VII.070.1.2017 z 13 lipca 2017 r. – wystąpienie do Marszałka Sejmu RP w sprawie projektu ustawy o Narodowym Instytucie Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego.
Wolność zrzeszania się, gwarantowana w Konstytucji, stanowi jedno z fundamentalnych praw, jakie powinno zapewniać państwo prawa. Zrzeszanie się może być realizowane m.in. poprzez stowarzyszenia oraz fundacje, dlatego zakres rozważań Rzecznika Praw Obywatelskich nad tą wolnością obejmuje także problematykę funkcjonowania organizacji pozarządowych i ich relacji z państwem.
Do Biura Rzecznika kierowane są m.in. opinie, dotyczące podjętych przez rząd inicjatyw, związanych z funkcjonowaniem tzw. III sektora w Polsce.
Zmiany obejmowały w pierwszej fazie powołanie Pełnomocnika Rządu ds.
Społeczeństwa Obywatelskiego (dalej: Pełnomocnik), przy którym sformowano zespoły eksperckie. W ramach podjętych działań przedstawiono również koncepcję powołania Narodowego Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego (obecnie: Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego; dalej jako: Narodowy Instytut). Działania te spotkały się jednak z krytyką wielu organizacji pozarządowych. Wskazywane zastrzeżenia dotyczą trybu prac nad zmianami, a co najważniejsze – ich merytorycznych założeń.
Rozpoczęcie prac nad projektem było przedwczesne i nieskoordynowane z zapowiadanymi wcześniej działaniami Rządu. Propozycja powołania Narodowego Instytutu nie została poprzedzona rzetelną, pogłębioną diagnozą różnorodnych potrzeb społeczeństwa obywatelskiego. Ponadto, nie była ona wcześniej formułowana przez środowiska pozarządowe. Nie opracowano również założeń Projektu, które chociażby wstępnie zostałyby przedyskutowane w obrębie np. istniejących przy Pełnomocniku zespołów eksperckich, co pozwoliłoby na sformułowanie zastrzeżeń już na wstępnym etapie prac.
Wątpliwości Rzecznika budzi także brak jasnego wskazania, w jaki sposób powołanie Narodowego Instytutu może realnie wpłynąć na sytuację społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Nie zostało również wyjaśnione, na ile Centrum będzie działać w sposób bardziej efektywny niż istniejące już instytucje i procedury.
Dodatkowo bardzo duże kontrowersje i obawy wśród przedstawicieli organizacji pozarządowych wzbudziła kwestia przekazywania organizacjom środków publicznych przez Narodowy Instytut. Zdaniem Rzecznika w procesie tym niezbędne jest zachowanie zasady równości wobec prawa, a organizacje powinny mieć zapewnione jednakowe szanse ubiegania się o środki w ramach konkursów ofert. Procedury powinny być jasne, transparentne i możliwie ściśle doprecyzowane. Tymczasem procedury dystrybucji środków przez Narodowy Instytut organizacjom pozarządowym przewidziane w projekcie nie zostały
134
skonstruowane w sposób odpowiedni. W projekcie są wskazane tyko m.in.
ogólne kryteria oceny wniosków, jednak każdy Regulamin konkursu ustala swoją decyzją Dyrektor Narodowego Instytutu. Wydaje się zatem konieczne wyraźne i precyzyjne sformułowanie w Projekcie procedur konsultacyjnych dotyczących m.in. regulaminów.
W kontekście standardów Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) oraz Komisji Wenecką Rady Europy szczególną uwagę zwraca natomiast brak wystarczających gwarancji działania nowej instytucji bez wpływów politycznych. Projekt przewiduje bowiem rozbudowane kompetencje Dyrektora Narodowego Instytutu i stosunkowo niewielką rolę Rady Narodowego Instytutu. Tryb powoływania jej członków także zresztą budzi poważne wątpliwości i może powodować, że realny, pluralistyczny udział w pracach i kontrola ze strony organizacji pozarządowych będą wysoce problematyczne.
Rzecznik zwrócił się do Marszałka z prośbą o przyjęcie powyższego stanowiska, przekazanie go do właściwych organów Sejmu, poinformowanie Posłanek i Posłów oraz wykorzystanie w dalszych pracach nad Projektem.
