Oprogramowanie standardowe

Szybko rosnący zakres wspomagania przez komputery intelektualnej pracy człowieka możliwy jest w znacznym stopniu dzięki uniwersal-nym narzędziom programowym. Wspomagają one często powtarza-ne operacje związapowtarza-ne z poprawną eksploatacją komputera, operowa-niem multimediami, pracą w biurze, komunikacją cyfrową. Niektóre z nich, ze względu na ich częste wykorzystanie, stopniowo stają się integralną częścią systemów operacyjnych. W szczególności doty-czy to programów wspomagających poprawną pracę komputerów, a w tym programy do optymalizacji wydajności komputera poprzez diagnozowanie i rozwiązywanie problemów związanych z dyska-mi. Wśród systemowych funkcji dedykowanych dyskom, w różnym stopniu już realizowanych przez systemy operacyjne, są:

90 Mobilne systemy operacyjne: Symbian (głównie telefony Nokia), iPhone OS (iPhone), Android (telefony HTC, Motorola, Samsung, Sony Ericsson i inne), Windows Mobile i Windows Phone 7 (głównie HTC, Samsung), Rim OS (BlackBerry), Apple i OS.

• defragmentacja dysków (nie dotyczy dysków SSD), dbałość o układ plików w ciągłych blokach – przyspiesza to odczyt da-nych, kontrola logiczna i fizyczna dysków oraz przeprowadza-nie koprzeprowadza-niecznych napraw w tym zakresie

• odzyskiwanie przypadkowo skasowanych informacji (recovery)

• skuteczne kasowanie informacji (bezpieczeństwo informacyjne)

• dbałość o odpowiedni poziom uprawnień i prawa dostę-pu, włącznie z usuwaniem plików mogących identyfikować użytkownika.

Znaczącą część oprogramowania standardowego, zwłaszcza w systemie Windows, stanowią programy związane z ochro-ną komputera, które głównie obejmują ochronę antywiruso-wą, antyspamoantywiruso-wą, anty-spyware, przed intruzami atakującymi komputery przez internet (te ostatnie w systemach unixowych są już częścią jądra systemu operacyjnego). Wszystkie tego typu zagrożenia, potocznie nazywane wirusami, najczęściej związane z niechcianą, szkodliwą przesyłką elektroniczną, są nazywane terminem malware (więcej w podrozdziale 7.1).

Coraz większego znaczenia nabiera oprogramowanie związane z niektórymi aspektami bezpieczeństwa:

• ochroną rodzicielską – programy służące do kontroli treści znajdujących się w internecie i przesyłanych za pośrednic-twem internetu. Chodzi tu o blokowanie stron związanych z pornografią, narkotykami, hazardem, przemocą itp. Podobną ochronę instaluje się także w firmach – ogranicza ona nad-mierną prywatną aktywność pracowników w internecie;

• ochroną prywatności – blokowanie dostępu do zasobów umieszczonych na dysku komputera oraz kasowanie informacji świadczących np. o odwiedzanych przez użytkownika stronach;

• szyfrowaniem zasobów;

• firewall.

Kolejną grupą oprogramowania standardowego są programy do obróbki multimediów – edytory:

• tekstów

• obrazów i grafiki

• dźwięku

• wideo (problematyka ta została zasygnalizowana w rozdziale 1).

Standardem stało się także oprogramowanie związane z zapisem i odtwarzaniem multimediów. Chodzi tu o programy do nagrywa-nia płyt i odtwarzacze multimedialne.

Najpopularniejszym standardem są programy biurowe, w tym najczęściej instalowany na komputerach program/pakiet Office – produkt firmy Microsoft⁹¹. Zawiera on cztery podstawowe aplikacje:

• Microsoft Word (edytor tekstu)

• Microsoft Excel (arkusz kalkulacyjny)

• Microsoft PowerPoint (tworzenie i wyświetlanie prezentacji)

• Microsoft Access (tworzenie i zarządzanie bazami danych, po-równaj podrozdział 5.4).

Powszechnym uzupełnieniem standardowego oprogramowa-nia stały się programy umożliwiające współpracę z internetem, przede wszystkim przeglądarki – w kolejności pozytywnych ocen ich używania – Opera, Chrome, Internet Explorer, Safari i Firefox⁹².

Użytecznym narzędziem programowym, które staje się stan-dardem – są programy synchronizujące⁹³. Dzięki nim znacznie poprawiane jest bezpieczeństwo plików, których kopiowanie, z zachowaniem każdej wprowadzonej zmiany, odbywa się auto-matycznie. Generalnie programy synchronizujące zapewniają:

• współpracę ze wszystkim urządzeniami do zapisu i odczytu plików

• automatyczną rejestracją wszelkich modyfikacji danych (np. co zadany okres)

• działanie zgodne z harmonogramem zadań

• możliwość synchronizacji danych z różnych programów i lokalizacji

• możliwość szyfrowania synchronizowanych danych (transfer bezprzewodowy).

91 A. Jaronicki, ABC MS Office 2007 PL, Helion, Gliwice 2008.

92 Internet Explorer 9 kontra reszta świata, „PC World” maj 2011. Funkcje prze-glądarek i programów pocztowych opisane są w: W. Gogołek, op. cit., s. 92–135.

