Zamiarem było autora wystawić W ielkopolskę, jaką b y ła lat sześdziesiąt temu. Część ta Polski nie chciała przyjmo wać natrętnie cisnącej się nowej cywilizacyi od Niemiec z nią graniczących ; a zbyt będąc oddaloną od własnej stolicy, ża dnych z niej nie zaczerpała nowszych zwyczajów. Drobność po większej części fortun, w porównaniu z innemi stronami Polski, zaledwie kilku możniejszym rodzinom dozwalała na czas niejaki pobytu w W arszawie. Tenże sam powód stawał
na przeszkodzie clo licznych za granicę wycieczek. Zaznałem więc jeszcze w W ielkopolsce niestarte rysy oblicza naro do wego, postać staropolską, z całą pro sto tą obyczaju i jask ra wością kolorytu, a chcąc te rysy w wydatniejszym jeszcze wystawić obrazie, obrałem sobie dworzec szlachecki za m iej sce dram atu, gdzie niczego jeszcze wpływ obcy nie p rzein a czył i niedosięgły owe spory sprzecznych z sobą żywiołów, starego obyczaju i wiary katolickiej z francuską ogładą i fi lozofią ośmnastego wieku. Starcia te byłyby może więcej ży cia i obszerności poematowi memu nadały, ale W ielkopolska mniejby do siebie w owych czasach podobna była. — W ię cej wprawdzie, niż W ielkopolska, oddalone były od stolicy P odole i U kraina, mniej przecież w sobie zask lep ion e; wię ksza bowiem ilość i zamożność znakomitszych domów, więcej cudzoziemskiego poloru i zowszych zwyczajów po tych roz szerzały ziemiach, blizkość nawet wschodu nie była bez wpły wu na uie. S tąd to zmierzany przepych azyatycki z form a mi francuskiem i i tern co było polskie, szczególny tym czę ściom Polski nadawały wyraz. — W ielkopolska, nie mówię już do tych ziem, ale do stolicy swojej tak m ałto podobną była, że nie widziano w mej prawie tych dziwnych antytez, jakiem i tam często dwaj byli obyw atele: jeden z włosem tre fionym i pudrowanym, w fraku z guzikami perłowemi, w trz e wikach, pończochach i h a a rb e u tle m ; a drugi, z wąsem potę żnym, głową goloną, i w kontuszu z wylotami i z karabelą przy boku, i to — dwaj rodzoni uteńcy bracia. Mody tylko damskie i niekiedy tylko k ształt pojazdów przeciskały się z F rancyi do nas przez W arszaw ę, które zły gust i przesada przeistaczały nielitościwie.
Naczytawszy się pomiędzy kilku prawdziwemi obrazam i mnóstwa przekręconych i komponowanych narodowości, nie od rzeczy może będzie zapewnić święcie czytelnika,że com w po emacie moim umieścił, wszystko na własne widziałem oczy. Zdaniem mojem, chcąc podobne wizerunki wystawić, można sobie jeclnę część kraju, zakąt nawet wybrać i obraz ich isto tny w najdrobniejsaych nawet szczegółach k re ś lić ; przede- wszystkiem przecież na to zważać należy, aby ogólne i głó wne rysy, z fizyognomii całego narodu zdjęte, jako konieczną ])odstawę na tle poem atu położyć. Takiemi są P am iątki So plicy, taldm Pan Tadeusz, który choć litewską tylko n a tu rą otoczony, litewskich pełen zwyczajów i litewskiem tchnący
życiem, przecież po całej przestrzeni dawnej Polski, głoszony i uznany jest za narodowy, i wszędzie jedno uczucie i ten sam podziw wzbudza. S tarałem się clioć w skromniejszym obrębie, dopiąć tego celu. Czym go dosiągł, czytelnik osądzi
(przyp. aut.)
