Opinia publiczna o strojach muzułmanek w przestrzeni społecznej

Rządy poszczególnych państw mają ogromny wpływ na nastroje panujące w swoich krajach, przede wszystkim poprzez decyzje podejmowane na najwyższym szczeblu, a które mają wpływ na przyszłość obywateli. Często kreują także rzeczywistość medialną poprzez dostarczanie do środków przekazu publicznego odpowiednich informacji, których treść jest nierzadko przemyślana tak, aby wywołać konkretne reakcje. Populizm ze strony polityków nie jest niczym zaskakującym, jednakże sama świadomość występowania takiego mechanizmu nie chroni odbiorców przed jego wpływem. Nie oznacza to, iż jednostki do których docierają różne komunikaty, pozostają bezbronne. W czasach nam współczesnych, dzięki znacznemu postępowi technicznemu, otrzymały one wspaniałe narzędzia, pomocne w natychmiastowym przekazywaniu wiadomości.

Jeszcze do niedawna rozprzestrzenianie się wypowiedzi poszczególnych osób nie mogło odbywać się bez pośrednictwa gazet, telewizji, czy radia, w których nie dało się ukryć prawdziwej tożsamości. Choć imiona i nazwiska mogły być pominięte lub zmienione, twarz była widoczna chociażby dla osoby przeprowadzającej rozmowę. A w związku z tym, że człowiek w większym stopniu krępuje się w przypadku kontaktu en face, nie zawsze mówiono to, co naprawdę chciano powiedzieć.

Jednym z efektów działalności rządu jest pobudzenie obywateli do wyrażania własnych opinii na tematy aktualnie poruszane w państwie. I nie chodzi jedynie o przedstawianie ich na piśmie, ale i ustnie oraz poprzez działanie w szeroko rozumianej przestrzeni publicznej. Należy ją bowiem traktować jako sferę, w której można wyrażać swoje zdanie, przekonania i oceny, jako miejsce, w którym umożliwiona jest swobodna wymiana zdań bez wpływu na nie osób trzecich i dla której kluczową rolę odgrywa Internet. Jest on niewątpliwie najważniejszym z mass mediów, w którym jego użytkownicy anonimowo mogą wyrażać swoje opinie na różne tematy w komentarzach na blogach, forach, a także na stronach internetowych wersji powszechnie dostępnych drukowanych nośników informacji największych gazet jak La

111

Croix, Le Figaro, czy Le Monde⁴¹⁴. Ta anonimowość stwarza swojego rodzaju poczucie bezpieczeństwa i bezkarności w wyrażaniu swojego zdania publicznie. Internet można również uznać za przestrzeń publiczną, w której ludzie⁴¹⁵ wyrażają swoje poglądy, dlatego jest on tak ważny w przypadku rozpatrywania stanowiska ogółu względem wspominanych tematów.

Jednym z najczęściej poruszanych kwestii we Francji jest ostatnimi czasy nie tylko kwestia noszenia tradycyjnych strojów przez muzułmanki, ale i związane z tym zakazy wydawane przez rząd. Posunięcia polityków wywołały debatę wśród opinii publicznej, która wyraża swoje poparcie dla takich działań lub dezaprobatę dla działań w państwie, któremu przyświeca idea laickości.

Zwolennicy, jak i przeciwnicy tradycyjnych strojów muzułmańskich argumentują swoje zdanie w przeróżny sposób. Każda ze stron w mniejszym, bądź też większym stopniu powołuje się na prawa człowieka, jakie gwarantuje prawo francuskie. Wiele osób popierających zakazy uzasadnia swoje zdanie brakiem poszanowania kobiety w islamie lub obawą o swoje bezpieczeństwo. Przeciwnicy strojów muzułmańskich kobiet wywodzą się z grupy, która przeciwna jest wszystkiemu, co godzi w ich szeroko interpretowaną swobodę.

Teoretycznie Francja, ze względu na swoje wartości, powinna odznaczać się tolerancją ze strony społeczeństwa także w przypadku ubioru. W praktyce jednak znaczna część ludzi opowiada się za zakazem noszenia nakrycia przez muzułmanki w przestrzeni publicznej, nawet jeśli robią to z własnej woli. Z badań przeprowadzonych przez Institut Français d'Opinion

Publique (IFOP, Francuski Instytut Opinii Publicznej) w 2010 r. dla Le Monde

wynika, iż ponad połowie (59%) ankietowanych przeszkadzałaby kobieta w nakryciu lub chuście na ulicy. Natomiast aż 90% ankietowanych opowiadało się przeciwko muzułmankom w pełnym stroju w szkołach416

. Z kolei badania

414 Historia każdego z nich opisana jest w książce K. Gajlewicz-Korab, Obraz muzułmanów we

Francji w tamtejszych tygodnikach opinii, Warszawa 2011, s. 112-115.

