A utorka
43
r Hm M ar ia S w it al sk a p s. „ M a ry si a ” , „ Ja d w ig a ” , „ S k a ls k a ” (1 91 4- 1 9 4 3 ) K o m e n d a n tk a P o g o to w ia H ar ce re k w la ta ch 19 38 — 1 9 3 9 K o m e n d a n tk a L u b e ls k ie j C h o rą g w i H ar ce re k od w io sn y 19 43 r. do 2 li st o p ad a te g o ż rok u
44
z A nn ą Kos tołow ską , Ja ni ną B eg er , H el en ą W o lf o w ą i M ar ią C h o d o ro w sk ą. P is ze o tym w sw oi ch w sp o m n ie n ia ch A nn a K o st o lo w sk a (m a te ri a ły w A rc hi w um K lu bu N au czy cie li T aj n eg o N au cz an ia Z ar za d u O k rę g u ZN P). R ó w n o le g le z pr ac a za w o d o w ą M ar ia Ś w it al sk a z pa sj ą o d d aw ał a si ę sł uż bi e har cer sk iej. D o Z H P w st ąp ił a w 19 25 r. , do 8 L D H Ż pr zy S e m i na ri um N a u c z y c ie ls k im . Tu zł o ży ła przy rz ecz en ie i zd o b y ła w sz y st k ie st op ni e m łod zi eż o w e. lu p eł n ił a ko le jn o fu n k cj ę za stę p o w ej , p rz y b o c z ne j i dr uży no we j. Je j k o n ta k t z hm M ar ią W alc is ze w sk ą zo st ał z a p o c z ą t k ow an y w ok re si e, gd y je sz cz e ja ko u cz en n ic a S em in ar iu m N a u c z y c ie l sk ie go ob ję ła d ru ży n ę nr 6 w P u b li cz n ej S zk ol e Po w sz ec h n ej nr 12 , kt ór a o p ie k o w ał a się n au cz y cie lk a te j sz k o ły , ó w cz es n a kom end ant k a L u b e l sk ie j Ch or ąg w i M ar ia W al c is z e w sk a . Hm M ar ia W al cis ze w sk a z a o p ie - ko w ła się m ło dą d ru ży n o w ą i ukie run ko w ał a je j pre dy sp o zy cj e in st ru k to rs ki e or az za p ał do działa nia. D ru ży n o w a M ar y si a ju ż w te dy by ła pod ur ok ie m sw ej Ko m en d an tk i, kt ór a st ał a się dl a ni ej w zo rc em o so b o w o śc i i w ci el en ie m h ar ce rs k ic h id ea łó w . P o łą cz y ła je ni e ty lk o pa sj a d zi ał an ia i po św ię ce n ia m łod zi eż y , al e te ż w ra żl iw o ść w pr ac y pr zy k sz ta łto w an iu ch ar ak te ró w i p o z n a w a n iu p ot rz eb , możliwości i am b ic ji m ło d y ch dz iew czą t. W yr aż a się to m .in. w li śc ie , kt ór y n ap is ał a hm M . W alc is ze w sk a do M ar ii Ś w it a ls k ie j w cz as ie tr w an ia Ju bi le u sz ow ego Z lo tu w S pa lę w 19 35 r., na k tó ry m by ć ni e m og ła z u w ag i na st an zd ro w ia i ok re s le cz en ia , al e du sz ą p rz e by w ał a z har cerk ami , śl ed zi ła p rz eb ie g Z lo tu i u d zi ał w nim lu be ls k ie j rep rez en tac ji. L u b el sk a C ho rą gi ew w y ró żn ia ła się ni e ty lk o na tym Z lo ci e, al e w og ól e w y so k ą sp ec ja li za cj ą w za k re si e łąc zn oś ci. N ie k tó re in st ru k to rk i, w iym i M ar ia Sw italska, u k o ń cz y ły ku rs łą cz noś ci w W o js k o w ym C en tr um W y sz k o le n ia Łą czn ośc i w Z eg rz u i ku rs