[Wpływ procedowanej nowelizacji kodeksu karnego na zaludnienie jednostek penitencjarnych]
Nowelizacja kodeksu karnego, o której była mowa na stronie 8 raportu, doprowadzi do zwiększenia zaludnienia zakładów karnych. Proponowane w projekcie zmiany cechują się szczególnie wysoką punitywnością i ograniczeniem swobody orzekania. Likwiduje się karę 25 lat pozbawienia wolności, a wymiar kar waha się między miesiącem a 30 latami pozbawienia wolności. Warto wskazać też na zwiększenie zagrożenia karą za przestępstwo popełnione w warunkach art. 12 § 1 k.k. (czyn ciągły). Zgodnie z projektem, dolna granica kary ma ulec powiększeniu o połowę, pomimo że, zgodnie z samym art. 12 § 1 k.k., zachowanie sprawcy
33 Informacje uzyskane z Sądów Okręgowych w Katowicach, Krakowie, Szczecinie i Wrocławiu
uważa się za jeden czyn. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku sprawcy skazanego w warunkach art. 64 § 2 k.k. (multirecydywisty). W tym przypadku podniesieniu o połowę ma ulec nie tylko górna granica kary (co ma miejsce już obecnie), ale także dolna jej granica (co jest rozwiązaniem nowym).
Proponowane przepisy dotyczące wymiaru kary łącznej także charakteryzują się zwiększoną punitywnością. Proponuje się całkowitą rezygnację z zasady absorbcji przy określeniu wymiaru kary łącznej, wprowadzając regułę, że wymiar tej kary musi zawsze być wyższy od najsurowszej z łączonych kar (chyba że najsurowsza z kar łączonych już jest maksymalnym wymiarem dla danego rodzaju kary). Ponadto proponuje się dalsze zaostrzanie minimalnego wymiaru kary łącznej w przypadku łączenia więcej niż dwóch kar.
Projekt wprowadza też odpowiedzialność karną nieletnich od 15 roku życia.
[Powierzchnia celi mieszkalnej przypadająca na jednego więźnia]
Zagadnienie to jest jednym z najważniejszych problemów dotyczących warunków bytowych panujących w wizytowanych zakładach karnych i aresztach śledczych. Powierzchnia cel w jednostkach przypadająca na jednego osadzonego, spełnia jedynie minimalne wymogi formalne określone w prawie krajowym (tj. 3 m² na osobę). Tymczasem konieczne jest zagwarantowanie osobom przebywającym w jednostkach penitencjarnych minimum 4 m² powierzchni mieszkalnej na więźnia w celi mieszkalnej. W tej sprawie RPO skierował w dniu 24 maja 2016 r. wystąpienie generalne do Ministra Sprawiedliwości, wnioskując o dokonanie stosowanych zmian legislacyjnych34. Istniejąca w Polsce norma 3 m², w ocenie Rzecznika, jest sprzeczna ze standardami i przyjętymi przez Polskę zobowiązaniami międzynarodowymi, rekomendacjami CPT, CAT oraz z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu.
Niestety argumenty przedstawione przez RPO nie spotkały się ze zrozumieniem.
Minister Sprawiedliwości w odpowiedzi udzielonej w dniu 23 czerwca 2016 r. odmówił podjęcia działań legislacyjnych35. Swoje stanowisko argumentował zmniejszającym się sukcesywnie zaludnieniem jednostek penitencjarnych w Polsce i rosnącą liczbą osób odbywających karę w warunkach wolnościowych, w ramach systemu dozoru elektronicznego.
Trudno podzielić stanowisko Ministra Sprawiedliwości, gdyż w ocenie Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur to właśnie spadek zaludnienia więzień otwiera możliwość zwiększenia normy metrażowej przypadającej na jednego osadzonego.
W związku z powyższym, RPO ponowił w dniu 29 lipca 2016 r. wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości. W wystąpieniu tym Rzecznik, dostrzegając złożoność i długotrwałość procesu przeciwdziałania przeludnieniu w jednostkach penitencjarnych, zaapelował do Ministra Sprawiedliwości o rozważenie dokonania zmian legislacyjnych w zakresie postulowanej normy powierzchniowej (4 m2) w odniesieniu do oddziałów terapeutycznych dla
34 Wystąpienie generalne RPO do Ministra Sprawiedliwości z dnia 24.05.2016 r., KMP.571.5.2016
osób z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonych umysłowo36. W ocenie RPO ta właśnie grupa osób pozbawionych wolności w sposób najbardziej dotkliwy odczuwa skutki uwięzienia co zobowiązuje polskie władze do podjęcia w tym zakresie zdecydowanych działań.
