, konieczna jest zmiana funkcjonujących dotąd schematów myślenia. Dotychczasowe racjo nalne i analityczne m yślenie musi zastąpić nowe - „syntetyczne”, rozumiane w specyficzny sposób.
W szechświat nie jest maszyną, ale jednym wielkim i żywym organizmem funkcjonującym na bazie relacji jakościowych. W szystkie elementy tego organizmu są ze sobą spokrewnione, a człow iek nierozerwalnie tworzy część tego splotu, to znaczy bierze udział w organicznym życiu całości.
6 Zob. E.V. B a r k e r , N owe ruchy religijne, Kraków 1997, s. 251-339.
7 Jest tak dlatego, że proponow ana przez New Age „naukowość” nie zawsze m a solidne naukowe podstawy.
Konsekwencją takiego ujęcia staje się zanegowanie wolności człowieka i jego odpowiedzialności za własne czyny. Cały w ięc wszechświat jest według New A ge czymś jednym (monizm), a człowiek powinien czuć się jedynie częścią natury i całego kosmosu. Bóg również uważany jest za część wszechświata. Jest on wszystkim i wszystko jest bogiem (panteizm). Ponieważ wszystko jest jednym, nie ma żadnego zróżnicowania między duszą a ciałem, Bogiem a światem i człowiekiem , rozumem a uczuciem, w iedzą a gnozą i okultyzmem, sferami świadomymi i nieświadomymi, a także m iędzy m ężczyzną i kobietą.
Głoszona przez N ew Age zasada androgeniki głosi więc ideał równowagi pierwiastka m ęskiego i żeńskiego w każdym człowieku. W ten sposób mężczyzna uczy się postaw i zachowań bardziej kobiecych, kobieta zaś stara się swoje myślenie i aktywność społeczną uczynić bardziej męską8. Konsekwencją pomieszania tożsamości męskiej i żeńskiej jest niewątpliwie rozwój feminizmu, a w szczególności takich jego aspektów, jak uwielbienie pierwiastka kobiecego w przyrodzie, kult Matki Ziemi, kobiecy szamanizm.
Nietrudno dostrzec, że taka propozycja wizerunku mężczyzny i kobiety oraz podejmowanych przez nich działań, prowadzi do braku równowagi w ramach struktury rodziny oraz uniemożliwia jej realizację społecznie określonych celów.
Religie Wschodu
Jedną z cech wyróżniających N ew Age jest całkowite zanegowanie przez ten ruch chrześcijaństwa i zaliczenie go do religii zacofanych i przebrzmiałych. W zamian proponuje się adeptom ruchu nową, o światowym zasięgu religię, w której jednak nie ma miejsca na osobowego i transcendentnego Boga, a „obowiązujące” zasady moralne ulegają rozluźnieniu.
Autorzy zajmujący się problematyką Ery Wodnika jednom yślnie uważają, że N ew A ge skłania się ku religiom Wschodu, w których rozwinięte jest dośw iadczenie m istyczne i samoudoskonalające człow ieka techniki. Rozum i autorytet oraz dogmat i moralność są wypierane przez doświadczenie, a głównym punktem oparcia staje się uczucie. Korzystając z duchowości Wschodu, N ew A ge pragnie znaleźć drogę rozwiązania ludzkich zmagań i problemów. Według zw olenników ruchu, religie orientalne preferują wiarę w ogromne m ożliw ości istot ludzkich bez pom ocy bóstwa, określając w ten sposób kosm iczny wymiar człow ieka. Brak w nich jasnej granicy między człow iekiem a naturą i całym kosm osem . W ostateczności celem człowieka staje się zjednoczenie z bezosobow ą jednością całego wszechświata. Zdaniem czołow ych pisarzy ruchu, odrzucenie przez N ew Age religijności
8 Por. R. B a e r , W m atni New Age, Kraków 1996, s. 199.
-Zachodu spowodowane jest tym, że przedmiotu kultu poszukuje ona nie wewnątrz siebie, ale poza swoim wnętrzem. N a m iejsce „zewnętrznej religijności” wprowadzane są w Nowej Erze elem enty duchowości wschodniej, „wewnętrznej”. Oznacza to, że tego rodzaju podejście do religii jest sw oistą formą synkretyzmu, w którym Boga zastępuje człow iek dążący do samozbawienia przez praktykę doskonałości osobistej, oczyszczenia z win i ubóstwienia sam ego siebie. W N ew A ge nie liczy się treść wiary, ale jej przeżywanie i zauroczenie nią. K onsekwencją takiego traktowania wiary jest całkowite pom ieszanie i brak w łaściw ego zrozumienia tych wartości, które są głównym kanonem chrześcijan.
Skoncentrowanie uwagi człow ieka na samym sobie oraz rozluźnienie zasad moralnych prowadzi do egoizm u i hedonizmu, co stanowi prostą drogę do rodzinnych dysfunkcji i patologii, przejawiających się wzrastającą liczbą rozwodów, przem ocą w rodzinie czy aborcją, traktowaną jako antidotum na niechcianą ciążę, stanowiącą sw ego rodzaju niedogodność w realizacji w łasnego stylu życia.
N ow a psychologia
Cechą charakterystyczną w spółczesnego człow ieka, szczególnie żyjącego w krajach rozwiniętych, jest nadmierne nasycenie dobrami materialnymi, konsumpcyjnym stylem życia i praktyczny materializm. Sytuacja taka skłania do coraz częstszych refleksji nad celow ością i sensem życia. Niektórzy w ięc z ludzi utożsamiają ostateczny sens ziem skiego bytowania ze światem pozamaterialnym, transcendentalnym i Boskim , inni natomiast w iążą go z określonymi aktami psychicznym i.
Wiek X X przyniósł szybki rozwój nauk psychologicznych, a zwłaszcza