k ró tk o fa lo w y w 1 P uł ku R ad io te le g ra fi cz n y m w W a rsz a w ie . W st yc zn iu 19 34 r. zo st ał a dh M ar y si a in str u k to rk ą o b ja zd o w ą w ra z z hm R óż ą B łe sz y ń sk ą i ph m C ec y li ą M ie rz w iń sk ą . Ic h za da ni em b y ło u d zi el an ie po m oc y te re no w ym je dn os tk om ha rc er sk im ni e p o si a d a ją c y m in st ru k to re k i w y sz k o lo n y ch dr u ż y n o w y c h . N ie by ło to ła tw e z a d a n ie
H m M a r ia Ś w it a ls k a p s. „ M a r y s ia ” , „ J a d w ig a ” , i „ S k a ls k a ” ( 1 9 1 4 - 1 9 4 3 ) k o m e n d a n tk a P o g o to w ia Harcer ek w la ta ch 1 9 3 8 -1 9 3 9 , k o m e n d a n tk a L u b e ls k ie j C h o r ą g w i od w io sn y 1 9 4 3 r . do d n ia ś m ie r c i 2 listopada 1 94 3 r . M ar ia Ś w it al sk a u ro d zi ła się 22 m ar ca 19 14 r. w Lub lin ie . S z k o łę p o w sz ec h n ą - ja ko sz ko łę ćw ic ze ń pr zy P ań st w ow ym S e m in a iu m N au cz y ci el sk im - u k o ń cz y ła w L ublin ie. Po te m u cz ęs zc za ła do te g o Se minarium. Je go dy p lo m , ja ko nauczycielki sz k ó ł p o w sz e c h n y c h u zy sk ał a w 19 33 r. M ia ła 18 la t, gd y zm ar ł je j oj ci ec - p ra co w n ik L u b el sk ie j F a b ry k i W ag . M u si ał a pracow ać, by po m óc m at ce i du żo m ło d sz em u ro d z e ń st w u . W 19 34 r. pr ze z ki lk a m ie si ęc y uc zy ła w P ry w at ny m G im n a z ju m p. Ar ci sz ow ej . S ta łą pr ac ę ro zp o cz ęł a do pi er o w e w rz eś n iu 1 9 3 6 r. w S zk ol e P o w sz ec h n ej nr 9. W sz ko le te j od by ła te ż b e z p ła tn ą p ra k ty k ę za wodow ą, do kt ór ej n au cz y ci el e w tym cz as ie by li z o bowiązani. W tym sa m ym ro ku ro zp o cz ęł a st ud ia un iw ers y te cki e n a W y d zi al e H u m an is ty cz n y m K U L . Po u k o ń cz en iu p ie rw sz eg o ro k u m u si ał a je prz er wać,ponieważ o tr zy m ał a p ro p o zy cj ę pr ac y w te re n ie . W L u b li n ie ni e m og ła uz y sk ać za tr u d n ie n ia - ni e by ło to ła tw e w ta m ty m okre si e, sz cz eg ó ln ie dl a p o cz ątk u ją cy ch n a u c z y c ie li . O tr zy m ał a k o n tr ak t w P u b li cz n ej S zk ol e P o w sz ec h n ej nr 2 w G a r wo lin ie . Po ro ku p rz en ie si o n o ją do S zk oł y P o w sz ec h n ej w N a łę c z o w ie (.p rz y ul . Pr us a). W m ar cu 19 39 r. zd ał a eg za m in p ra k ty cz n y na n au cz y cie la sz k ó ł p o w sz ec h n y ch pr ze d P ań st w o w ą K o m is ją E g za m in ac y jn ą w P u ła w ac h . K aż dy p o cz ątk u ją cy n au cz y cie l by ł do te go z o b o w ią z a n y . W tym o kr es ie k o n ty n u o w ała p rz er w an e st ud ia na K U L z a li c z a ją c d ru gi ro k. W oj na p rz er w ał a je j m ar ze n ia o u k o ń cz en iu U cz e ln i. W cz as ie o k u p ac ji n ad al uc zy ła w Nałę czo wie . Ta m te ż - o b o k pr ac y w sz ko le - p ro w ad zi ła ta jn e n auc za nie , p o cz ąt k o w o n ie z o rg a - n iz o w an e, a po te m zo rg an iz o w an e w ra m ac h T O N , w e w sp ó łp ra c y
