Ocena neuropsychologiczna dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1

W celu oceny funkcjonowania poznawczego wykorzystano testy neuropsychologiczne, które pozwalają na obiektywną ocenę sprawności różnych obszarów poznawczych, takich jak: inteligencja, funkcje werbalne i wykonawcze, pamięć,

uwaga i procesy uczenia się. Na ich podstawie można określić neuropsychologiczny profil pacjenta.

Badania były przeprowadzone przez uprawnioną osobę, zgodnie z zasadami standaryzacji. Zadaniem neuropsychologa było stworzenie optymalnego klimatu emocjonalnego, tak aby osoba badana rozwiązywała zadania na najwyższym, dostępnym dla siebie, poziomie. Poziom glukozy we krwi włośniczkowej był rutynowo monitorowany bezpośrednio przed badaniem, aby wykluczyć obecność hipoglikemii i hiperglikemii podczas badań.

4.3.1. Ocena inteligencji dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1

W celu oceny poziomu inteligencji ogólnej wykorzystano skalę inteligencji Wechslera (Kostrzewski, 1970; Matczak, Piotrowska, Ciarkowska, 2008), wersję zmodyfikowaną dla potrzeb oceny poziomu intelektualnego u dzieci (WISC-R) (Matczak, Piotrowska, Ciarkowska, 2008). Test ten jest złożony z podtestów werbalnych i niewerbalnych, angażuje więc różne funkcje intelektualne, przez co umożliwia wszechstronną diagnozę intelektu. Skala składa się z 10 testów zasadniczych i 2 zastępczych (wiadomości, uzupełnianie obrazków, podobieństwa, porządkowanie obrazków, arytmetyka, wzory z klocków, słownik, układanki, rozumienie, kodowanie, powtarzanie cyfr, labirynty). Połowa testów to testy słowne, druga zaś połowa – to testy bezsłowne. Oba rodzaje testów ułożone są w kolejności naprzemiennej (Krasowicz-Kupiś, Wiejak, 2008).

Przeciętny czas badania każdej osoby wynosił ok. 2 godziny. Po badaniu każdemu pacjentowi lub jego opiekunom została udzielona informacja zwrotna dotycząca wyników uzyskanych w testach poznawczych. Skala WISC-R opiera się o dwa rodzaje wyników: surowe i przeliczone. Wyniki surowe są sumą punktów uzyskanych osobno w każdym podteście. Sposób ich uzyskania i oceny odpowiedzi jest ściśle określony przez instrukcję, specyficzny dla każdego podtestu i niejednolity. Interpretacja wyników w podtestach może nastąpić po zamianie wyników surowych na przeliczone. Wyniki przeliczone to standardowa skala wyników, oparta o model rozkładu normalnego. Ujednolicenie skali

standardowej umożliwia porównanie ze sobą wyników w poszczególnych podtestach i analizę profilową (Kostrzewski, 1970; Krasowicz-Kupiś, Wiejak, 2008).

Suma przeliczonych 10 podtestów skali słownej i bezsłownej wyznacza całościowy Iloraz Inteligencji (IQ). Zamiana sum wyników przeliczonych na IQ uzyskana jest za pomocą odpowiednich tabel norm zawartych w podręczniku do testu, które jako wskaźnik ilościowy wskazują miejsce badanego dziecka na tle populacji reprezentatywnej.

IQ skali słownej (IW) reprezentuje poziom zdolności werbalnych, i jest wskaźnikiem ogólnie pojętych sprawności językowych, które zależą od doświadczeń dziecka, ponieważ bazują na umiejętności przywoływania z pamięci zdobytej wiedzy. IQ skali bezsłownej (IN) wskazuje na poziom możliwości niewerbalnych opartych o zdolność dziecka do rozwiązywania nowych problemów. Zadania testowe wymagają zastosowania strategii zarówno słownych, jak i wykonawczych.