Wizyta w sąsiedztwo.
w. 8. Wojski — urzędnik ziemski, opiekun kobiet, dzieci i dobytku w czasie wojny,
w. 9. domator — człowiek, który lubi ciągle przesiadywać w swem mieszkaniu,
w. 11. korowody — nudne ceremonie, ceregiele
w. 13. uczciwszy uszy - - nb. każde słowo, nieco nieprzystoj
ne, zawsze tern w,y rażeniem poprzedzono (przyp. aut.) w. 17. bez fałszu — nb, fałszem nazywano tylną część żu- pana, gdy z płótna a nie z tej samej materyi co żu- pan zrobioną była (przyp. aut.)
av. 1-6. grodetur — cięższa tkanina 'jedw abna pochodząca z T our we F rancyi
w. 18. słucki pas— nb. sławna fabryka pasów była w Stucku (przyp. aut.)
w. 19. pektoralik — mały zegarek noszony na piersiach za kontuszem (przyp. aut),
w. ‘21. trzcina z dziadkiem kościanym — nb. laska trzcino wa z rączką z kości przedstaw iającą dziadka, w. 24. parangón — dyam ent wesołej wody (przyp. aut.) w. 29. kompromis — układ
lumen — światłość, chwała w. 30. legum volumen — księgi praw
w. 31. silvam rerum — nb. wielu obywateli składało zbiory różnych pism, wierszy, mów, uniwersałów, listów ty czących się bieżącego lub blizkiego z przeszłości cza s u : i to nazywało się silva rerum (las rzeczy), (przyp. aut).
w. 34. beczke. Popiela — beczkę starego węgrzyna, trącące- go „m yszką“
w. 35. Podstolstwo — podstoli i jego żona. nb. podstoli-to urzędnik ziemski, uczto wy, co do godności ósmy z kolei w. 36. mag ni fika — jejmość, żona, okazała albo znacząca
postać kobieca
w. 37. Tconneksya — związki rodzinne, znajomości wpływowe w. 38. Polica zabita — Polka całą duszą
w. 39, na wyższą wizytką — na wizytę do osób z wyższej sfery
w. 40. maevele — naram ienniki czyli brauroletki (p a)
mitenki — . rodzaj rękawiczek (p. a.
lankotka — szlarka do garnirow ania sukni (p. a.)
lewitka — suknia roztw orzona na przodzie k tó rą przeciągano przez otwory kieszonek (p. a.)
w. 41. agarranty z forbotem— m ankietki białogłowskie z ko ronkam i (p. a j
kornet — czepiec kobiecy
w. 42. balsamka — puszka czyli jabłuszko na rozm aite wo nie, tak małe, że je za gorsem noszono. Z a Jag ieł lonów zAvano je banieczką. (p. a.)
w. 44. konsyderatka — kieszeń w sukniach kobiecych: przy wiązywano ją na sznurówkach za St. A ugusta (p. a.) w. 46. larendogra— wódka lewandowa do trzeźwienia m dle
jących fp._ a.)
w* 54. od siebie i k’ sobie — na lewo i na prawo w. 57. respekt — cześć, uszanowanie
pan orderoioy — pan odznaczony orderem
w. 58. infułat — ksiądz mający prawo noszenia infuły bis kupiej.
w. 62. mordyasze — mordercy w. 64.o famulus — służący
rubacha — człowiek rubaszny, ordynarny w. 71. dyskurs — rozpraw a
W. 83. bibosz — taki, który lubi pić w. 116. krześlata — zgięta, krzywa
w. 122. lemieszowych wojaków — nb. rolników w. 128. markietan — handlarz obozowy w. 182. wiąz — nb. rodzaj dzewa w. 138. kupców, maryaszów, kasztelanów,
Łwików — nb. różne gry w karty w. 144. ex abrupto — bez przygotow ania
148. eksjezuita — były jezu ita: nb. w. r. 1773. zniesiono zakon Jezuitów i zakonników uwolniono od ślubów 152. dyrektor nauczyciel domowy, guwerner,
M adam — guw ernantka F rancuzka
153. rwetes — zamieszanie