45
z m ie n ia ją c e si ę za st ęp y go ńc ów i łą c z n ic z e k . S tą d d z ie w c z ę ta by ły k ie ro w an e do o b sł u g i łącz ni c te le fo n ic z n y c h i c e n tr a l, do je d n o st e k w o js k o w yc h i cyw il ny ch or az kopani a ro w ów p rz e c iw lo tn ic z y c h . S zt ab P o g o to w ia w wym ienionym sk ładzie śc iś le w sp ó łp ra c o w a ł z w ła d z a m i m ia st a i kom e nd ą G a rn iz o n u . Po z a k o ń c z e n iu d zia ła ń w o je n n y c h na na sz ym ter en ie hm M a ri a S w it al sk a u c z e st n ic z y ła w o rg a n iz o w a n iu pom ocy i o p ie k i u c h o d ź c o m i wy si ed lo n ym or az po ls ki m żo łn ie rz o m i o fi ce ro m ch ro n ią cy m si ę p rz e d ar esztowaniem i n ie w o lą . K ie d y w ła d ze o k u p a c y jn e z e z w o li ły na o tw arc ie sz k ó l k o n ty n u o w a ła p ra cę n a u c z y c ie ls k ą w N a łę c z o w ie . Dzieliła sw ó j cz as i p o b y t m ię d z y L u b li n em a N ałę czo w em p o k o n u ją c od le g ło ść b ar d zo cz ęs to ro w e re m . Ju ż po d k o n ie c 19 39 r. by ła żo łn ie rz em pol skich p o d z ie m n y c h sł u ż b w o js k o w y c h . O d sty cznia 19 40 r. w Związku W a lk i Z b ro jn e j, a p o te m w W o js k o w e j S łu żb ie K ob ie t A rm ii K ra jo w e j k ie ro w a ła ha rc er sk im z e s po łe m łą c zn ic ze k i k uri er ek dl a p o tr ze b łą c z n o śc i o p e ra c y jn e j. D o 19 4 2 ro ku by ła k ie ro w n ic z k ą łą c z n o śc i o p e ra c y jn e j k o b ie t w W SK - A K . W ty m o k re si e m ia ły śm y cz ęs ty k o n ta k t z dh M a ry si ą . B ył am w 8- o so b o w y m h a rc e rs k o -w o js k o w y m zastępie W ę d ro w n ic z e k , k tó ry m k ie ro w ał a ph m L uc y na G ór sk a (m o w a o tym zastę pie w z e sz y c ie h ist o ry cz n ym nr 1) . Hm S w it al sk a p ro w a d z ił a z nam i st al e sz k o le n ia w o js k o w e m .in . z za k re su o b c h o d z e n ia si ę z b ro n ią . Im p o n o w a ła n a m w ie d zą i fa c h o w o śc ią , a pr zy tym sk ro m n o śc ią i sp o so b em b y c ia . N ie m yśl ała o so b ie , za w sz e tr o sz c z y ła si ę o nas . N as ze sz k o le n ia - u p o z o ro w a n e u ro c z y st o śc ią im ie n in o w ą , cz y in ną - od by w ały si ę m .i n . w och ro n ce nr 3 pr zy u l. K o c h a n o w sk ie g o 1, na ter en ie bro wa ru pr zy ul . B e rn a rd y ń sk ie j, w m ie sz k a n iu Ja d w ig i W y c z ó lk o w sk ie j or az w m ie s z k an iu ro d zi có w Ju sty n y Ż u ra k o w sk ie j- T a rk o w e j pr zy u l. K o c h a n o w sk ie g o 17 . T en o st a tn i pu