4.3.2. Ocena zdolności spostrzegania, uwagi i koncentracji u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1

W celu oceny uwagi wykorzystano test badania uwagi d2 Brickenkampa (Brickenkamp, 2003; Dajek, 2010). Test ten jest stosowany przez psychologów zajmujących się psychologią eksperymentalną, rozwojową i kliniczną oraz psychologią sportu i pracy. Jest to test niewerbalny, dostarczający kilku wyróżników uwagi, takich jak: szybkość spostrzegania, ilość błędów oraz ogólna zdolność uwagi i koncentracji. Test d2 jest niezależny od wyników poziomu inteligencji.

Test d2 składa się z formularza z 14 liniami zawierającymi po 47 znaków. Osoba badana powinna spośród 47 znaków zakreślić znaki d zaopatrzone dwoma apostrofami (dwoma nad znakiem d, dwoma u dołu lub po jednym u dołu i u góry). Litery te są umieszczone w 14 ciągach wśród liter „p” i „d” o zmiennej liczbie kresek nad literą i poniżej. Badany wykonuje zadanie na czas. Na skreślenie wskazanych liter ma 20 sekund dla każdego rzędu znaków. Po 20 sekundach czas zaczyna płynąć na rzecz kolejnego rzędu liter. Po zakończeniu zadania zlicza się liczbę prawidłowo skreślonych liter oraz popełnionych błędów (pominięte oraz nieprawidłowo skreślone litery). Kolejnym etapem była analiza wyróżników uwagi, takich jak: WZ – oceniający szybkość pracy badanego

(ogólną liczbę opracowanych liter); B – będący wskaźnikiem dokładności pracy, wynik odczytywany jest ze specjalnych tabel po uwzględnieniu ogólnej liczby skreślonych znaków, liczby znaków skreślonych błędnie oraz wieku osoby badanej; WZ-B – wskaźnik ogólnej zdolności spostrzegania, stanowiący różnicę między liczbą wszystkich zanalizowanych liter (WZ) a liczbą wszystkich błędów (B); ZK – wskaźnik zdolności koncentracji badanego, który otrzymuje się, sumując liczbę prawidłowo skreślonych liter pomniejszonych o liczbę popełnionych błędów. Miary WZ, WZ-B i ZK mają w populacji rozkład normalny (Brickenkamp, 2003; Dajek, 2010). W pracy grupa badana uzyskała wyniki w normie dla wieku, dlatego w celu porównania ilościowego między grupami poszczególnych wyróżników uwagi zastosowano wyniki surowe, co pozwoliło na określenie poszczególnych wskaźników uwagi.

4.3.3. Ocena funkcji zapamiętywania u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1

W badaniu zastosowano próbę 10 słów, na podstawie której wykreśla się krzywą uczenia (Łuria, 1976; Łuria, 1967). Jest to próba oceniająca pamięć słuchową, zarówno bezpośrednią, jak i odroczoną, oraz efektywność procesów uczenia się. Osobie badanej podaje się listę 10 słów, których uczy się ona w czasie kolejnych 5 prób. Badający czyta słowa z listy, po czym osoba badana powtarza wszystkie, które zapamiętała podczas każdej z prób uczenia się. Rozwiązaniem testu jest liczba słów reprodukowanych przez badanego w pierwszej próbie (jest to wskaźnik efektywności słuchowej pamięci bezpośredniej) oraz pięciu kolejnych. Test ten jest wystandaryzowany i ma charakter eksperymentu klinicznego. Normy zostały ustalone w oparciu o teorię Millera, dotyczącą pojemności pamięci bezpośredniej (Richardson, 2007). Pojemność tego systemu określa tzw. liczba Millera 7+/-2. Według badań istnieją różnice między odtwarzaniem listy słów u dorosłych i u dzieci. Dzieci dwu- i trzyletnie odtwarzają 2 – 3 elementy, siedmioletnie – 5 elementów, a trzynasto- i piętnastolatki radzą sobie z 7 elementami, osiągając poziom rozwoju pamięci osoby dorosłej (Richardson, 2007).