Opłaty ekologiczne odprowadzane na pozostałe fundusze celowe

Opłaty i należności związane z wyłączaniem z produkcji gruntów rolnych i leś-nych stanowią odpowiednio przychody Funduszu Ochrony Gruntów Rolleś-nych oraz Funduszu Leśnego. Opłaty ekologiczne w dość istotny sposób decydują o zasobno-ści pierwszego z funduszy. W przychodach Funduszu Leśnego opłaty, kary i odszko-dowania stanowią w ostatnich latach jedynie 13-20%. Wymienione fundusze zalicza się niekiedy do funduszy ekologicznych, choć w praktyce udział środków wydatko-wanych na działania związane z ochroną środowiska jest niewielki.

Do opłat ekologicznych można również zaliczyć opłatę paliwową pobieraną w związku z wprowadzaniem na rynek krajowy paliw silnikowych oraz gazu do napędu pojazdów13. Stanowi ona przychody Krajowego Funduszu Drogowego i Fun-duszu Kolejowego. Fundusze te realizują odpowiednio zadania związane z rozwo-jem infrastruktury drogowej i kolejowej. Na Krajowy Fundusz Drogowy odprowa-dzane są również wpływy z tytułu opłat drogowych (m.in. opłat za przejazd pojazdu samochodowego po drogach publicznych).

5. Zakończenie

Poziom finansowania ochrony środowiska w Polsce jest niewątpliwie w pew-nym stopniu związany z rozmiarami wpłat z tytułu opłat i kar ekologicznych. Wyda-je się Wyda-jednak, że funduszowa funkcja niektórych opłat nie Wyda-jest realizowana obecnie w odpowiednim stopniu. Świadczy o tym fakt, że wpływy z tytułu opłat regulowa-nych ustawą Prawo ochrony środowiska [26], a więc opłat decydujących w najwięk-szym stopniu o zasobności funduszy ochrony środowiska, od dłuższego już czasu kształtują się w granicach 1,3-1,5 mld zł. Co prawda, w ostatnich latach Narodowy Fundusz wyposażony został we wpływy z kilku nowych opłat, w większości przy-padków nie są to jednak kwoty znaczne. Wyjątkiem są jedynie opłaty przewidziane

Opłaty służące ochronie środowiska a ekologiczne fundusze...

103

w ustawie o pojazdach wycofanych z eksploatacji, które w 2006 r. przyniosły istotne przychody. Zgromadzone dzięki tej opłacie środki mogą być jednak kierowane wy-łącznie na przedsięwzięcia związane z przekazywaniem wyeksploatowanych samo-chodów do recyklingu oraz z demontażem tych samosamo-chodów.

Wydaje się, że nie można jednoznacznie ocenić praktyki tworzenia subfunduszy w ramach NFOŚiGW. Z jednej strony subfundusze te zabezpieczają niewątpliwie wydatkowanie środków na wybrane cele (np. w literaturze fachowej uważa się, że wyodrębnienie środków z tytułu opłaty eksploatacyjnej pozwoliło stworzyć stabilne i pewne źródło finansowania polskiej geologii [22, s. 392]). Redystrybucja wpły-wów zgromadzonych dzięki opłatom ekologicznym odbywa się w ramach jednej, funkcjonującej od dawna instytucji, co także można ocenić pozytywnie. Z drugiej jednak strony utrzymywanie wysokich środków pieniężnych na rachunkach subfun-duszy może w pewnym stopniu ograniczać możliwości finansowania innych przed-sięwzięć. Źródłem negatywnych zjawisk może być również powiązanie wpływów z tytułu opłat ekologicznych z dotacjami i pożyczkami udzielanymi określonym podmiotom. Warto zwrócić uwagę na niezadowolenie firm zajmujących się recyklin-giem samochodów, jakie wzbudził projekt zmniejszenia restrykcyjności opłat za brak sieci [17, s. 6]. Potencjalny spadek wpływów Narodowego Funduszu z tytułu opłat pobieranych od importerów samochodów oznacza bowiem mniejsze rozmiary pomocy udzielanej firmom recyklingowym ze środków funduszowych.

Można przypuszczać, że w bliższej lub dalszej przyszłości opłaty ekologiczne zostaną włączone w odpowiednich proporcjach do dochodów budżetu państwa i do budżetu odpowiednich jednostek samorządowych. Być może zostaną jednak zacho-wane pewne formy powiązania wpływów z tytułu opłat ekologicznych z wydatkami na ochronę środowiska. Mogłoby to polegać np. na wyodrębnieniu w budżecie środ-ków z tytułu opłat ekologicznych. Tymi środkami dysponowałaby określona jed-nostka [15, s. 372]. Tego typu rozwiązania wprowadzone zostały w ostatnich latach na Łotwie i w Estonii [19, s. 32-33; 18, s. 98, 143 ].

Możliwe jest, że wraz z szerszą reformą finansów publicznych nastąpi likwida-cja niektórych celowych funduszy ekologicznych. Likwidację tę zakładał projekt nowej ustawy o finansach publicznych z 2007 r. [16]. W projekcie ustawy zapisano, że opłaty i kary ekologiczne będą gromadzone i redystrybuowane w identyczny jak dotychczas sposób, jednak wpływy nie będą zasilać funduszy, ale budżety odpo-wiednich jednostek samorządu terytorialnego (gmin, powiatów, a także – według jednego z wariantów – województw). Identyczna jak dotychczas część środków sta-nowiłaby przychody Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej pozbawionego już jednak osobowości prawnej. W projekcie znalazł się in-teresujący zapis nakazujący, by planowane wydatki z budżetów województw na sfi-nansowanie zadań z zakresu ochrony środowiska nie mogły być niższe niż planowa-ne dochody budżetu województwa z tytułu opłat za korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar pieniężnych na dany rok.

