oraz skali N Inwentarza Osobowości MP1-64
Niniejsze opracowanie poświęcone jest prezentacji niektórych, cząstkowych wyników badań własnych nad obawami i lękiem m ło dzieży z województwa małopolskiego1.
Programem badawczym objęto łącznie 540 osób (po 270 dziew cząt i chłopców) z trzech środowisk: wielkiego miasta (Kraków), małego miasteczka (Bochnia) i wsi (wsie podbocheńskie) - po 180 osób z każdego z tych środowisk. Każda grupa pochodząca z okre ślonego środowiska składała się z trzech 30-osobowych podgrup wie kowych (12-13, 15-16, 18-19 lat). Ze względów technicznych i re dakcyjnych możemy przedstawić jedynie wyniki osiągane przez młodzież w niektórych skalach z zastosowanych w całości testów.
W tabeli 1 przedstawiono procentowe rozkłady wyników uzy skiwanych przez badanych w skali X-2 testu STAI Spielbergera.
Rezultaty porównań tych danych testem U dla dwóch procen tów (J. Greń, 1976) dowodzą, że rozkłady wyników ogółu młodzieży w grupach wyodrębnionych ze względu na środowisko, z którego one pochodzą, nie różnią się pomiędzy sobą w sposób istotny staty stycznie:
- porównanie grup dziewcząt i chłopców ujawniło, iż dziewczę ta istotnie częściej (p = 0,05) niż ich koledzy osiągają rezulta ty mieszczące się poniżej przeciętnej, natomiast wyniki powy żej przeciętnej istotnie częściej (p = 0,01) charakteryzują chłopców;
' Relacjonowane badania wykonano w ramach szerszego programu „Oba wy współczesnej młodzieży polskiej”. Prezentowane dane w istniejącej postaci nie były dotąd publikowane.
Tabela 1. Procentowe rozkłady wyników uzyskiwanych przez badanych w skali X-2 testu STAI Spielbergera Ś r o d o w i s k o ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ' ' ' ' ^ W ielkie miasto (Kraków) Miasteczko (Bochnia) Wieś (podbocheńskie wsie) Pleć
$ <J $+(5 9 (5 9+3 $ 6 9 +C?
Kategoria wyniku n = 90 n = 90 n = 180 n = 90 n = 90 n = 180 n = 90 n = 90 n = 180Znacznie poniżej i poniżej przeciętnych 53,33 28,88 41,11 40,00 40,00 40,00 41,11 21,11 31,11
Przeciętne 28,88 35,55 32,22 40,00 27,77 33,88 43,33 27,77 35,55
Powyżej i znacznie powyżej przeciętnych 17,77 35,55 26,66 20,00 32,22 26,11 15,55 51,11 33,33
T a b ela 2. P rocentow e rozkłady w yników osiąganych przez badaną m łod zież w skali N testu M PI-64 H J . E ysencka
Środowisko ^ W ielkie miasto (Kraków) Miasteczko (Bochnia) Wieś (podbocheńskie wsie) Pleć
9 в 9 + 6 9 в 9 + <5 9 (5 9 + d
Kategoria wyniku n = 90 n = 90 n = 180 n = 90 n = 90 n = 180 n = 90 n = 90 n = 180Znacznie poniżej i poniżej przeciętnych 15,55 23,33 19,44 21,11 20,00 20,55 7,77 4,44 6,11
Przeciętne 50,00 36,66 43,33 37,77 52,22 45.00 33,33 64,44 48,88
Obawy i lęki młodzieży małopolskiej.. 161
- dziewczęta ze środowiska wielkomiejskiego istotnie częściej niż ich koleżanki z małego miasteczka (p = 0,05) oraz wsi (p = 0,05) cechują się wynikami poniżej przeciętnej, rzadziej natomiast od mieszkanek wsi (p = 0,05) uzyskują wyniki prze ciętne.
Warto podkreślić, iż porównanie rozkładów rezultatów grup małomiasteczkowej i wiejskiej nie wykazało istnienia żadnych róż nic istotnych.
Rozkłady odpowiedzi chłopców z wielkiego m iasta i małego miasteczka nie różnią się w sposób statystycznie istotny.
Chłopcy ze środowiska małomiasteczkowego istotnie częściej niż ich koledzy ze wsi osiągają wyniki poniżej przeciętnych (p = 0,01), a zarazem rzadziej (p = 0,01) wysokie.
Również w porównaniu męskich grup wielkomiejskich i wiej skich wyniki wysokie występują istotnie częściej (p = 0,05) w grupie wiejskiej.
