OKREŚLENIA ZMIAN 1. Ochłodzenie i ocieplenie

Ujmowaniu zmian służą z kolei przymiotniki i przysłówki w stopniu wyższym (cieplejsze / chłodniejsze stosunki, cieplej – chłodniej), czasow-niki procesywne (ocieplić się, ochłodzić się, oziębić się) oraz ich rzeczow-nikowe derywaty, które pojawiają się w konstrukcjach analitycznych:

nadchodzi ocieplenie, doszło do ocieplenia, nastąpił chłód, powiało chło-dem / mrozem. Użyciu takich sformułowań towarzyszą przymiotniki oraz przysłówki, które wyrażają stopień zachodzącej zmiany: od Moskwy powiało w stronę Warszawy ostrym mrozem [N 10.12.2005], nowemu rządowi udało się doprowadzić także do wyraźnego ocieplenia kontak-tów z Rosją [GW 08.12.2007], małe ocieplenie na linii Polska – Rosja [GW 9.12.2007], stosunki nieco się ociepliły [GW 22.01.2008], na linii Warszawa – Moskwa doszło do niewielkiego ocieplenia [W nr 7/2008], widać w ostatnich miesiącach lekkie ochłodzenie relacji [GW 20.01.2011], a różnica pomiędzy dawnym a obecnym stanem relacji bywa jeszcze pre-cyzowana poprzez odwołania do wartości liczbowych, które wywodzą się z dobrze znanej skali temperatury:

Przed niedawną wizytą szefa rosyjskiej dyplomacji Igora Iwanowa w Polsce stosunki między krajami były ograniczone do minimum, a zaledwie poprawny przebieg wizyty, podczas której nie załatwiono żadnej ważnej sprawy, oceniono jako ocieplenie. Bo nawet pół stopnia powyżej zera to temperatura dodatnia [W nr 49/2000].

Jeśli temperatura była powiedzmy minus 5, a jest plus 10, to odczuwamy ważną zmianę – ocenia minister Andrzej Majkowski po wizycie Iwanowa u prezydenta Alek-sandra Kwaśniewskiego [P 02.12.2000].

Granicę pomiędzy negatywnie a pozytywnie wartościowanym stanem – tak jak we współczesnej skali Celsjusza – wyznacza temperatura zama-rzania i topnienia lodu.

Także mówienie o ociepleniu czy ochłodzeniu stosunków zwykle do-tyczy zmiany bieguna wartości, choć do tego typu sytuacji odnoszą się określenia o bogatszej treści. Popularnym wykładnikiem pozytywnej zmiany bieguna wartości jest metaforycznie używany rzeczownik odwilż:

Polscy i rosyjscy eksperci wiele oczekują po dzisiejszej wizycie prezydenta Kwaśniew-skiego w Moskwie. Stanisław Ciosek: – To koniec epoki lodowcowej. Dmitrij Rogozin:

– To początek odwilży [GW 10.07.2000].

Czy rządowi Donalda Tuska uda się doprowadzić do odwilży w stosunkach z Mo-skwą? [GW 13.12.2007].

Etymologiczne znaczenie tego określenia wnosi informację o przywró-conej wilgoci, która jest tu oznaką topnienia lodu, a ów sposób obrazo-wania również pojawia się przy ukazywaniu pozytywnie nacechowanej zmiany:

Chociaż lody między Moskwą a Warszawą zaczęły topnieć, to wyraźnych różnic zdań nie udało się przezwyciężyć [Rp 8.02.2008].

6 grudnia skończyła się posucha. W stosunkach polsko-rosyjskich. Tak to ujął pre-zydent Bronisław Komorowski. Lody ruszyły [Rp 8.12.2010].

Metafora odwilży i obraz topnienia (ustępowania, ruszenia) lodów sta-nowi bardziej konkretne wyrażenie wobec ogólnikowej przenośni ocieple-nia, komunikując przy tym zmianę bieguna wartości.

Wykładnikiem pozytywnie waloryzowanych przemian jest ponadto metafora nadchodzącej wiosny:

Mięsny przełom wygląda więc raczej na wymęczony kompromis, a nie na jaskółkę polsko-rosyjskiej wiosny [GW 13.12.2007].