415

Mówiąc o opinii publicznej nie rozgraniczam jej na muzułmańską i niemuzułmańską, lecz traktuję ogólnie jako francuską opinię publiczną.

416 IFOP for Le Monde – Comparative survey France/Germany on Islam - December 2010, s. 14, http://www.ifop.com/media/poll/1365-2-study_file.pdf (14.03.2013).

112 przeprowadzone przez BVA⁴¹⁷ dla francuskiego dziennika Le Parisien w 2013 r. wskazują, iż ponad 80% Francuzów opowiadało się za zakazem noszenia symboli religijnych – w tym chust – już nie tylko w miejscach publicznych, ale i w prywatnych⁴¹⁸.

Liczba osób popierających zakaz noszenia zasłon w miejscach prywatnych zwiększyła się po nagłośnieniu przez media zwolnienia „zahidżabionej” pielęgniarki uczącej w szkole dla pielęgniarek419. Najwięcej dyskusji wywołała decyzja sądu, który ukarał szkołę za ten krok, uzasadniając swoje stanowisko tym, że w przestrzeni prywatnej nie obowiązują zasady pozwalające na zwolnienie z pracy z powodu noszenia hidżabu. W konsekwencji szkoła musiała zapłacić zadośćuczynienie dla muzułmanki, co oburzyło opinię publiczną, która zaczęła domagać się rozszerzenia zakazu sferę prywatnego biznesu⁴²⁰.

Zwolennicy opowiadają się najczęściej za umożliwieniem noszenia zasłon w budynkach użyteczności publicznej oraz na ulicach francuskich miast. Są to zazwyczaj muzułmanie, ale to stwierdzenie byłoby krzywdzące jeśli nie powiedziano by o udziale Francuzów. Chodzi tutaj przede wszystkim o inicjatywy, jakie podejmują w kierunku zniesienia przez państwo zakazów związanych z zasłonami muzułmanek. Bardzo często przyjmują one formę protestów, podczas których uczestnicy niosą transparenty z napisami antyrządowymi, pro muzułmańskimi lub wyrażające prywatne odczucia osób w nich uczestniczących. Zbieranie się osób w grupy i przemarsz ulicami francuskich miast skutkuje umieszczaniem w prasie zdjęć z takich protestów, które obrazują skalę zjawiska. Jednym z ciekawszych jest ujęcie małej dziewczynki w czarnej abaji i różowych okularach, stojącej obok transparentu

417

Spółka założona przez Michela Brulé i Jean-Pierre Ville’a zajmująca się badaniem opinii publicznej. Skrót BVA pochodzi od nazwisk założycieli i słowa partner: Brulé Ville et Associé. Działa od ponad 40 lat na rynku francuskim. Oficjalna strona: http://www.bva.fr/.

418 Loi sur le port du voile : le débat relancé, 25.03.2013, http://www.leparisien.fr/societe/loi-sur-le-port-du-voile-le-debat-relance-25-03-2013-2669103.php (12.10.2014).

419

R. Holman, Poll shows French back veil ban in private sector, 26.03.2013, http://www.france24.com/en/20130325-france-islamic-veil-ban-private-workplace

(12.10.2014).

113 trzymanego przez mężczyznę z napisem „Wstyd dla Francji. Hidżab jest naszą

tożsamością” (Shame on France. Hijab is our identity)421

.

Innym zjawiskiem integracji nie muzułmanek z kobietami noszącymi zasłony jest pojawienie się przede wszystkim na portalach społecznościowych aktów zrozumienia w postaci esejów, krótszych tekstów, czy też zdjęć samej autorki w hidżabie na znak zrozumienia problemu422. Większe zrozumienie panuje także wśród grup koleżeńskich składających się z osób różnego wyznania, które to popierają się nawzajem i nie widzą problemu w noszeniu hidżabów lub innych rodzajów zasłon.

