Oczekiwania społeczne

Na wykopaliskach archeologicznych najbardziej wyodrębnione są role kierownicze. Nawet jeśli występują inne nie są tak silnie zaznaczone. Od tego jaki scenariusz wybierze dany kierownik zależy praca, atmosfera i stosunki międzyludzkie na wykopie. Należy jednak zaznaczyć, że praktycznie każda forma jest mniej lub bardziej akceptowana społecznie. Chociaż w pewnych sytuacjach dany scenariusz jest widziany bardziej pozytywnie niż inny.

Ostatecznie od aktora zależy wybór i interpretacja danej roli. Poniżej przedstawię cztery scenariusze, które według mnie funkcjonują w świecie archeologii.

4.3.1.1. Władca

Jest to rola kierownicza charakteryzująca się silną władzą formalną. Sprawuje ją zwykle osoba prowadząca całą ekspedycję archeologiczną. Kierownik nie bierze udziału w pracach fizycznych, często wiele zadań zleca na niższe szczeble zarządzania. Do jego głównych zadań należy koordynacja pracy na wykopaliskach. Sprawuje pieczę nad planami, ale wszystko odbywa się w sferze konceptualnej. Władca zwykle podejmuje wszelkie decyzje i nie pozostawia miejsca na dyskusje. Częstym zjawiskiem jest, że uczestnicy organizacji nie wiedzą, czym właściwie Władca się zajmuje. Czasami zdarza się, że tego typu kierownik nie pojawia się nawet na stanowisku, tylko pracuję w bazie lub poza nią.

Jest to scenariusz zgodny z oczekiwaniami społecznymi na opisanych przeze mnie wykopaliskach inwestycyjnych. Kierownik ma do czynienia z pracownikami, którzy szanują głównie silnie władzę formalną. Przy innym podejściu zaniedbują swoje obowiązki, wykorzystując „słabość” prowadzącego. Zdarza się jednak, że tego typu rola wybierana jest przez kierowników na wykopaliskach z udziałem studentów. Społecznie jest to jak najbardziej akceptowalna forma. Pracownicy zwyczajnych wykopalisk mają silne poczucie odpowiedzialności, więc nie bojkotują pracy z Władcą. Jednak szacunek do takiej osoby bywa znikomy. W takim wypadkach bardziej entuzjastycznie przyjmowana jest nieobecność kierownika na stanowisku.

Rola Władcy nie była stosowana w Geldape, ale chciałam ją przybliżyć, jako jeden z możliwych do zastosowania scenariuszy.

4.3.1.2. Współpracownik

Jest to najbardziej rozpowszechniony scenariusz na wykopaliskach archeologicznych. Może przybierać różne odmiany w zależności od wieku osoby odgrywającej rolę kierowniczą. Główną charakterystyką Współpracownika jest jego udział w regularnych pracach na wykopie. Może mniej lub bardziej angażować się w prace fizyczne, zależy to zasadniczo od potrzeb na stanowisku. W szczególności, gdy toczy się walka z czasem lub brakuje rąk do pracy Współpracownik nie stroni od żadnego zadania. Często podejmuje się prac najbardziej

niewdzięcznych, takich jak przesuwanie hałd, plantowanie, czy przesiewanie ziemi przez sito. Chociaż nadal może mieć ostatnie zdanie przy podejmowaniu decyzji, Współpracownik dopuszcza zdanie innych. Czasami wręcz wszelka praca ustalana jest na zasadzie porozumień różnych prowadzących. Współpracownik zwraca też na takie aspekty uwagę jak atmosfera panująca na wykopie.

Współpracownikiem może być osoba kierująca całymi wykopaliskami, jak kierownik każdego wykopu. Należy pamiętać, że na danym fragmencie stanowiska bieżące decyzje podejmowane są przez wykopowych. Jednak nie zdarza się wśród nich stosowanie scenariusza „Władcy”.