nk t m ia ł tą dod at nią st ro n ę , że by l z lo k a li z o w a ny d w u fr o n to w o . P os es ja m ie śc ił a si ę m ie d zy u l. K o c h a n o w sk ie g o 1 7 , a B y c h a w sk ą 1 6 6 . Ł at w o by ło z o rg a n iz o w a ć uc ie cz kę w z a g ro ż e n iu . O tym , że w st y cz n iu 19 43 r. , po p rz y je ź d z ie z N a łę c z o w a , w c z a si e Ł a p a n k i na d w o rc u k o le jo w y m w Lu bl ini e zo sta ła p rz ez N ie m c ó w
pr zy je j lic zn y ch o b o w ią z k a c h . N a d a ł bo w ie m by ła w tym o k re si e dru żyn ow ą V I L D H Ż w Lu blini e i k o m e n d a n tk ą h u fc a w H ru b ie sz o w ie . F unk cj ę h u fc o w e j p ełn ił a do je si e n i 19 35 r. p ro w a d z ą c w n im w m ię d z y c z a si e li cz n e sz k ol en ia i le tn ie o b o z y . Ja ko w ybi tni e u z d o l n io n a i w y sz k o lo n a in str u k to rk a łą c z n o śc i o tr z y m y w a ła te ż cz ęs te z a d an ia z G łó w ne j K w at ery Z H P . P o w ie rz a n o je j fu n kc je na k u rs a c h i o b o za ch ce n tr al n y ch i sp ra w n o śc io w y c h . B ył a m .in . w 19 35 r. in s t ruktorką łą c z n o śc i na k u rs ie og ólnopolskim na d je zi o re m N a ro c z . W ro ku sz k o ln y m 1 9 3 5 /3 6 zo st ała k o m e n d a n tk ą h u fc a L u b li n II i cz ło n k ie m Kom endy C h o rą g w i o b e jm u ją c w 19 36 r. ref er at P rz y s p o so bi en ia do O b ro n y K ra ju . R e fe ra t te n p ro w a d z ił a do p a ź d z ie rn ik a 19 37 r. Po po dj ęci u pr ac y n a u c z y c ie ls k ie j w G a rw o lin ie - w e w rz e śn iu 19 37 r. - zo st ała k o m e n d a n tk ą h u fc a w ty m m ie śc ie . N a sil ił si ę w te dy je j udział w p ra ca ch G łów n ej Kw ate ry w zak resie k sz ta łc e n ia d z ie w c z ą t w sł u żbi e łą c z n o śc i. Po ro ku zo st ała służb ow o p rz e n ie si o n a do pr ac y w sz k o le p o w szechnej w N a łę c z o w ie . I tu ró wn ie ż ro zw in ęł a sze rok ą d z ia ła ln o ść h a rc e rs k ą . O b ję ła istni eją cą ju ż w te j sz k o le dr uż ynę h arc ers k ą im . E m ili i P la te r or az za st ęp in st ru k to rs k i w ce lu szk o le ni a z a st ę p o w y c h , p rz y b o c z n y c h i d ru ż y n o w y c h . P o m ag a ła je j w tym n a u c z y c ie lk a , p h m M ar ia C h o d o ro w sk a . Po w p ro w a d z e n iu w ca łe j O rg a n iz a c ji sp e c ja ln y c h sł uż b w ra m a c h o g ło sz o n e g o P o g o to w ia Harc er ek - hm M ar ia Ś w it al sk a zos ta ła k o m e n d a n tk ą P o g o to w ia C h o rą g w i L u b e ls k ie j. Wsp óln ie z k o m e n d a n t ką C h o rą g w i, kt ór ą do w rześnia 19 39 r. by ła lim R ó ża B łe sz y ń sk a , re a liz o w a ła w y z n a c z o n y p ro g ra m . W o k re si e o k u p a c ji k o m e n d a n tk i na sz ej C h o rą g w i by ły je d n o c z e śn