Badania papierowe przeprowadzono w latach 2009 – 2011 roku. W badaniu wzięło łącznie udział 601 osób – 293 wypełniły kwestionariusz temperamentu PTS, a 308 test Omnibus, badający inteligencję. W obu przypadkach były to grupy homogeniczne wiekowo: dla kwestionariusza PTS byli to uczniowie szkół średnich, a dla testu Omnibus studenci poznańskich uczelni. Charakterystykę płci i wieku osób uczestniczących w badaniach papierowych przedstawia tabela 3.3.
Tabela 3.3. Opis grupy badawczej
Płeć OmnibusOmnibus PTSPTS
Kobiety 231 (74,8%)231 (74,8%) 174 (59,4%)174 (59,4%) Mężczyźni 67 (21,7%)67 (21,7%) 119 (40,6%)119 (40,6%) B.D. 10 (3,6%)10 (3,6%)
Wiek kobiety mężczyźni kobiety mężczyźni
średnia ± SD 21,16 ± 2,26 21,37 ± 2,71 15,54 ± 1,75 15,08 ± 1,72
skośność 0,79 1,21 0,18 0,55
kurtoza 0,31 0,75 -0,92 -0,74
mediana 20 20 15 15
Źródło: badania własne.
Przykładowe pozycje kwestionariusza PTS
Stwierdzenia zawarte w kwestionariuszu mają charakter zdań oznajmujących. Osoba badana jest proszona o ocenę na ile dane twierdzenie opisuje ją samą. Przykładowe zdania to: Chętnie
opowiadam dowcipy i anegdoty lub Od czasu do czasu chętnie wdaję się w pogawędkę.
Badanie z użyciem pełnej wersji kwestionariusza temperamentu PTS przeprowadzono wśród młodzieży uczestniczącej w obozach wypoczynkowych w Zespole Uzdrowisk Kłodzkich w 2009 roku. Z 442 osób uczestniczących w obozach, które pochodziły z miejscowości o różnej wielkości (por. tabela 3.4), 293 osoby wyraziły zgodę i wzięły udział w badaniu. Badanie przeprowadzono podczas kilku zebrań grupowych. Najpierw udzielano informacji na temat badania i rozdawano kwestionariusze, a następnie każdy uczestnik w badania wypełniał kwestionariusz indywidualnie. Wypełnione arkusze zbierano w sposób zapewniający poufność danych.
Tabela 3.4. Rozkład częstości wielkości miejsca zamieszkania dla osób badanych kwestionariuszem PTS
Zamieszkanie Częstość Procent Procent ważnych
wieś i miasteczko 18 6,1 7,7
miasto 143 48,8 60,9
duże miasto 74 25,3 31,5
Ogółem 235 80,2 100,0
Braki danych 58 19,8
Ogółem 293 100,0
Źródło: badania własne.
Badania papierową wersją pełną testu inteligencji OMNIBUS przeprowadzone zostały w całości w Poznaniu, wśród studentów Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Dobór do próby opierał się na zasadzie dostępności i dobrowolności – studentom 2 i 3 roku obecnym na wykładach zaproponowano udział w badaniu. W 61% badana próba składała się ze studentów kierunku psychologia, pozostałe 39% stanowili studenci kierunku geografia, skandynawistyka oraz pedagogika. W każdej grupie testy wypełniane były w salach wykładowych z ograniczeniem czasowym wynoszącym 60 minut. Na początku badania zapoznano osoby uczestników z instrukcją, a następnie rozdano testy i arkusze odpowiedzi. Wypełnione arkusze zbierano w sposób zapewniający anonimowość.
Badania za pomocą internetu przeprowadzone zostały w latach 2011 – 2012 za pomocą systemu do badań, który powstał w ramach grantu badawczego IP11/1 na Wydziale Nauk Społecznych (opis systemu: patrz załącznik 4). Poniżej przedstawiono dwie ryciny (4.6 i 4.7) ilustrujące proces zbierania danych za pomocą obu narzędzi badawczych.
W przypadku medium internetowego osoby zaproszone do badań były losowo przydzielane do jednego z trzech warunków badawczych. Zaproszenia wysyłane były
na adres mejlowy zgromadzony w bazie danych Instytutu Psychologii Uniwersytetu im.
Adama Mickiewicza. Po kliknięciu na indywidualny link osoba zapoznawała się z opisem badania na stronie internetowej i mogła udzielić zgody na udział w badaniu.
W przypadku testu Omnibus takich zgód uzyskano najwięcej od osób zaproszonych do wersji adaptacyjnej (81 osób) a najmniej od tych, którym zaproponowano wypełnienie wersji skróconej (10 osób). Po wyrażeniu zgody osoby uczestniczące w badaniu zapoznawały się z instrukcją narzędzia badawczego i przystępowały do rozwiązywania zadań. Zostały one poinformowane, że w każdej chwili mogą zrezygnować z badania, oraz że badanie jest anonimowe. Wśród tych, które zgodziły się na badanie i je ukończyły, najwyższy odsetek osób obserwowano dla badań adaptacyjnych (50,6%) i wersji skróconych (50%) a najniższy dla wersji pełnej (12,1%).
Ryc 4.6. Proces zbierania danych za pomocą testu Omnibus.