W odpowiedzi z dnia 17 października 2016 r. Sekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości zapewnił37, że Minister bierze pod uwagę wszelkie rekomendacje KMPT i popiera działania zmierzające do wyeliminowania ewentualnych uchybień dotyczących placówek o charakterze izolacyjnym. Podkreślił również, że z całą uwagą analizuje rekomendacje Mechanizmu, tak aby kary, środki zapobiegawcze i zabezpieczające oraz poprawcze wykonywane były w sposób humanitarny, z poszanowaniem godności osób pozbawionych wolności. Jako przykład ilustrujący zrozumienie wskazanych przez RPO problemów, docenienie ich wagi i złożoności wskazał powołanie, zarządzeniem z dnia 29 kwietnia 2016 r., Zespołu do spraw opracowania rozwiązań reformujących Służbę Więzienną. Będący organem pomocniczym Ministra Sprawiedliwości Zespół dokonuje przeglądu i oceny funkcjonowania ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej, w zakresie dotyczącym wykonywania kary pozbawienia wolności, a także opracowuje rozwiązania reformujące Służbę Więzienną. Niemniej jednak z korespondencji z przedstawicielem Ministerstwa Sprawiedliwości nie wynika jakoby zmiany w tej, jakże istotnej sprawie, mogły być wprowadzone w najbliższym czasie.
W związku z powyższym Zalecenie Komitetu dotyczące zwiększenia powierzchni celi mieszkalnej przypadającej na jednego więźnia, nie zostało zrealizowane.
[Stosowanie dozoru elektronicznego jako alternatywy dla izolacji penitencjarnej]
Nowelizacja kodeksu karnego znajdująca się obecnie w finalnej fazie jej przyjęcia, przewiduje szersze stosowanie Systemu Dozoru Elektronicznego jako formy odbywania kary pozbawienia wolności przy karze do 1,5 roku, a nie roku - jak było do tej pory. Jednakże nie można się spodziewać aby to spowodowało znaczne zmniejszenie populacji więziennej, przy jednocześnie znacznie zaostrzonej polityce karnej.
Procedowana nowelizacja daje nadzieję na realizację Zalecenie Komitetu dotyczącego zwiększenia skali stosowania środków nie izolacyjnych. Warunkiem pełnej realizacji tej rekomendacji jest jednakże przyjęcie przez Parlament projektu nowelizacji, a następnie stosowanie w praktyce przepisów dotyczących dozoru elektronicznego.
36 Wystąpienie Generalne RPO z dnia 29.07.206 r. do Ministra Sprawiedliwości., KMP.571.5.2016
37 Odpowiedź Sekretarza Stanu w MS z dnia 17.10.2016 r., DWOiP-I-072-21/16
[Więźniowie niebezpieczni]
Zainteresowanie RPO budzą również przypadki reżimu i wieloletniej izolacji więźniów tzw. niebezpiecznych. Przedstawiciele KMPT ujawnili przypadek więźnia, który przebywał w takich warunkach 14 lat38. Po interwencji KMPT reżim wobec tej osoby został złagodzony.
Obserwując dane statystyczne dotyczące wielkości populacji więźniów niebezpiecznych, stwierdzić należy, że w okresie 31.12.2014 – 31.12.2017 r. ulegała ona sukcesywnemu zmniejszaniu oscylując w przedziale 162 – 113. Z końcem 2018 r. można zaobserwować tendencję wzrostową jeśli chodzi o liczbę więźniów niebezpiecznych – w dniu 31.12.2018 r. wynosiła ona 142 a w dniu 30.04.2019 r. - 145.
W obecnym stanie prawnym, możliwe jest rezygnacja z pewnych elementów reżimu dla niebezpiecznych jak np. każdorazowych kontroli osobistych przy wyjściu i powrocie do celi mieszkalnej39. W praktyce odstępstwa takie są stosowane.
Zalecenie Komitetu dotyczące więźniów niebezpiecznych można uznać za zrealizowane. Wzrastająca od ubiegłego roku liczba takich więźniów, uzasadnia potrzebę dalszego monitorowania ich sytuacji.
[Procedura skargowa]
Rzecznik nie zaobserwował problemów w dostępie więźniów do procedury skargowej, jak również problemów związanych z czasem rozpatrywania skarg.
Niemniej jednak, mając na uwadze treść Zalecenia Komitetu dotyczącego tej kwestii, stwierdzić należy, że nie wprowadzone zostały zmiana polegająca na braku konieczności uzasadniania skarg na stosowanie tortur czy złe traktowanie przez funkcjonariuszy SW.
ODPOWIEDŹ NA PYTANIE 20 – POZBAWIENIE WOLNOŚCI OSÓB NALEŻĄCYCH DO „GRUP