1) Menie Samorządu Województwa Pomorskiego stanowi szereg obiektów zabytkowych. Jest to zbiór bardzo zróżnicowany – ze względu na skalę, funkcję, okres pochodzenia, jak i stan techniczny.
2) Własność Województwa Pomorskiego stanowią 42 obiekty wpisane do rejestru zabytków, w skład mienia Województwa Pomorskiego wchodzi 58 obiektów wpisanych do tegoż rejestru32.
3) Wiele obiektów stanowiących własność lub mienie Województwa Pomorskiego (Ratusz Staromiejski, kamienice przy Długim Targu 1-6 i 7-10, Brama Zielona, kamienice przy ul. Mariackiej i Rycerskiej, dawny klasztor franciszkanów przy ul. Toruńskiej, zespół dawnej elektrociepłowni na Ołowiance) znajduje się w obszarze jednego z najcenniejszych zespołów przestrzennych regionu – uznanego za Pomnik Historii Gdańska w zasięgu obwarowań z XVII wieku33.
4) Ponadto w zasobie jednostek organizacyjnych Samorządu Województwa Pomorskiego znajduje się kilkaset obiektów wpisanych do gminnych ewidencji zabytków. Wśród nich znajdują się obiekty dominujące w strukturach przestrzennych dzielnic o wysokich walorach estetycznych – m.in. gmach administracji przy ul.
Okopowej 21/27, czy Szpital Św. Wincentego a Paulo w uznanym za Pomnik Historii układzie urbanistycznym śródmieścia Gdyni34. Określenie dokładnej liczby tych obiektów nie jest możliwe ani miarodajne, gdyż często wpisy obejmują jedynie elementy obiektów (np. tablice na mostach).
5) Jednostki organizacyjne Województwa Pomorskiego realizują również swoje zadania w obiektach zabytkowych użytkowanych na podstawie najmu, dzierżawy bądź użyczenia. Do takich obiektów należą m.in. Centrum św. Jana (Kościół pw. św. Jana w Gdańsku), czy strażnica wałowa w Kiezmarku.
3.1. Kompetencje i działania
1) Konwencje międzynarodowe oraz ich implementacja do polskiego prawa, wskazują potrzebę ochrony dziedzictwa kulturowego wraz z jego kontekstem krajobrazowym oraz kultury niematerialnej. Obiekty zarządzane przez jednostki organizacyjne Samorządu Województwa Pomorskiego zlokalizowane są zarówno w krajobrazach śródmiejskich (np. Głównym i Starym Mieście w Gdańsku, obiekty szpitala w Śródmieściu Gdyni, Zamek Książąt Pomorskich w Słupsku), w ramach założeń wiejskich (np. Zagroda Albrechta w Swołowie), parkowych i ogrodowych (np. spichlerz w Gdańsku - Oliwie, zespół dworsko-parkowy w Waplewie Wielkim), czy w krajobrazach otwartych (np. most w Rybinie).
2) Zasoby zabytkowe Województwa Pomorskiego częstokroć stanowią dominantę krajobrazową (np. Centrum Św. Jana, Polska Filharmonia Bałtycka w Gdańsku) lub stanowią część pierzei (Długi Targ, ul. Teatralna w Gdańsku). W zakresie spójności z funkcją i zasobami kultury niematerialnej sytuacja jest złożona. Na terenach wiejskich instytucje kultury, których organizatorem jest Samorząd Województwa Pomorskiego, występują w roli podtrzymującego pierwotną funkcję (Muzeum Narodowe w Gdańsku – Oddział „Muzeum Tradycji Szlacheckiej. Pomorski Ośrodek Kontaktów z Polonią” w Waplewie Wielkim, Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach oraz Muzeum Kultury Ludowej Pomorza - oddziały Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku).
3) Ponadto w strukturze zasobów zabytkowych Województwa Pomorskiego znajduje się szereg zespołów wielkoprzestrzennych wybudowanych na potrzeby służby zdrowia (np. Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych im. St. Kryzana w Starogardzie Gdańskim, Szpital Dziecięcy „Polanki” im. Macieja Płażyńskiego Sp. z o.o. w Gdańsku). Oprócz budynków, w omawianym zasobie znajdują się również obiekty inżynieryjne, takie jak mosty (np. Rybina).