Porównanie podgrup dziewcząt i chłopców w grupach wyodręb nionych ze względu na środowisko, z którego rekrutowała się m ło dzież, dowiodło, że:
- w środowisku wielkomiejskim dziewczęta istotnie częściej (p = 0,01) osiągają wyniki poniżej przeciętnej oraz istotnie rzadziej niż chłopcy (p = 0,01) rezultaty wysokie i bardzo wy sokie;
- w środowisku małomiasteczkowym u dziewcząt istotnie czę ściej niż u chłopców obserwuje się wyniki przeciętne (p = 0,05), rzadziej natomiast - powyżej przeciętnej (p = 0,05);
- dziewczęta ze wsi zdecydowanie częściej niż chłopcy uzyskują w zakresie lęku rezultaty poniżej przeciętnej (p = 0,01) i prze ciętne (p = 0,05), istotnie rzadziej natom iast - powyżej prze ciętnej (p = 0,01).
Tabela 2 zawiera procentowe rozkłady wyników osiąganych przez badaną młodzież w skali N testu MPI-64 H. J. Eysencka.
Badanie statystyczne testem U dla dwóch procentów dowiodło, że: - porównanie rozkładu rezultatów ogółu młodzieży wielkomiej skiej i małomiasteczkowej nie wykazuje różnic istotnych.
162 Jan Fenczyn
Wyniki poniżej przeciętnej okazują się statystycznie istotnie częstsze w grupach wywodzących się ze środowiska wielko miejskiego i małomiasteczkowego (w obu przypadkach p = 0,01) niż z wiejskiego;
- porównanie rezultatów rozkładów grup pici (ogól dziewcząt - ogól chłopców) ujawniło różnicę statystycznie istotną w za kresie częstości wyników przewyższających przeciętną (p = 0,05), które okazały się istotnie częstsze u dziewcząt;
- dziewczęta z wielkiego miasta istotnie częściej (p = 0,05) niż badane z małego miasteczka osiągają rezultaty przeciętne. Porów nanie wyników dziewcząt małomiasteczkowych i wiej skich wykazało, że dziewczęta z małego miasteczka istotnie częściej (p = 0,01) niż ich wiejskie koleżanki cechują się wynikami poniżej przeciętnej, istotnie rzadziej (p = 0,01) natom iast - ponadprzecięt nymi.
Mieszkanki wielkiego miasta w porównaniu do respondentek wiejskich istotnie częściej (p = 0,05) osiągają rezultaty mieszczące się poniżej przeciętnej oraz przeciętnie (p = 0,01); z kolei istotnie rzadziej (p = 0,01) ich wyniki przewyższają przeciętne.
Wielkomiejscy chłopcy w relacji do badanych z małego miastecz ka istotnie rzadziej (p = 0,05) osiągają wyniki przeciętne, a zarazem częściej (p = 0,05) ich rozwiązania skali testu mieszczą się w prze dziale powyżej przeciętnej.
Porównanie męskich grup małomiasteczkowej i wiejskiej wska zuje, że wyniki zaliczane do kategorii poniżej przeciętnej są częstsze (p = 0,01) w grupie małomiasteczkowej, zaś przeciętne przeważają (p = 0,05) w grupie chłopców wiejskich.
Męska młodzież wielkomiejska istotnie częściej (p = 0,01) niż jej wiejscy koledzy mieści się w kategorii wyników poniżej przeciętnej, ale także istotnie rzadziej (p = 0,01) osiąga rezultaty przeciętne.
Porównaniom poddano także rozkłady wyników osiąganych przez grupy pici w trzech rozpatrywanych środowiskach.
W środowisku wielkomiejskim u dziewcząt istotnie częściej (p = 0,05) niż u chłopców występowały rezultaty przeciętne.
Obawy i lęki młodzieży małopolskiej. 163
U dziewcząt małomiasteczkowych rzadsze niż u chłopców (p = 0,05) okazały się wyniki przeciętne, częstsze natomiast (p = 0,05) efekty plasujące się powyżej przeciętnej.
W środowisku wiejskim obserwuje się sytuację analogiczną, jak w małomiasteczkowym, z tym że poziom istotności różnic jest wy ższy (w obu przypadkach p = 0,01).
Podsumowanie i dyskusja
Zdaniem R. B. Cattella i C. D. Spielbergera (T. Sosnowski, 1977) lęk jako cecha ma charakter wyuczony i stanowi względnie trwałą właściwość osobowości.
Dane tabeli 1 wskazują, iż odsetek młodzieży o wynikach w skali Х-2 testu STAI wyższych od przeciętnych w środowiskach wielko miejskim i małomiasteczkowym wynosi ok. 26%, zaś w środowisku wiejskim jest nieco wyższy, rzędu 33% (różnice nieistotne statystycz nie). Rezultat taki wskazywałby na środowiskowe uwarunkowanie cechy lękliwości, które bylibyśmy skłonni wiązać z odmiennymi m e todami i środkami oddziaływań wychowawczych, innymi systemami norm i wartości, a także standardam i zachowania i pełnienia funkcji społecznych (1. Surówka, 1990; J. Fenczyn, 2002).