ie k o m e n d a n tk a m i P o g o to w ia , pod obnie ja k w in n y ch w o je w ó d z tw a c h . W e wr ze śni u - wsp ólnie z hm hm R ó żą B łe sz y ń sk ą M ar ią W a lc i- sz ew sk ą An tonin ą Ł o p a ty ń sk ą i M ar ią N ow ic ką - z o rg a n iz o w a ła pu n kt d y sp o z y c y jn y P o g ot o w ia Harcerek pr zy u l. Z ie lo n e j w L u b li n ie . In st ru k to rk i p eł n ił y w tym punkc ie c a ło d o b o w e d y żu ry do k o ń c a ob lężenia m ia st a i w ej śc ia N ie m c ó w . W ra z z nimi p eł n ił y sł u ż b ę
46
cz ęł y po sz uk iw ani a, kt ór e d o p ro w ad ził y do św ie że j m og ił y na c m e n ta rz u w Ir en ie k/Dę blina . Z w ło k i zid en tyf ik ow ał a hm M ał g o rz at a S ze w - cz y k ó w n a. Po w o jn ie , w dn iu 18 p aź d zi ern ik a 19 47 r - st ar an ie m L u be ls k ie j C ho rą gw i H ar ce re k ci ał o hm M ar ii Ś w ita ls k ie j ek sh u m o w an o i u ro c z y ś ci e p o ch o w an o w e w sp ó ln ej m og il e z hm M ar ią W a lc is ze w sk ą, na c m e n ta rz u pr zy ul . Un ic kie j, ob ok ka p lic y . G ro b o w ie c na m o g il e zo st ał p o st a w io ny ze sk ła de k lu b el sk ic h ha rcerek. Harcerski ch ci ał y m .i n . i w te n sp os ób od da ć lio ld i uc zc ić pa m ię ć dw u k o m en d an te k k o n sp ir a c y jn e j Ch orąg wi, kt ór e sw oj e ży ci e p o św ię ci ły O jc z y ź n ie . * H< * Hm M ar ia S w it al sk a zo st ał a p o śm ie rtn ie o d zn ac zo n a K rz yż em V irtuti M il it ar i V kl as y (r oz ka z K o m en d y O kr ęg u L u b el sk ie g o AK nr 50 z d n ia 2 lu te go 19 44 r., na p o d st aw ie ro zk az u K o m en d an ta G łó w n eg o AK n r 11 2 B P ). W N ał ęc zo w ie u li ca , pr zy kt ór ej mieszkała, no si Je j im ię .
za tr zy m an a i o sa d zo n a na M aj d an k u d o w ie d zi ał y śm y się z n a c z n ie p ó źn ie j. N a sz cz ęś ci e po ki lk u dn ia ch - d zi ęk i st ar an io m ów cz es ne j ko m en d an tk i C h o rą g w i lun D an ut y M ag ie rs k ie j ud ał o się w y k u p ić ją za p ie n ią d ze w y as y g n o w an e pr ze z A K . Te n k ró tk i p o b y t w ob o z ie do da ł je j ja kb y si ł. N ie ty lk o ni e za ła m ał a się , al e ze zd w o jo n ą e n e r gi ą p o d ej m o w ał a d zi ał an ia na w ie lu odcink ac h. P rz yk ła de m te go je st m .i n . je j po m oc w ys ie dl on ym z Zamo jsz czy zny , sz cz eg ó ln ie d z ie ci o m . G dy w śr ód gr up y uratow any ch, u m ie sz cz o n y ch w N a łę c z o w ie w y b u ch ła ep id em ia ty fu su o so b iś ci e za jm o w ał a się ch o ry m i ni e z w a ża ją c na ni eb ez p ie cz eń st w o za ra że n ia si ę. U ra to w ał a ni ej ed n o z nich . W io sn ą 19 43 r. na st ąp ił y zm ia ny w sk ła d zi e L u b el sk ie j K o m e n d y C h o rą g w i. M aj ąc na u w ad ze b ez p ie cz eń stw o