Obowiązki o charakterze karnoprawnym

Podobnie jak w egzekwowaniu obowiązków z zakresu ubezpieczeń społecznych tak i w odniesieniu do obowiązków karnoprawnych zauważyć można zastosowanie sui generis dualizmu egzekucyjnego, przy czym w przeciwieństwie do tych pierwszych, ustawodawca jasno sprecyzował które konkretnie obowiązki o charakterze karnoprawnym podlegają egzekucji sądowej, a które egzekucji administracyjnej. Zasadą jest poddanie przedmiotowych obowiązków cywilnej procedurze egzekucyjnej. Zgodnie bowiem z przepisem art. 25 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy⁴⁴⁸,

„egzekucję zasądzonych roszczeń cywilnych, orzeczonej grzywny, świadczenia pieniężnego oraz należności sądowych prowadzi się według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli niniejsza ustawa nie stanowi inaczej”. Ponadto zgodnie z art. 26 k.k.w. do tytułów egzekucyjnych mają zastosowanie przepisy art. 776-795 Kodeksu postępowania cywilnego.

Od powyżej przedstawionej zasady istnieją jednak wyjątki, które staną się przedmiotem poniższej, krótkiej analizy prawnej.

Przykładem obowiązku karnoprawnego podlegającego egzekucji administracyjnej jest chociażby obowiązek wykonania środka o charakterze represyjno-prewencyjnym w postaci przepadku⁴⁴⁹ oraz środka karnego w postaci nawiązki na rzecz Skarbu Państwa.

Zgodnie z przepisem art. 27 k.k.w., „egzekucję przepadku oraz nawiązki na rzecz Skarbu

448 j.t. Dz.U. z 2018 r., poz. 652 ze zm.

449 Do dnia 1 lipca 2015 r. przepadek w prawie karnym był zaliczany do środków karnych - Por. ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r., poz. 396).

W prawie wykroczeń przepadek jest nadal zaliczany do środków karnych.

188 Państwa prowadzi naczelnik urzędu skarbowego według przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, jeżeli niniejsza ustawa nie stanowi inaczej”. W tym celu Sąd bezzwłocznie po uprawomocnieniu się wyroku przesyła jego odpis lub wyciąg naczelnikowi urzędu skarbowego, właściwemu ze względu na siedzibę sądu pierwszej instancji (art. 187 § 1 k.k.w.). Co do zasady, przedmioty objęte przepadkiem przekazuje się bezpośrednio naczelnikowi urzędu skarbowego, niemniej jednak zasada ta znajduje wiele wyjątków, które wyczerpująco określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 lutego 2017 r.

w sprawie wykazu przedmiotów, które w razie orzeczenia ich przepadku przekazuje się bezpośrednio innym organom niż właściwy naczelnik urzędu skarbowego⁴⁵⁰. Przykładowo, w celu wykonania orzeczenia o przepadku przerobionych lub podrobionych znaków urzędowych i narzędzi pomiarowych, wskazane przedmioty należy przekazać właściwemu miejscowo i kompetencyjnie organowi administracji rządowej. W odniesieniu do sprzętu i ekwipunku wojskowego, organem kompetentnym do odbioru takich przedmiotów jest właściwy miejscowo wojewódzki sztab wojskowy. Z kolei przerobione lub podrobione krajowe i zagraniczne znaki pieniężne trafią bezpośrednio do Centrali Narodowego Banku Polskiego.

Co istotne i ciekawe, jeżeli jednym postanowieniem zabezpieczono grożący przepadek oraz grzywnę, obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, świadczenie pieniężne, nawiązkę lub wykonanie orzeczenia o kosztach sądowych w postępowaniu karnym, sąd lub prokurator, który wydał to postanowienie, może zlecić jego wykonanie w całości naczelnikowi urzędu skarbowego. W takim wypadku naczelnik urzędu skarbowego prowadzi również egzekucję orzeczonej jednocześnie grzywny i zasądzonych od skazanego kosztów sądowych oraz egzekucję orzeczonego obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, świadczenia pieniężnego albo nawiązki (art. 195 a § 1 i 2 k.k.w.). Niezwykle ciekawa staje się wówczas pozycja prawna wierzyciela publicznoprawnego, odrębnego w zupełności od osoby bezpośrednio zainteresowanej wykonaniem obowiązku, a zatem osoby pokrzywdzonej przestępstwem. Funkcję wierzyciela pełni w takiej sytuacji sąd lub prokurator, który wydał takie postanowienie o zabezpieczeniu.