104

Literatura

[1] Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej elementem systemu finansowania zadań na rzecz ekologii, [w:] J. Głuchowski, A. Pomorska, J. Szołno-Koguc (red.), Ekonomiczne i prawne problemy racjonalizacji wydatków publicznych (tom 2), UMCS, Lublin

2005.

Dyrektywa Rady 2003/96/WE z dnia 27 października 2003 r. w sprawie restrukturyzacji wspól-[2]

notowych przepisów ramowych dotyczących opodatkowania produktów energetycznych i energii elektrycznej, DzUrz L 283 z 31 października 2003 r.

Dyrektywa Rady 2004/74/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. zmieniającą dyrektywę 2003/96/WE [3]

w zakresie możliwości stosowania przez określone państwa członkowskie czasowych zwolnień lub obniżek poziomu opodatkowania na produkty energetyczne i energię elektryczną, DzUrz L 157 z 30 kwietnia 2004 r.

Fiedor B.,

[4] Opłaty ekologiczne, [w:] B. Fiedor (red.), Podstawy ekonomii środowiska i zasobów naturalnych, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2002.

Górka K.,

[5] Wykorzystanie funduszy celowych w ochronie środowiska w Polsce, [w:] J. Famielec

(red.), System finansowania ochrony środowiska w Polsce, AE, Kraków 2005.

[6] Informacja o wpływach z tytułu opłat za korzystanie ze środowiska i kar za naruszenie wymagań

jego ochrony oraz redystrybucji tych wpływów za rok 2002, Narodowy Fundusz Ochrony

Środowiska i Gospodarki Wodnej, Warszawa 2003.

[7] Informacja o wpływach z tytułu opłat za korzystanie ze środowiska i kar za naruszenie wymagań

jego ochrony oraz redystrybucji tych wpływów za rok 2005, Narodowy Fundusz Ochrony

Środowiska i Gospodarki Wodnej, Warszawa 2006.

[8] Komunikat Komisji Europejskiej: Zielona księga – instrumenty rynkowe na potrzeby polityki w zakresie ochrony środowiska i w dziedzinach pokrewnych, KOM(2007) 140, wersja osta- teczna.

[9] Kosikowski C., Sektor finansów publicznych w Polsce, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2006.

[10] Mazurkiewicz M., Opłaty i kary pieniężne w systemie ochrony środowiska w Polsce – struktura

prawna i funkcje, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1986.

[11] Ochrona środowiska, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa (lata 1991-2002).

[12] Piontek F., Piontek B., Piontek W., Efektywność wydatkowania środków funduszy ekologicznych

posiadających osobowość prawną, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Katowice-Białystok

2000.

[13] Polityka ekologiczna państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011- -2014 (projekt), Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2006.

[14] Poskrobko B. (red.), Opłaty za emisję zanieczyszczeń do powietrza, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok 1999.

[15] Postuła I., Werner A., Pomoc publiczna, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2006. [16] Projekt ustawy Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych (z 22 czerwca 2007 r.),

Warszawa 2007.

[17] Sobiech Ł., Mniejsze kary dla firm, „Gazeta Prawna” 2007 nr 165.

[18] Speck S., Andersen M., Nielsen H., Ryelund A., Smith C., The Use of Economic Instruments in

Nordic and Baltic Environmental Policy 2001-2005, Nordic Council of Ministers, Copenhagen

2006.

[19] Speck S., McNicholas J., Markovic M. (red.), Environmental Funds in the Candidate Countries, The Regional Environmental Center for Central and Eastern Europe, Szentendre 2001.

[20] Sprawozdania finansowe funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej (dostępne na stronach: http://www.nfosigw.gov.pl oraz http://www.mos.gov.pl/statystyka).

Opłaty służące ochronie środowiska a ekologiczne fundusze...

105

w 2006 r., Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Warszawa 2007. [22] Szamałek K., Jędrzejewska A., Analiza funkcjonowania systemu opłat eksploatacyjnych, „Przegląd

Geologiczny” 2000 nr 5.

[23] Szołno-Koguc J., Funkcjonowanie funduszy celowych w Polsce w świetle zasad

racjonal-nego gospodarowania środkami publicznymi, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-

-Skłodowskiej, Lublin 2007.

[24] The St. Petersburg Guidelines on Environmental Funds in the Transition to a Market Economy, OECD, Paris 1995.

[25] Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych, DzU 2006 nr 169, poz. 1199, zm.: DzU 2007 nr 35, poz. 217, DzU 2007 nr 99, poz. 666.

[26] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, tekst jednolity DzU 2006 nr 129, poz. 902, zm.: DzU 2006 nr 169, poz. 1199, DzU 2006 nr 170, poz. 1217, DzU 2006 nr 249, poz. 1832, DzU 2007 nr 21, poz. 124, DzU 2007 nr 75, poz. 493.

[27] Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych, DzU 2005 nr 249, poz. 2104, zm.: DzU 2005 nr 169, poz. 1420, DzU 2006 nr 45, poz. 319, DzU 2006 nr 104, poz. 708, DzU 2006 nr 170, poz. 1217 i 1218, DzU 2006 nr 187, poz. 1381, DzU 2006. nr 249, poz. 1832, DzU 2007 nr 82, poz. 560, DzU 2007 nr 88, poz. 587, DzU 2007 nr 115, poz. 791.

[28] Wallart N., The Political Economy of Environmental Taxes, Edward Elgar Publishing Limited, Cheltenham 1999.

ENVIRONMENTALLY RELATED CHARGES AND EARMARKED