I NIEZDOLNOŚCI DO PRACY
4. OCHRONA ZDROWIA
Diagnoza
Przygotowana przez geriatrów diagnoza dotycząca nieprawidłowo-ści w realizacji praw starszych pacjentów sporządzona dla potrzeb projektu Akademii Rozwoju Filantropii w Polsce „Stop dyskryminacji ze względu na wiek”8 zwraca uwagę na liczne problemy.
1. W podstawowych zakładach opieki zdrowotnej w stosunku do pa-cjenta-seniora bardzo często nie stosuje się standardów geriatrycz-nych: zbyt krótki czas wizyty lekarskiej, zła jakość pracy – niedosto-sowana do fizjologii starzenia, brak wiedzy geriatrycznej – przypi-sywanie objawów leczonej w danym momencie choroby wyłącznie efektowi starości.
2. W Polsce brakuje specjalistów geriatrów, zaś w minimach progra-mowych kształcenia lekarzy brakuje przedmiotu geriatria.
3. NFZ nie kontraktuje usług geriatrycznych. Zbyt mało jest specjali-stycznych oddziałów geriatrycznych oraz poradni. Co więcej, obser-wuje się proces likwidacji „łóżek geriatrycznych” – w latach 1999–
2004 ich liczba spadła z 465 do 300.
4. Obserwuje się niechętny stosunek pielęgniarek środowiskowych do starych niesprawnych pacjentów.
8 A. Rajewska-Neumann, Stanowisko Kolegium Lekarzy Specjalistów Geriatrii w Polsce w sprawie dyskryminacji osób starszych w sektorze ochrony zdrowia w Polsce; J. Twardowska-Rajewska, Dys-kryminacja ze względu na wiek w obszarze ochrony zdrowia (w:) pracy zbiorowej, Co wiemy o dys-kryminacji ze względu na wiek?, ARFwP, Warszawa 2005, s. 48–58.
5. Nie prowadzi się edukacji pacjenta przez lekarza w leczeniu prze-wlekłych chorób (farmakoterapia, dietoterapia, aktywność fizyczna i intelektualna) oraz w przygotowaniu pacjenta-seniora do zabiegów diagnostycznych i leczniczych.
6. Częstą praktyką jest niekierowanie osób starszych na badania profilaktyczne. Osoby te mają też większe niż inni pacjenci kłopo-ty z uzyskaniem skierowań na badania dodatkowe, na konsultacje specjalistyczne, na diagnostykę i leczenie szpitalne, na rehabilita-cją, do sanatorium.
7. Osoby w podeszłym wieku mają ograniczony dostęp do pomocy w nagłych przypadkach (pogotowie ratunkowe) – wiek pacjenta de-cyduje często o przysłaniu karetki.
8. Utrudnione jest załatwianie (brak procedur) wielu spraw medycz-nych, urzędowych w sytuacji osób starszych – niemobilmedycz-nych, cięż-ko chorych. Niemożliwe jest telefoniczne załatwienie skierowania na karetkę pogotowia dla obłożnie chorego seniora, którym opieku-je się tylko opieku-jeden opiekun, który nie może pozostawić pacopieku-jenta bez opieki w domu.
9. Złe traktowanie starych pacjentów przez lekarzy i średni personel:
brak kultury osobistej, arogancja, poniżanie, paternalistyczny sto-sunek do seniora.
10. Niemal całkowity brak łóżek w opiece paliatywnej dla pacjentów z chorobą nienowotworową.
W zakresie procedur lekarze geriatrzy zwracają uwagę na następujące problemy:
1. NFZ nie kontraktuje usług z zakresu rehabilitacji geriatrycznej oraz pielęgniarstwa geriatrycznego.
2. W dostępie do programów profilaktycznych stosowane są ogranicze-nia wieku (np. z prewencji chorób układu krążeogranicze-nia mogą skorzystać tylko osoby do 65. roku życia).
3. Dostęp do porad lekarza geriatry utrudnia procedura, zgodnie z któ-rą pacjent musi wcześniej otrzymać skierowanie i wykonać dodat-kowe badania specjalistyczne, co wymaga od niesprawnego seniora wielokrotnych wizyt w placówkach ochrony zdrowia.
4. W kontraktach z NFZ nie uwzględnia się czasu trwania wizyty u ge-riatry – dużo dłuższego niż w przypadku pozostałych specjalności.
5. W kontraktach ze szpitalami NFZ nie uwzględnia wyższych kosztów leczenia starszych wiekiem pacjentów – dłuższy czas hospitalizacji, potrzeba zaangażowania wielodyscyplinarnych zespołów, konieczność stosowania wielu procedur diagnostycznych i terapeutycznych u jed-nego pacjenta (w związku z wielochorobowością w starszym wieku).
6. NFZ nie kontraktuje wielu typowych dla geriatrii procedur diagno-styczno-terapeutycznych związanych z tzw. wielkimi zespołami ge-riatrycznymi.
7. Brakuje możliwości kontraktowania dziennych form opieki medycz-nej dla seniorów – dziennych oddziałów diagnostyczno-leczniczych i rehabilitacyjno-leczniczych.