Ale na gruncie francuskim należy nie tylko wspomnieć, ale poświęcić nieco uwagi osobom, które nie opowiadają się za żadną ze stron. Mowa tutaj o

Princess Hijab, dziewczynie lub kobiecie podkreślającej w wywiadach swoją

bezstronność. Dlaczego o niej mowa? Powodem jest jej aktywna partycypacja w debacie związanej z zakazami noszenia zasłon, ale nie jej wypowiedzi, lecz czyny. Nikt nie wie jak naprawdę wygląda kobieta podająca jedynie swój pseudonim Princess Hijab. Przez długi czas unikała reportaży o tym, co robi. Jednakże od jakiegoś czasu można spotkać krótkie z nią wywiady podczas których zawsze ma zarzucony kaptur na głowę, a twarz przykrytą długimi, prostymi włosami423. Mówi się o niej, jak o artystce malującej graffiti w paryskim metrze⁴²⁴. Sama mówi: „poprzez uliczną sztukę buduję swój świat, nadaję obrazom z mojej wyobraźni życia. Paryż jest miastem, tożsamością, modą i społeczeństwem, oferuje mi niewyczerpaną inspirację.”425

Princess

Hijab otrzymała swoje imię z powodu tego co robi, a mianowicie

„zahidżabywuje” postacie z reklam znajdujących się w metrze. Pod osłoną nocy wyszukuje reklamy, na których są skąpo ubrani modele i modelki i

421

J. Shaad, Veiling Solutions: France’s Ban on the Burqa, 15.04.2013,

http://brownhumanrightsreport.org/2013/04/veiling-solutions-frances-ban-on-the-burqa/ (12.10.2014).

422

Jest to najczęściej podejmowana akcja mająca świadczyć o wspieraniu muzułmanek przez kobiety nie wyznające islamu. O czym zresztą była mowa w kontekście hidżabu w rozdziale drugim.

423 Widać to na filmie: Princess Hijab's 'veiling art', Al Jazeera, 06.07.2011, http://www.aljazeera.com/news/europe/2010/07/201076171111616492.html (12.10.2014).

424

M. Battersby, Rare interview with urban artist Princess Hijab, 16.06.2011, http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/art/features/rare-interview-with-urban-artist-princess-hijab-2297761.html (12.10.2014).

114 dorysowuje czarnym markerem zasłony na twarz426

. Nie zwraca uwagi, jakiej płci jest osoba uwieczniona na zdjęciu. Interesuje ją tylko to, że jest pozbawiana niemalże wszystkich ubrań. Okres jej aktywności można określić na czas zmian, które nastąpiły we Francji w legislacji związanej z symbolami religijnymi. Od tego czasu jej aktywność nie maleje, choć jak już wcześniej wspomniano, sama autorka pomysłu mówi, że nie nosi hidżabu, i że jej celem wcale nie jest opowiedzenie się po którejś ze stron. Jej osoba znana jest w przestrzeni publicznej, a zainteresowanie jej pracą nie maleje bowiem nigdy nie wiadomo, gdzie się pojawi. Sama uzasadnia wybór pseudonimu następująco „wybrałam imię „Księżniczka Hidżabu”, ponieważ kojarzy mi się z ekskluzywnością osoby, która działa w ukryciu. Według mnie ta kombinacja pasuje do mnie idealnie, gdyż łączy ze sobą Rewolucję Francuską z mniejszościami etnicznymi.”427

Można pokusić się o stwierdzenie, iż cała debata w przestrzeni publicznej obudziła w niej chęć działania, ziszczenia idei, które mieszczą się w jej umyśle. Jej osoba jest także ciekawa pod jeszcze jednym względem. Mianowicie pod jej adresem nie są wypowiadane szczególnie negatywne opinie, ani pozytywne. W mediach raczej napotyka się wypowiedzi ludzi odbierających to, co robi, jako sztukę.

Jak widać decyzje rządu potrafią wywołać niezmiernie zróżnicowane zachowania obywateli francuskich, które są mniej lub bardziej ekspresywne. Najczęściej jednak można zauważyć, iż Francuzi z wpajaną od dzieciństwa ideą laickości sami nie mogą sobie poradzić w jej przełożeniu na życie codzienne, a częste uzupełnianie prawa wcale nie rozjaśnia tek kwestii w umysłach Francuzów.

426 Zob. aneks 14 i 15.

115