Płeć okazuje się w pewnym stopniu czynnikiem różnicującym wyniki. Generalnie dziewczęta rzadziej niż chłopcy osiągają w skali Х-2 wyniki wysokie i bardzo wysokie. Z innych badań wykonywa nych na studentach (M. Gacek, 2000) płyną wnioski diam etralnie odmienne.
Różnice wieku respondentów własnych i M. Gacek nie mogą - w naszej opinii - doprowadzić aż do tak znacznych różnic. Test STAI był przez T. Schislera i innych (1998) wykorzystywany do badań jesz cze młodszych osób niż nasi najmłodsi ankietowani. W świetle in nych doniesień (B. Fatyga, A. Tyszkiewicz, 1997; A. Jarosz, 2000; J. Fenczyn, 2002) można sądzić, iż dokonująca się, głównie w war stwie społeczno-ekonomicznej, transformacja ustrojowa wpłynęła na zmiany w postrzeganiu przez młodzież przepisów oraz sposobów peł nienia funkcji społecznych związanych z płcią, na co nałożyły się do
164 Jan Fenczyn
datkowo odm ienne sposoby wychowawczego podejścia dorosłych do dziewcząt i chłopców.
Neurotyzm określany jest przez H. J. Eysencka jako chwiejność emocjonalna. Niektórzy badacze (W. Szewczuk) traktują go jako podatność podm iotu do zapadania na nerwice lub skłonność do re agowania nerwicowego. Natomiast według Eysencka (za: L. A. Per- vin) jedną z istotnych cech składających się na neurotyzm jest lęk. Co więcej, Eysenck podkreśla genetyczne uwarunkowanie neuroty- zmu (L. A. Pervin).
Poziom neurotyzmu w grupach środowiskowych okazuje się - w naszej ocenie - wysoki. Wyniki wyższe od przeciętnych są naj częstsze (45%) w środowisku wiejskim, u młodzieży wielkomiejskiej i małomiasteczkowej występują nieco rzadziej i na zbliżonym pozio mie (37,22% i 34,44%).
Dziewczęta ze środow iska m ałom iasteczkowego i wiejskie go osiągają częściej niż chłopcy wyniki przewyższające przeciętne. O dm ienną sytuację obserwuje się w środowisku wielkomiejskim. Rezultat ten jest niezgodny z danymi innych badań (I. Surówka, M. Gacek). Jesteśmy skłonni uznać go za efekt nakładania się od działywań środowiskowych na istniejące wyposażenie genetyczne, a tym samym - w pewnym stopniu - za rezultat modulowania go.
Bibliografia
1. E ysenck H . J., O pis i p o m ia r o so b o w o ści, „Psychologia Wychowawcza” 1960, z. 3.
2. Fatyga B ., T yszkiew icz A . (red .), D zisiejsza m ło d zie ż - stereotypy i rze
czyw isto ść p o 1989 r., W arszaw a 1997.
3. F enczyn J., O baw y w spółczesn ej m ło d zieży p o lsk iej, Kraków 2002. 4. G acek M ., N iektóre uw arunkow ania p o sta w m łodzieży akadem ickiej wo
bec behaw ioralnych czyn n ików ryzyka zd ro w ia , (praca doktorska), Kra
ków 2000.
5. Jarosz A ., P olityka sp o łeczn a , Jarosław 2000. 6. Pervin L. A ., P sychologia o so b o w o ści, G dańsk 2002.
7. Schisler T ., L ander J., Fow ler-Kerry S., A ssessing children’s state anxiety, „Journal o f Pain& Sym ptom M an agem en t”, 16(2) 1998, s. 80-86.
Obawy i lęki młodzieży małopolskiej. 165
8. Sosnowski T., L ę k ja k o stan i ja k o cecha w ujęciu C. D. Spielbergera, „Przegląd Psychologiczny”, z. 2 (1977).
9. Surówka I., U warunkow ania psych o sp o łeczn e m o tyw ó w w yboru z a w o
du przez m łodzież koń czącą szkołę p o d sta w o w ą , (praca doktorska), Kra
ków 1990.
10. Szewczuk W . (red.), S ło w n ik psych ologiczn y, wyd. II, W arszaw a 1985.
Sum m ary
The article presents the results obtained within the X-2 scale of C. D. Spielberger’s ISCL test as well as in the N scale of H. J. Ey senck’s MPI-64 Inventory of Personality test. These results are deri ved from 540 pupils aged 12-19 from South Małopolska.
The variables analysed were those of the sex and social environ ment of those surveyed.
The results obtained, and in particular the effects of wider rese arch, point to the need for the adoption of a holistic approach to the problem of the fears and anxieties of contemporary young people.