W zamian Rosja zniosła embargo na polskie mięso i otworzyła rozmowy w sprawie zboża, owoców, warzyw i kwiatów, których eksport przed blokadą był razem wart trzy razy więcej niż teraz. Jednocześnie zaostrzyła opór przeciw tarczy antyrakietowej.

Trochę wiosny, trochę zimy. A może polityczne przedwiośnie? [N nr 3/2008].

O ile przenośnie używana nazwa zimy (podobnie jak metafora epoki lodowcowej) pojawia się w kontekście długotrwałego stanu negatywnie waloryzowanych relacji, o tyle metafora przedwiośnia czy wiosny odnosi się już do sytuacji dynamicznej.

Wykładniki pozytywnie wartościowanych przemian (ocieplenie, od-wilż, topnienie lodów, przedwiośnie, wiosna) wnoszą zarazem informację o uprzednim, negatywnie wartościowanym stanie rzeczy (ujmowanym odpowiednio jako chłód, lód, mróz, zima).

2.2. Zamrożenie i odmrożenie relacji

Zaprzestanie politycznej współpracy jest określane poprzez metaforę zamrożenia stosunków, co jest nie tylko kolejnym wykładnikiem opozy-cji ciepło : zimno, ale i przejawem metonimicznego ujmowania działań jako ruchu, którego tymczasowe wstrzymanie jest traktowane jako stan zamrożenia. Częstym przedmiotem tej metafory jest też kapitał, którego ruch (przepływ, obieg, obrót, wzrost) zostaje zablokowany. Zależnie od tematu metafora zamrożenia wnosi jednak nieco inne treści (zamrożenie płac oznacza, że pozostają one na tym samym poziomie, lecz metafory za-mrożonych stosunków nie możemy już rozumieć w analogiczny sposób).

Zasadność mówienia o zamrożonych relacjach między państwami łatwo podważyć, zwracając uwagę na kontakty, które są wciąż utrzy-mywane na niższych szczeblach. Wskazanym zabiegiem asekuracyjnym staje się więc sięgnięcie po partykuły, przysłówki i wyrażenia, które osła-biają kategoryczność formułowanych asercji: relacje z Moskwą stawały się coraz chłodniejsze, dochodząc do stanu niemal kompletnego zamro-żenia [P 02.05.2009], Stosunki polsko-rosyjskie były wtedy na dnie. Po dwóch latach rządów PiS w zasadzie zamrożono je [GW 9.04.2010], sto-sunki polsko-rosyjskie były praktycznie zamrożone [GW 4.12.2010], PiS (...) de facto zamroził stosunki z Moskwą [GW 19.04.2012].

Wznowienie aktywności bywa zaś określane poprzez formacje anula-tywne: rozmrozić / rozmrażać, odmrozić / odmrażać stosunki:

– Można mówić o rozmrażaniu stosunków, ale naiwnością jest oczekiwać na prze-łom – ocenia wizytę Putina w Warszawie Wiaczesław Nikonow, szef Fundacji Polityka [W nr 4/2002].

Rząd Donalda Tuska przeprowadził tu rozumną korektę, odmrażając stosunki z Rosją [GW 14.03.2008].

Metaforyczne znaczenia formacji anulatywnych jawią się jako roz-winięcie skonwencjonalizowanej metafory zamrożonych stosunków. Pe-wien symptom tego, że nie są to równie utarte przenośnie, stanowią dane słownikowe – np. w Słowniku języka polskiego pod red. W. Doro-szewskiego odnajdujemy połączenia frazeologiczne z przenośnie użytym czasownikiem zamrażać / zamrozić, lecz ich antonimiczne pary o tej samej podstawie słowotwórczej nie są już odnotowane. Ponadto przeno-śnie używanym derywatem czasownika zamrozić jest nie tylko forma rze-czownika, ale i imiesłowu (zamrożone stosunki), podczas gdy w wypadku formacji anulatywnej taki imiesłów mogłby pojawić się jedynie jako oka-zjonalizm (odmrożone, rozmrożone stosunki?). Warto jeszcze zauważyć, że metafora zamrożenia nie odznacza się tak szerokim zasobem synonimów jak jej pozytywnie nacechowany antonim – mówi się nie tylko o odmroże-niu stosunków, ale o ich ożywieodmroże-niu, uzdrowieodmroże-niu, wznowieodmroże-niu, naprawia-niu czy odbudowywanaprawia-niu, co również ma wpływ na mniejszą częstotliwość formacji anulatywnej.