Liniami kropkowanymi przedstawiono schematycznie rozpiętość testu, aby oddać miejsce, w którym osoby porzucały badanie. Dla wersji adaptacyjnej tylko 3 osoby zrezygnowały w trakcie badania i stało się to na samym jego początku. Podobnie w wersji skróconej, gdzie zrezygnowało 5 osób. Bardziej zróżnicowany przebieg rezygnacji z badań wystąpił w przypadku wersji pełnej, gdzie najwięcej (19) osób zrezygnowało już na pierwszym pytaniu, a potem sukcesywnie co kilka pytań rezygnowały kolejne osoby. Pokazuje to jak ważny dla realizacji badań przez internet jest czas, który muszą poświęcić osoby badane – narzędzia długie zwiększają prawdopodobieństwo zebrania niekompletnych danych.
Czynnikiem, który prawdopodobnie różnicował realizację próby dla trzech wersji narzędzia badawczego była podana w instrukcji zróżnicowana informacja o maksymalnym czasie potrzebnym do wypełnienia testu. W wersji pełnej i adaptacyjnej
było to (zgodnie z wersją papierową) maksymalnie 60 minut, w wersji skróconej ze względu na stałą, mniejszą liczbę pozycji testowych podano 29 minut. Podanie dokładnej wartości mogło zwracać uwagę osób badanych i wpływać na zmniejszenie motywacji do udziału w badaniu.
Rycina 4.7 przedstawia analogiczny proces dla kwestionariusza PTS.
Ryc. 4.7. Proces zbierania danych za pomocą kwestionariusza PTS.
Na rycinie 4.7 zaakcentowano (*) różnicę związaną z przeprowadzeniem badania dla wersji adaptacyjnej, która obejmowała tylko jeden czynnik temperamentu reprezentowany przez pozycje kwestionariuszowe dotyczące ruchliwości procesów nerwowych. Czynnik ten wybrano ze względu na konieczność zachowania jednowymiarowości zmiennej latentnej w badaniu adaptacyjnym. Tym samym w tej wersji osoby badane odpowiadały na pytania z puli 19, a nie 57 pozycji jak w pozostałych przypadkach.
Ponownie bezwzględnie najwięcej osób ukończyło wersję adaptacyjną, przy czym w tej części badania dla żadnej z wersji nie podano czasu potrzebnego do jej ukończenia.
Zaobserwowana różnica między realizacją próby w przypadku Omnibusu a PTS może być tłumaczona stopniem trudności pytań w obu narzędziach. Ze względu na charakter i mierzone cechy test Omnibus składał się z subiektywnie trudniejszych pozycji. Wymagał dokonywania obliczeń, wnioskowania oraz sprawdzał wiedzę, natomiast kwestionariusz PTS odwoływał się tylko do wyrażenia zgody i potwierdzenia prawdziwości twierdzeń w stosunku do własnej osoby. Najprawdopodobniej z tego powodu zaobserwowano mniej porzuceń w przypadku właśnie drugiego narzędzia.
Dla porównania wielkości prób między wersjami przedstawiono ich wielkość dla pełnego i skróconego narzędzia w badaniach wersjami papierowymi.
Podczas badania za pośrednictwem internetu dodatkowo zebrano informację o dacie oraz godzinie badania. Obie zmienne podsumowują ryciny 4.8 i 4.9.
0%
5%
10%
15%
20%
25%
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 trend Omnibus PTS
Ryc. 4.8. Trend aktywności osób uczestniczących w badaniach w jego kolejnych dniach.
Największą aktywność w badaniach asynchronicznych obserwuje się na początku badania – nie inaczej było i w tym przypadku. Po wysłaniu zaproszeń najwięcej osób zdecydowało się na wzięcie udziału w badaniu podczas pierwszego tygodnia. Później zaproszenie przesłaniają bieżące sprawy i niewielki odsetek osób podejmuje wysiłek wzięcia udziału w badaniu. Wysyłanie przypomnień o możliwości wzięciu udziału w badaniach miało miejsce 12 dnia od rozpoczęcia badań i wtedy też przypada drugi szczyt liczby odwiedzin. Osoby, które nie odpowiedzą na zaproszenie w ciągu kilku (czterech do siedmiu) dni od wysłania zaproszeń – raczej nie podejmą już takiej decyzji w terminie późniejszym.
Pierwszy szczyt aktywności dobowej przypada natomiast na godziny 13-14, a następny na godziny 20-21 i odpowiadają one przeciętnemu wzorowi aktywności ludzi. Są to godziny czy to w pracy, czy w domu, które ludzie poświęcają na mniej ważne czynności pod koniec pracy lub przed snem.
0%
5%
10%
15%
20%
25%
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 trend Omnibus PTS
Ryc. 4.9. Trend dobowy aktywności osób uczestniczących w badaniach.
Zaobserwowany rozkład aktywności może sugerować sposób, w jaki ludzie traktują badania internetowe w warunkach braku kontroli. Jednocześnie jeśli jakieś badanie wymagałoby maksymalnego skupienia, należało by kontrolować porę badania, ponieważ ludzie z własnej woli odkładają uczestnictwo w nim na okres mniejszej wydajności.