IV.7000.202.2017 z 17 sierpnia 2017 r. – wystąpienie do Przewodniczącego Komisji Ustawodawczej Senatu RP w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego.
Opiniowany projekt w art. 1 przewiduje dodanie ustępu 6 do art. 18 ustawy o ochronie praw lokatorów… Zmiana ta zmierza w istocie do określenia zasad ustalania wysokości odszkodowania przysługującego właścicielowi lokalu od gminy, poprzez wyszczególnienie jego składowych. U podstaw tej zmiany bez wątpienia legły słuszne intencje, jednak Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę, że treść projektowanego ustępu 6 przewiduje w istocie ograniczenie zakresu odszkodowania należnego od gminy. Proponowany zamknięty katalog składowych odszkodowania niesie, zdaniem Rzecznika, ryzyko nieuwzględnienia wszystkich, trudnych obecnie do przewidzenia szkód, które może ponieść właściciel lokalu, a które powinny zostać pokryte przez gminę w ramach odszkodowania. Jeżeli zaś w praktyce okazałoby się, że występuje po stronie właściciela lokalu szkoda, której nie obejmuje swoim zakresem ustęp 6 art. 18, wówczas zasadny okazałby się zarzut naruszenia Konstytucji.
Bez wątpienia zakres odszkodowania powinien być dostosowany do okoliczności konkretnego przypadku. Proponowana definicja odszkodowania nie uwzględnia zróżnicowania sytuacji, w jakiej znajdują się właściciele lokali, np.
czy właściciel otrzymał należności od osoby zajmującej lokal czy też nie (jedynie wówczas można mówić o szkodzie, uzasadniającej żądanie odszkodowania), ale zakłada, że każdy z nich powinien otrzymać odszkodowanie obejmujące wszystkie składowe przewidziane w projektowanym ustępie 6 art. 18.
Nie w każdym przypadku wszystkie ww. koszty i straty właściciel poniesie.
Jeżeli określona szkoda majątkowa nie wystąpi, brak będzie tym samym
135
podstawy do żądania odszkodowania z tego tytułu, czego nie uwzględnia projektowany ustęp 6. Ustanowienie ustawowej definicji odszkodowania w postaci zamkniętego katalogu jego składowych nie wydaje się zatem uzasadnione.
W ocenie Rzecznika dotychczasowe rozwiązania dotyczące odszkodowania, przysługującego na podstawie ustawy o ochronie praw lokatorów… odpowiadają wymogom przewidzianym w Konstytucji.
Aktualne brzmienie art. 18 ustawy o ochronie praw lokatorów… wzbudza wątpliwości dotyczące momentu powstania odpowiedzialności odszkodowawczej gminy. Projektodawca w ustępie 8 podejmuje próbę ich usunięcia w ten sposób, że wiąże moment powstania odpowiedzialności odszkodowawczej z chwilą zawiadomienia gminy o treści wyroku nakazującego opróżnienie lokalu, z którego wynika prawo do lokalu socjalnego. W ocenie Rzecznika uzasadniona wydaje się koncepcja wiążąca skutki prawne z zawiadomieniem gminy o treści wyroku eksmisyjnego.
Z kolei art. 2 projektowanej ustawy zawiera zwrot: „Do spraw wszczętych i niezakończonych”, który nasuwa wątpliwości interpretacyjne. Nie wiadomo bowiem, czy intencją projektodawcy było, aby projektowane przepisy miały zastosowanie do spraw sądowych wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy prawomocnymi orzeczeniami sądowymi, czy też projektodawca miał na myśli inny zakres stosowania projektowanych przepisów.
Uzasadnienie projektu całkowicie pomija tę kwestię i nie może tym samym stanowić wskazówki interpretacyjnej. W ocenie Rzecznika ww. przepis projektu wymaga doprecyzowania, aby możliwe było właściwe odczytanie przewidzianej w nim normy.
W świetle powyższego projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego powinien być przedmiotem dalszych prac i pogłębionych analiz.
136