p. Płaszczyzna stylizacyjna Liczba %

1. Leksyka 1592 38,66% 2. Fonetyka 1518 36,86% 3. Składnia 504 12,24% 4. Fleksja 308 7,48% 5. Słowotwórstwo 196 4,76% 4118 100%

Jak wynika z powyższego zestawienia, najliczniej występują w Komornikach wykładniki leksykalne (38,66%), a na drugim miejscu, z podobną częstotliwością, wykładniki fonetyczne (36,86%).

Przeprowadzona analiza ukazała ogromną różnorodność zastosowanych przez pisarza wykładników stylizacyjnych. Wśród nich dominuje leksyka gwa-rowa; ze względu na brak dyferencyjnego słownika nie zostały wyróżnione wy-razy typowe dla Małopolski i gwary podhalańskiej, jednak oględna analiza po-zwala stwierdzić, że wiele desygnatów jest typowych dla obszaru Podhala, m.in. w zakresie stroju (kierpce) i przyrody (wierch, brzyzek). Duża część wyrazów jest

MATYLDA KOZŁOWSKA

także charakterystyczna dla Małopolski i Śląska (np. dziopa, ino, kany). W pozo-stałych warstwach z największą liczbą wystąpień notowane są zjawiska ogólno-dialektalne i potoczne: denazalizacja samogłosek nosowych w wygłosie, niesys-temowe uproszczenia form wyrazowych, pluralis maiestaticus, partykuła wzmacniająca -ż, -że. Najczęściej występującą w powieści cechą typową dla gwar małopolskich jest zachowanie reliktów aorystu – zjawisko to poświad-czone jest w utworze 106 razy, co stanowi 2,57% wszystkich wynotowanych z materiału wykładników. Do innych cech charakterystycznych dla Małopolski należą: zanik r- w przedrostku roz- i czasowniki z przyrostkiem -ować. Wykładni-kiem wyróżniającym Małopolskę i Mazowsze są odstępstwa od tzw. przegłosu lechickiego. W utworze występują także zjawiska ogólnodialektalne, bardziej charakterystyczne dla południa Polski: prejotacja, przydech, upowszechnienie przyimka ku, uproszczenia grup spółgłoskowych.

Z ważnych podhalańskich cech fonetycznych nie występują w powieści: ak-cent inicjalny, co wynika z niemożności odzwierciedlenia tej cechy w zapisie or-tograficznym, labializacja i archaizm podhalański. W bardzo niewielkim stop-niu wprowadzone zostało do utworu mazurzenie, co należy uznać za świadomy zabieg pisarza, opisany wcześniej w części poświęconej wykładnikom fonetycz-nym. Na podstawie przeprowadzonej analizy można jednak stwierdzić, że bo-haterowie Komorników w dużym zakresie realizują system językowy będący przyjętym wzorcem stylizacyjnym.

Analiza utworu wykazała występowanie licznych archaizmów – leksykal-nych, fonetyczleksykal-nych, fleksyjnych i słowotwórczych. W odróżnieniu od innych zja-wisk, które obserwuje się przede wszystkim w wypowiedziach bohaterów, wy-stępują one w podobnym stopniu w partiach dialogowych, co w narracji.

Celem tego artykułu była także prezentacja funkcji stylizacji gwarowej zastoso-wanej w Komornikach. Zastosowana przez Władysława Orkana stylizacja bez wąt-pienia spełnia najważniejsze funkcje wyróżnione przez Dubisza – socjologiczną, etnograficzną, psychologiczną oraz lokalizującą (Dubisz 1986). Język bohaterów

Komorników pozwala ich scharakteryzować jako bardzo prostych,

niewykształco-nych i negatywnie nastawioniewykształco-nych do otaczającej rzeczywistości mieszkańców odcię-tej od reszty świata wsi małopolskiej. Wykładniki stylizacyjne pełnią też oczywiście strukturalną funkcję tworzywową. Stosowanie stylizacji determinowane jest w

Ko-mornikach przez fabularne składniki utworu, wzmacnia ona jego wiarygodność,

a także komunikacyjność – spełnia zatem funkcję informacyjną. Wymienione funk-cje dopełnia warstwa onomastyczna powieści, w szczególności nazwy miejscowe

STYLIZACJA GWAROWA W POWIEŚCI KOMORNICY W. ORKANA pokrywające się z miejscem akcji, zdrobniałe imiona wpasowujące się w kulturę wsi oraz nazwy osobowe klasyfikujące członków społeczeństwa.

Stosowanie przez Orkana stylizacji gwarowej jest niewątpliwie związane z jego pochodzeniem. Misją, jaka mu przyświecała w życiu, była pomoc biednej społeczności wsi. W powieści Komornicy autor stara się zwrócić uwagę na jej główne problemy – nędzę, zacofanie, a także rozwarstwienie społeczne. Natu-ralną koleją rzeczy było sięgnięcie przez pisarza do nieogólnopolskich stylów mó-wionych. Zastosowane wykładniki gwarowe czynią przedstawiony obraz bar-dziej autentycznym, a tym samym wzmacniają przekaz utworu.