W Geldape scenariusz Współpracownika był dominujący, lecz przy jednoczesnej, odmiennej jego interpretacji przez poszczególnych kierowników. Nadar bardzo dużo korzystał z okazji do pytania się swoich wykopowych co do kształtu pracy na wykopie. Nie brał zbyt dużo udziału w pracach fizycznych, dużo czasu spędzał też poza stanowiskiem. Nie delegował zbyt dużo zadań związanych z dokumentacją. Za to bardzo dużą uwagę przywiązywał do wprowadzani pozytywnej atmosfery na wykopaliskach. Kalmir przestrzegał trochę inne zasady. Więcej decyzji podejmował samodzielnie, ale jednocześnie obdarzał dużym zaufaniem wykopowych i studentów. Więcej czasu poświęcał pracom fizycznym, pozastawiają czas spędzony w bazie na wykonywanie zadań związanych np. z dokumentacją. Nie dbał jednak zbytnio o atmosferę i stosunki międzyludzkie, wszelkie tego typu relacje pozostawiał na pastwę losu.

4.3.1.3. Kumpel

Jest to bardzo specyficzny scenariusz, zarezerwowany dla studentów pełniących role kierownicze. Na wykopaliskach często powierza się im prowadzenie własnego wykopu. Wtedy może się zdarzyć, że rolę „podwładnego” odgrywają znajomi ze studiów lub nawet z roku. Wszelkie przejawy władzy u takiego kierownika są odrzucane. Styl kierowania opiera się na porozumieniu wzajemnej akceptacji i porozumieniu. Kumpel używa często niekonwencjonalne metody wydawania poleceń. Może użyć np. języka mniej cenzuralnego lub obraca w żart nieprzyjemne zdarzenia. Bierze udział we wszelkich pracach na wykopie. W swych decyzjach często opiera się na pomocy kolegów, bądź innego kierownika. Zadaniem kumpla bywa motywowanie pracowników.

W Geldape były dwie osoby, które odgrywały rolę Kumpla. Z jednej strony była to Ubysława. Nie była ona w zbyt bliskich relacjach z pozostałymi studentami. Mimo wszystko opierała się często na ich doświadczeniu i wiele decyzji z nimi konsultowała, w szczególności przy nieobecności kierownika stanowiska. Sprawowała swoją funkcję profesjonalnie, ale bez większego wpływu na pracowników. Inaczej wykonywał swoją rolę Łękomir, który przybył na wykopaliska znacznie później. Jego głównym zadaniem było zagrzanie do pracy studentów na Grażus Kalnas, którzy byli pod koniec wykopalisk zmęczeni i zniechęceni. Pokazywał im jak wykonywać poszczególne zadania, jednocześnie tryskał humorem i energią. Pomogło to znacznie przyspieszyć postępy prac na tym stanowisku.

4.3.1.4. Nadzorca

Nie należy odbierać negatywnie nazwy tego scenariusza. Wybrałam takie określenie ze względu na funkcję osoby, która odgrywa tę rolę. Chodzi mi tutaj o opiekuna studentów. Głównymi zadaniami Nadzorcy jest sprawowanie pieczy nad studentami. Od niego zależą warunki w jakich mieszkają, jak zorganizowane są posiłki i tym podobne sprawy administracyjne. Decyduje o zaliczeniu praktyk studenckich, określa jakie zadania muszą wykonać poszczególne osoby, by mogły zakończyć dany rok studiów. Jednocześnie jest wyrocznią w sprawach konfliktowych, nie dotyczy to sporów odbywających się w gronie kadry. Zwykle Nadzorca łączy w sobie dwa scenariusze, właściwy dla roli opiekuna oraz jeden z wcześniej wymienionych Władcy, bądź Współpracownika.

W Geldape opiekun – Nawoja odgrywała głównie rolę Nadzorcy. Jednak z braku rąk do pracy powierzono jej prowadzenie wykopu, gdzie wybrała scenariusz Współpracownika.