sp ra w u ją cy ch k ie ro w ni cz e sł uż by o d d zi el o n o fu nk cj e h ar ce rs k ie od w o js k o w y c h . Ó w cz es n ą k o m en d an tk ę C h or ągw i hm D an ut ę M ag ie rs k ą kt ór a b y ła zb yt m oc no za an g aż o w an a w W o js k o w ej S łu żb ie K o b ie t AK (ja k o re fe re n tk a w o je w ó d zk a W SK - A rm ii K ra jo w ej ) za st ąp ił a hm M a ri a S w ita ls k a. Ja ko k o m en d an tk a C h o rą g w i M . Ś w it al sk a zo st ał a w y c o fa na ze sł uż by w ojskowej, by m og ła b ez p ie cz n ie j p ra co w ać na o d c in ku ha rc er sk im be z n ar aż an ia si eb ie i dz ie w cz ąt . Ż yc ie w tr ag ic zn y sp os ób p o tw ie rd zi ło sł u sz n o ść ty ch de cy zji. Al e ni kt ni e m ó g ł p rz y p u sz cz ać te g o , co się p ó źn ie j st ał o . W dn iu 2 li st o p ad a te go sa m eg o ro k u , gd y w ra ca ła z od p ra w y k o m en d an te k C h or ągw i z W ar sz aw y w po ci ąg u p rz ep ro w ad za n o re w iz ję . Z os ta ła ar esz tow ana . Z re la cji , kt ór e do na s do ta rł y po tym w y d a rz en iu w ie m y , że m ia ła pr zy so bi e m at er ia ły obc iążające. N ie m u si a ła ich p o si ad ać , bo p o w in n a po ni e p o je ch ać łą cz n ic zk a cz y ku rie rk a, al e hm M . S w it al sk a u zn ał a, ze sk or o w ra ca do L ub li na m oż e p o c z tę za b ra ć, by ni e n ar aż ać ża dn ej z d zie w cz ąt na d o d at k o w y w y ja zd . M a te ri ał y zn al ez io n o w po dw ój ny m dn ie p o d ró żn ej to rb y dh M ar y si . P o do bn o w y rw ał a ją ża nd arm ow i i w y rz u ci ła pr ze z o k n o . C h ci ał a też sa m a wysk oczy ć. A re sz to w an ą K o m en d an tk ę p rz ew ie zi o n o d o ar es zt u w Dę bl ini e. W no cy z dn ia 2 na 3 li st o p ad a o d eb ra ła so bi e ż y ci e. P o w ie si ła się w ce li , na w ła sn ym sza lik u. G dy ni e w ró ci ła z W ar sz aw y lu b el sk ie in st ru k to rk i Z H P ro zp o -
rozpo-47
Z dj ęc ie ze st r. 1 8 N a p la c u , pr zy kościele - ap el p o le g ły c h . P rz y g ro b ie hm M a rii W a lc is z e w sk ie j i hm M a rii Ś w it a ls k ie j w a rt ę p ełn ią (z w ró c o n e tw arz ą do m o g iły ) k u ri e rk i W o js k o w e j S łu żb y K o b ie t AK - od p ra w e j: Jus tyn a Ż u ra k o w sk a -T a rk a i H el en a B rz o st o - w ic z -N a k ie ls k a - z o k u p a c y jn e g o h a rc e rs k o -w o js k o w e g o z a st ę p u W ę d ro w n ic z e k . * * * Ź ró d ła : 1. „ H a rc e rk i 1 9 3 9 -1 9 4 5 ” - p ra ca z b io ro w a , w y d . 2 z 19 83 r. 2. „S ta re ra c h u n k i” - W and a P ó lt a w sk a - W a rs z a w a 19 69 r. 3. „ H a rc e rs tw o ” — m ie się c z n ik Z H P ro k 19 89 nr 8 i 9 or az 1 9 8 8 nr 8 - K az im ie rz Ja rz e m b o w sk i. 4. W sp o m n ie n ia w ła sn e .
48
49
W dokumencie
Świtalska Maria
(Stron 43-50)