Wnioski i rekomendacje
Poprawa sytuacji osób starszych w polskiej ochronie zdrowia wyma-ga wielokierunkowych zmian obejmujących:
1. podniesienie poziomu wiedzy geriatrycznej lekarzy i decydentów w ochronie zdrowia;
2. zmianę postaw pracowników ochrony zdrowia wobec starszych pa-cjentów;
3. zmianę procedur obowiązujących w publicznej ochronie zdrowia.
Do kluczowych, oczekiwanych zmian zaliczyć należy:
1. zwiększenie liczby lekarzy geriatrów;
2. wprowadzenie do minimum programowego studiów medycznych przedmiotu geriatria;
3. uwzględnienie w kontraktach z NFZ specyfiki terapii i opieki geria-trycznej – inna wycena, zmiana procedur;
4. rezygnację z ustalania granic wieku w powszechnych programach profilaktycznych, np. takich jak badania mammograficzne;
5. rozwijanie różnorodnych form opieki długoterminowej nad osobami przewlekle chorymi i niepełnosprawnymi w miejscu zamieszkania, jak i w instytucjach; zarówno w formie pomocy świadczonej w za-stępstwie rodziny, jak i pomocy wspierającej rodzinę, która zajmuje się osobą obłożnie chorą;
6. zwiększenie liczby łóżek w hospicjach dla pacjentów z chorobami nowotworowymi, jak i nienowotworowymi;
7. wprowadzenie możliwości wystawienia przez lekarza recepty umoż-liwiającej zakup leków przez 3–6 miesięcy w określonej ilości comie-sięcznie, co powinno skrócić kolejki do lekarzy rodzinnych wsku-tek wyeliminowania z nich tych seniorów, którzy przychodzą tylko
„po receptę”;
8. zmianę sposobu myślenia o zdrowiu przez osoby starsze (jak po-kazują badania, osoby słabo wykształcone preferują „przekazanie”
pieczy nad swym zdrowiem specjalistom, lepiej wykształceni więk-szą rolę przypisują sobie – swoim wyborom i stylowi życia; to drugie podejście należy promować).
5. RODZINA
Diagnoza
Sytuacja rodzinna polskich seniorów jest generalnie dobra – osoby mające żyjących członków rodziny z reguły utrzymują z nimi ożywione kontakty; powszechnym zjawiskiem jest międzypokoleniowy przepływ dóbr i usług (dary czasu, miejsca, pieniędzy) wewnątrz rodzin; osoby starsze z reguły są zadowolone z kontaktów rodzinnych. Dobra sytu-acja większości nie oznacza jednak, że osoby starsze nie mają kłopotów rodzinnych. Pracownicy służb społecznych i badacze dostrzegają zjawi-sko ukrywania przez seniorów ich problemów w życiu rodzinnym i dla-tego trudno określić ich skalę. Osobnym zagadnieniem jest samotność i osamotnienie osób starszych, szczególnie dotykające kobiety.
Wnioski i rekomendacje
1. Potrzebne jest bardziej skuteczne zabezpieczenie interesów ludzi starych w sporach rodzinnych. Są oni z reguły gorzej wykształceni niż ich adwersarze, nie mają pieniędzy na skorzystanie z odpłatnej pomocy prawnej, obawiają się skorzystać z drogi prawnej w przy-padku sporu z dziećmi lub zaniedbań z ich strony, nie wiedzą, ja-kie mają prawa i kto może pomóc w ich egzekwowaniu. Wsparcie dla osób starszych będących stroną w sporach rodzinnych mogłoby przyjmować, na przykład, następujące formy:
a) ustanawianie spośród osób trzecich (także pracowników służb spo-łecznych) osób nadzorujących realizację umowy o dożywociu;
b) rozwój mediacji rodzinnych w konfliktach rodzinnych, w których uczestniczą osoby starsze;
c) możliwość występowania z urzędu w sprawach alimentacyjnych, je-śli mediacja kończy się niepowodzeniem;
d) wspieranie ze środków publicznych organizacji pozarządowych re-prezentujących ubogie, chore lub niezaradne osoby starsze przed sądami cywilnymi.
2. Biorąc pod uwagę fakt, iż obowiązek alimentacyjny mają nie tylko rodzice wobec dzieci, ale i dorosłe dzieci wobec rodziców należałoby rozważyć rozszerzenie zakresu podmiotowego ustawy o postępowa-niu wobec dłużników alimentacyjnych, tak aby dotyczyła ona nie tylko dzieci, wobec których rodzice mają zobowiązania alimen-tacyjne i nie wywiązują się z nich.
3. W ustawie o świadczeniach rodzinnych powinien być rozszerzony zakres podmiotowy świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z konieczno-ścią opieki nad dzieckiem (art. 17 ustawy) – na osoby sprawujące opieką nad niepełnosprawnymi osobami starszymi wymagającymi stałej opieki domowej (np. chorzy na Alzheimera, cierpiący na de-mencję, niesprawni ruchowo). Wiele osób rezygnuje z pracy zawodo-wej, aby opiekować się starymi, chorymi rodzicami. Nie przysługuje im żadna rekompensata, choć z punktu widzenia interesów społecz-nych, budżetu i samego chorego jest to rozwiązanie o wiele korzyst-niejsze od pobytu w zamkniętej placówce opiekuńczej, pielęgnacyj-nej, czy hospicyjnej.