Interesującą jest również sytuacja opisana w przepisie art. 195 aa § 1 i 2 k.k.w., w której przedmiot, którego przepadek orzeczono, ma określoną wartość naukową, artystyczną lub historyczną. Wówczas sąd może, na wniosek lub za zgodą muzeum, postanowić

450 Dz.U. z 2017 r., poz. 428.

189 o wykonaniu przepadku tego przedmiotu poprzez przekazanie go temu muzeum. W takiej z kolei sytuacji sąd nakaże naczelnikowi urzędu skarbowego lub innemu organowi wydanie przedmiotu, którego przepadek orzeczono, właściwemu muzeum. Z przywołanego przepisu można wydedukować dominującą rolę wierzyciela nad organem egzekucyjnym, gdyż to sąd w opisanej sytuacji nakazuje dane postępowanie naczelnikowi urzędu skarbowego, zaś naczelnik urzędu skarbowego nie ma innej możliwości jak ta, w ramach której owo polecenie precyzyjnie i niezwłocznie wykonuje. Finalnie warto również zwrócić uwagę na instytucję przepadku zwierzęcia, opisaną w przepisie art. 35 ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt⁴⁵¹ (w dalszej części: u.o.z.). Zgodnie z tym przepisem w razie skazania za przestępstwo zabicia, uśmiercenia czy też uboju zwierzęcia z naruszeniem przepisów, a także znęcania się nad zwierzęciem, sąd orzeka przepadek zwierzęcia, jeżeli sprawca jest jego właścicielem.

Kolejnym przykładem jest obowiązek zapłaty opłaty wyrównawczej za zniszczenie, uszkodzenie lub uczynienie niezdatnym do użytku zainstalowanych względem skazanego lub osoby chronionej urządzeń technicznych, takich jak nadajnik, rejestrator stacjonarny czy rejestrator przenośny. Zgodnie z przepisem art. 43 s § 1 k.k.w. „w razie umyślnego dopuszczenia do zniszczenia, uszkodzenia, uczynienia niezdatnym do użytku nadajnika, rejestratora stacjonarnego lub przenośnego sąd może nałożyć na skazanego lub osobę chronioną opłatę wyrównawczą na rzecz podmiotu dozorującego. W sprawach egzekucji opłaty wyrównawczej stosuje się przepisy ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji”. W tym przypadku można zaryzykować twierdzenie, że wskazana opłata wyrównawcza nosi znamiona obowiązku o charakterze cywilnoprawnym.

Obowiązek ten dotyczy bowiem nie tylko osoby skazanej ale również osoby chronionej, nie ma zatem charakteru represyjnego. Ponadto opłata ta stanowi ekwiwalent za zniszczone, uszkodzone lub uczynione niezdatnym do użytku mienie Skarbu Państwa ˗ jest to zatem forma odszkodowania za poniesioną szkodę. Opłata ta co prawda jest nakładana przez sąd penitencjarny, niemniej jednak, jak to już zostało i jeszcze zostanie wielokrotnie stwierdzone, organ nakładający dany obowiązek nie determinuje de facto charakteru i znamion tego obowiązku.

Do podobnych wniosków można dotrzeć przy analizie obowiązku naprawienia szkody w mieniu zakładu karnego nakładanego na skazanego przez dyrektora tego zakładu. Zgodnie

451 j.t. Dz.U. z 2017 r., poz. 1840 ze zm.

190 z przepisem art. 120 § 1 k.k.w. „w razie wyrządzenia przez skazanego z jego winy szkody w mieniu zakładu karnego, nieprzekraczającej dwukrotnej wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników, dyrektor tego zakładu może zobowiązać skazanego do naprawienia tej szkody przez zapłatę odpowiedniej kwoty pieniężnej”.

Zobowiązanie owo nakładane jest na skazanego w drodze decyzji administracyjnej.

Co istotne, prerogatywa dyrektora zakładu karnego obejmuje jedynie szkody nieprzekraczające dwukrotnej wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników ˗ szkody o większej wartości dochodzone są już w trybie powództwa cywilnego. Ponadto zgodnie z przepisem art. 120 § 2 k.k.w., skazanemu przysługuje, w terminie 30 dni od otrzymania orzeczenia dyrektora, powództwo o ustalenie, że należność nie istnieje w całości lub w części. Dopiero w sytuacji, gdy skazany nie wniesie owego powództwa w terminie i decyzja dyrektora zakładu karnego uzyska walor ostateczności, prawomocności a jednocześnie wykonalności, wówczas dyrektor pełniąc rolę wierzyciela publicznoprawnego może zainicjować administracyjne postępowanie egzekucyjne. Wszystko to ewidentnie wskazuje na cywilnoprawny charakter omawianego obowiązku, który pomimo to jest ściągany w trybie przewidzianym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (art. 120 § 3 k.k.w.). Jednakże omówienie obu wspomnianych obowiązków w ramach tego podrozdziału jest podyktowane ich nieodłącznym przedmiotowym powiązaniem z problematyką penitencjarną i karnoprawną. Są to bowiem niewątpliwie obowiązki nakładane w procedurze stosowania dolegliwości o charakterze represyjnym i w pewnym stopniu nierozerwalnie związane z wykonywaniem względem skazanego kar lub innych środków przewidzianych przez prawo karne o charakterze represyjnym, prewencyjnym lub kompensacyjnym.