32 Stan na 30 lipca 2015 r. na podstawie Bazy Danych o Nieruchomościach Departamentu Geodezji i Kartografii Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego, Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Pomorskiego oraz informacji pozyskanych z Departamentu Majątku Województwa Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego. Informacja dotyczy liczby obiektów, nie zaś liczby wpisów do rejestru zabytków.
33 Rozporządzenie Prezydenta RP z 23 lutego 2015 r. (Dz.U. 2015, poz. 356).
34 Zarządzenie Prezydenta RP z 8 września 1994 r. (Monitor Polski 1994 r., nr 50 poz. 415).
4) Samorząd Województwa Pomorskiego posiada również szereg kompetencji dotyczących ochrony krajobrazu wynikających z ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody35. Należą do nich m.in. zadania w zakresie parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu. W skład Pomorskiego Zespołu Parków Krajobrazowych wchodzi siedem parków, na terenie których znajduje się szereg obiektów o wysokich walorach kulturowych – m.in. zespół elektrowni wodnych doliny Słupi (Park Krajobrazowy Dolina Słupi) czy Kalwaria Wejherowska (Trójmiejski Park Krajobrazowy). Samorząd Województwa Pomorskiego nie jest właścicielem tych obiektów zabytkowych, jednak przez odpowiednie zapisy planów ochrony oraz ich wdrażanie może przyczynić się do promocji i zrównoważonego wykorzystania tego zasobu wraz z zachowanym kontekstem krajobrazowym.
5) W kompetencjach samorządu województwa znajdują się także obszary chronionego krajobrazu, w stosunku do których sejmik województwa ma prawo wprowadzić zakazy służące ochronie także krajobrazu kulturowego. Wiele z ww. obszarów chronionego krajobrazu zawiera cenne stanowiska archeologiczne (np.
OChK Jezior Krępsko i Szczytno) lub przejawy kultury rolnej i osadniczej (np. OChK Żuławski i Środkowożuławski).
3.2. Stan i funkcje obiektów
1) Relatywnie w najlepszym stanie technicznym znajdują się obiekty instytucji kultury. Jest to związane z faktem, iż wiele z nich zostało adaptowanych do nowej funkcji w ciągu ostatniej dekady, często przy wykorzystaniu funduszy europejskich. Można tu przytoczyć przykład Centrum Muzyczno-Kongresowego (siedziba Polskiej Filharmonii Bałtyckiej) powstałego w zespole dawnej elektrociepłowni na wyspie Ołowianka w Gdańsku, czy zabudowania gospodarcze przekształcone w Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie.
Wykres 5. Funkcje obiektów wpisanych do rejestru zabytków stanowiących własność lub mienie Województwa Pomorskiego.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Bazy Danych o Nieruchomościach (DGiK UMWP).
2) Wśród obiektów znajdujących się w gorszym stanie znajdują się budynki, w których podtrzymywana jest funkcja usług ochrony zdrowia oraz edukacji. Właściwe gospodarowanie w ich przypadku jest zadaniem szczególnie trudnym. Pierwotne rozwiązania funkcjonalno-użytkowe oraz zastosowane technologie (np. w zakresie oświetlenia bądź izolacji termicznej) nie zawsze spełniają współczesne standardy. Odpowiednio przeprowadzona przebudowa i adaptacja takich obiektów może pomóc w wyeksponowaniu ich walorów kulturowych. Do takich działań można zaliczyć: zastępowanie dysharmonijnych elementów zabudowy
35 Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 627 z późn. zm.).
(powstałych w drugiej połowie XX w.) obiektami spójnymi pod względem kompozycyjnym wobec walorów obiektów zabytkowych, skoordynowaną iluminację elewacji eksponującą wartościowe detale, wyeksponowanie oryginalnych elementów wyposażenia, zastosowanie spójnej gamy kolorów, form i materiałów stosowanych zarówno w otoczeniu jak i we wnętrzach obiektu, termomodernizację prowadzoną metodami nienaruszającymi proporcji i detali elewacji.
Wykres 6. Stan obiektów wpisanych do rejestru zabytków stanowiących własność lub mienie Województwa Pomorskiego.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Bazy Danych o Nieruchomościach (DGiK UMWP).
Rysunek 5. Zabytki nieruchome stanowiące mienie lub własność Samorządu Województwa Pomorskiego.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Bazy Danych o Nieruchomościach (DGiK UMWP).