2.3. Doświadczanie i przełamywanie barier

S. Asch zauważa, że ciepły – obok znaczenia związanego z tempera-turą – odnosi się do skracania dystansu czy wchodzenia w relacje, pod-czas gdy zimny wyłącza lub odgradza [Asch 1961, 332]. Pokonywane bariery w osiągnięciu porozumienia także bywają ukonkretniane jako lód, o czym świadczą okazjonalne wykładniki – np. lody między Moskwą a Warszawą zaczęły topnieć oraz zleksykalizowana przenośnia przełama-nia / przełamywaprzełama-nia lodów:

Lody zostały przełamane – mówił po wizycie zadowolony Kwaśniewski dziennika-rzom [GW 11.07.2000].

Dotyczy to zwłaszcza stosunków Warszawy z Berlinem i Moskwą. W obu przypadkach lody w ciągu ostatnich tygodni przełamano, ale realne problemy nie zniknęły [GW 24.12.2007].

Użycie formy dokonanej wskazuje na osiągnięcie celu, choć w nieco szerszej perspektywie odbudowywanie dobrosąsiedzkich relacji jest uka-zywane jako długotrwały i złożony proces, co komunikują derywaty wy-wodzące się od formy niedokonanej:

Nie byłoby go, gdyby nie jego konsekwentna polityka przełamywania lodów w rela-cjach z Niemcami i Rosją oraz opowiedzenie się za Europą [GW 6.09.2009].

Wszystko wskazuje na to, że podobnie jak wizyta Sikorskiego – będzie ona w znacz-nym stopniu kontynuacją przełamywania lodów w stosunkach między obu krajami [Rp 21.01.2008].

oraz poprzez mniej szablonowe (przynajmniej w języku polskim) sposoby obrazowania:

To pierwsze pęknięcie lodów w gazowych stosunkach Polski z Rosją [GW 18.09.2006].

„Przekuwamy się przez kolejne warstwy lodowca w stosunkach polsko-rosyjskich.

Myślę, że wizyta premiera to będzie prawdziwy początek normalizacji” – powiedział minister [Rp 22.01.08].

– Usuwanie zasp – tak opowiadając o wizycie Dmitrija Miedwiediewa w Warszawie powtarzali w poniedziałek wieczorem prowadzący główne wydania programów infor-macyjnych federalnych rosyjskich kanałów telewizyjnych [GW 6.12.2010].

W takim sposobie ujęcia poprawy stosunków mamy do czynienia z ukazywaniem sytuacji, która się rozwija i zmierza ku powstaniu no-wego, pozytywnie nacechowanego stanu, w którym miejsce uprzedniej bariery zajmują na nowo nawiązywane kontakty.

Metaforykę ujmowania dokonywanych bądź zachodzących zmian w przebiegu relacji poprzez opozycję ciepła i zimna (kontaktu i bariery) można więc uporządkować w następujący sposób:

określenia działań

(dokonywane zmiany) określenia procesów i zdarzeń (zachodzące zmiany) opozycja ciepło : zimno

ochłodzić, ocieplić

doprowadzić do ochłodzenia, ocieplenia, odwilży

zamrozić, odmrozić (rozmrozić) stosunki

ochłodzić się, ocieplić się nastąpił chłód, powiało chłodem,

mrozem

nastąpiło ochłodzenie, ocieplenie nastąpiła odwilż, polityczne

przedwiośnie

przełamywana (usuwana) bariera zanikająca (kruszejąca) bariera przełamać (przełamywać) lody

przekuwać się przez warstwy lodowca usuwanie zasp

topnieją lody między...

pierwsze pęknięcie lodów