93 Np. googsync, synctoy, allway sync. Za: D. Długosz, R. Szyszka, Dane zawsze aktualne, „PC World” maj 2010.

Rosnąca liczba programów o różnym statusie praw autorskich – licencji, stanowi o potrzebie znajomości obowiązującej w tym zakresie terminologii i konsekwencji korzystania z owych progra-mów. Dotyczy to takich pojęć, jak:

• adware – oprogramowanie użytkowe, pełniące zazwyczaj funkcje innych, komercyjnych standardów. Kosztem korzy-stania z tego oprogramowania jest zgoda na ukazywanie się na ekranie monitora reklam;

• freeware – oprogramowanie darmowe, nierzadko z możliwo-ścią wykorzystywania bez żadnych ograniczeń. Często należy liczyć się z tym, iż oprogramowanie to może zawierać niebez-pieczne, nieznane użytkownikowi funkcje;

• free software – [od „free” jak „freedom (of choice)” – „wol-ność (wyboru)]”, a nie „za darmo” oprogramowanie kategorii open-source; udostępniane jest bezpłatnie i komercyjnie;

• licencja jednostanowiskowa – określony program można użytkować tylko na jednym komputerze;

• OeM (Original Equipment Manufacturer) – oprogramowanie zwykle traktowane jako uzupełnienie do kupowanego sprzę-tu („przywiązane” do komputera, bez możliwości zainstalo-wania na innym), mimo iż w pewnych przypadkach, możliwe jest do zakupienia osobno – kwestia legalności takiego zakupu jest przedmiotem zawiłych regulacji prawnych i burzliwych dyskusji. W wypadku firmy Microsoft zakup oprogramowa-nia OEM przez użytkownika sprzętu (tzw. end-user) jest moż-liwy, gdy użytkownik sam składa swój komputer (lub składa go innej osobie) i zrzeka się usług preferencyjnych, takich jak wsparcie techniczne;

• oprogramowanie Public Domain – program, który zwol-niony jest z wszelkich restrykcji związanych z prawami autorskimi (autor nie rezerwuje sobie żadnych praw do programu, w którym można dokonywać modyfikacji, od-sprzedawać go bez potrzeby ubiegania się o zgodę lub dzie-lenia zysków z autorem itp.);

• shareware – programy udostępniane do użytkowania na limi-towany czas lub z ograniczoną funkcjonalnością. W przypadku

chęci dalszej pracy z programem użytkownik proszony jest o zapłacenie autorowi drobnej kwoty.

W kategorii programów freewarowych znajdują się aplikacje nie-mal z każdej dziedziny: bezpieczeństwo, biuro, dom, multimedia, firma, internet, edukacja i wiele innych. Problemem stosowania tego typu oprogramowania są kwestie związane z wątpliwościami co do poprawnej pracy gratisowych programów.

Istnieje także ryzyko, że program freeware może mieć po-dwójną funkcję, jak np. darmowe wygaszacze ekranu czy kalenda-rze, które wysyłają dane marketingowe dotyczące stron WWW, które użytkownik odwiedza, czy „gadżety” wstawiane na pulpit Windows, otwierające tzw. tylne drzwi (backdoor) do systemu, bez wiedzy instalującego. W przypadku programów z udostępnianym źródłem ryzyko jest oczywiście mniejsze, ale nie zanika, potrzebna jest wiedza i doświadczenie w analizie (kodów źródłowych), co tak naprawdę program robi w komputerze użytkownika.

Większość licencji na oprogramowanie ma na celu odebra-nie użytkownikowi możliwości swobodnego udostępniania in-nym i  zmieniania obramowanych prawnie (licencją) programów.

W przypadku Powszechnej Licencji Publicznej GNU (GNU General Public License, GPL) celem jest zagwarantowanie użytkownikowi swobody udostępniania i  zmieniania tego oprogramowania. Jest to możliwe dzięki wolnemu dostępowi użytkowników do pro-gramów i ich źródeł. W rezultacie oprogramowanie jest wolno dostępne dla wszystkich użytkowników i program tego typu jest udostępniany „takim jakim jest” – bez gwarancji, że spełni ocze-kiwania lub będzie użyteczny. Istotą tak rozumianego wolnego oprogramowania jest zapewnienie „swobody rozpowszechniania kopii tego oprogramowania (i – jeśli ktoś chce – pobierania za tę usługę opłaty), jak również aby udostępnić kod źródłowy (por.

podrozdział 6.1) oraz umożliwić dokonywanie zmian tego opro-gramowania lub wykorzystywania jego fragmentów w nowych, wolnych programach”⁹⁴.

94 Powszechna Licencja Publiczna GNU, Tłumaczenie GNU General Public License, za: http://www.gnu.org.pl/text/licencja-gnu.html [czerwiec 2011].

Aplikacje przenośne. Szczególną kategorią oprogramowania są tzw. aplikacje przenośne, nazywane także aplikacjami z pendriva.

Ich istota polega na możliwości wykorzystania aplikacji bezpośred-nio z zewnętrznego nośnika informacji, bez konieczności instalowa-nia programu w komputerze. Są to aplikacje biurowe, do obsługi multimediów, gry i narzędzia. Wśród korzyści wynikających ze sto-sowania tej kategorii programów najczęściej wymienia się:

• po ponownym zainstalowaniu Windowsów aplikacje przeno-śne są natychmiast gotowe do użytku

• nie zaśmiecają systemu

• możliwość korzystania z tych samych aplikacji w każdym kom-puterze – w domu w biurze i na cudzym komkom-puterze

• odciążają system operacyjny, bo dzięki nim instalowanie wielu programów staje się zbyteczne

• większość aplikacji przenośnych można wygodnie aktualizo-wać za pomocą specjalnego menedżera aktualizacji.