Bibliografia

BŁOŃSKI J., 1953, Przedmowa [w:] W. Orkan, Wybór pism, Kraków.

BŁOŃSKI J., 1953, Słowniczek wyrazów gwarowych [w:] W. Orkan, Wybór pism, Kraków, s. 542–555.

DEJNA K., 1973, Dialekty polskie, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.

DŁUGOSZ-KURCZABOWA K.,DUBISZ S., 2016, Gramatyka historyczna języka

pol-skiego, Warszawa.

DUBISZ S.,1986, Stylizacja gwarowa w polskiej prozie trzydziestolecia powojennego (nurt

ludowy w latach 1945–1975), Wrocław.

DUBISZ S.,KARAŚ H., 1995, Dialekty i gwary polskie, Warszawa.

GERLECKA R., 1959, Wczesna twórczość Władysława Orkana 1897–1902, Łódź. KARAŚ H., 2010, Charakterystyka dialektu małopolskiego [w:] Dialekty i gwary polskie.

Kompendium internetowe, H. Karaś (red.), 2010,

http://www.dialektolo- gia.uw.edu.pl/index.php?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopol-ski&l3=dialekt-malopolski-charakterystyka [dostęp: 20.05.2017].

KARAŚ H., 2010a, Ugrupowania dialektów i gwar polskich [w:] Dialekty i gwary polskie.

Kompendium internetowe, H. Karaś (red.), 2010,

http://www.dialektolo- gia.uw.edu.pl/index.php?l1=podstawy-dialektologii&l2=ugrupowania-dialektow-mwr [dostęp: 20.08.2017].

KĄŚ J., 2010, Gwara regionu [w:] Dialekty i gwary polskie. Kompendium internetowe, H. Karaś (red.), http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=opis- dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=podhale&l4=podhale-gwara-re-gionu [dostęp: 20.08.2017].

MATYLDA KOZŁOWSKA

KOBYLIŃSKA J., 1990, Gwara w utworach Władysława Orkana, Kraków. KOBYLIŃSKA J., 2001, Słownik gwary gorczańskiej (zagórzańskiej), Kraków.

KOSYL Cz., 1998, Nazwy własne w literaturze pięknej [w:] Polskie nazwy własne.

Ency-klopedia, E. Rzetelska-Feleszko (red.), Warszawa–Kraków 1998.

KOSTKIEWICZOWA T., 1984, Dialektyzm [w:] Literatura Polska. Przewodnik

encyklope-dyczny, J. Krzyżanowski, Cz. Hernas (red.), t. 1, Warszawa, s. 186.

KOSTKIEWICZOWA T., 1984a, Stylizacja [w:] Literatura Polska. Przewodnik

encyklope-dyczny, J. Krzyżanowski, Cz. Hernas (red.), t. 2, Warszawa, s. 410.

KSNG, 2012, Wykaz urzędowy nazw miejscowości i ich części, http://ksng.gu-gik.gov.pl/urzedowe_nazwy_miejscowosci.php [dostęp: 10.09.2017]. MĄCZYŃSKI M., 2016, Gwara podhalańska w opowiadaniach Władysławy Panek,

„Po-lonica”, t. 36, s. 181–189.

ORKAN W., 1953, Komornicy [w:] tegoż, Wybór pism, Kraków. PIGOŃ S. 1958, Władysław Orkan. Twórca i dzieło, Kraków.

PUCHALSKA M., 1984, Komornicy [w:] Literatura Polska. Przewodnik encyklopedyczny, J. Krzyżanowski, Cz. Hernas (red.), t. 1, Warszawa, s. 463.

RYMUT K., 1992–1994, Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych, t. 1–10, Kraków.

RYMUT K., 1995, Słownik imion współcześnie w Polsce używanych, Kraków.

SICIŃSKA K., 2009, Styl cyklu opowiadań „Na Skalnym Podhalu” Kazimierza

Tet-majera, Łódź.

SICIŃSKA K., 2014, Słownictwo gwarowe na tle innych warstw leksykalnych utworu

li-terackiego (na przykładzie cyklu „Na skalnym Podhalu” Kazimierza Tetmajera),

„Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 60, s. 263–281. SIKORA K., 2010, Grzeczność językowa wsi, Kraków.

STĄPOR I., 2010, Kultura ludowa, http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php ?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=podhale&l4=podhale-kul-tura [dostęp: 14.09.2017].

URBAŃCZYK S., 1968, Zarys dialektologii polskiej, wyd. 3, Warszawa. ZBOROWSKI J., 2009, Słownik gwary Zakopanego i okolic, Zakopane–Kraków.

STYLIZACJA GWAROWA W POWIEŚCI KOMORNICY W. ORKANA Stylizacja gwarowa w powieści Komornicy Władysława Orkana

(streszczenie)

Artykuł jest próbą zbadania powieści Komornicy pod kątem wykładników sty-lizacji gwarowej. Jego celem jest odpowiedź na pytanie, jakie funkcje w utworze pełni stylizacja, w jakim nasileniu występują jej wykładniki oraz w jakim stopniu są one autentyczne, czyli zgodne z podstawą stylizacyjną. Wyekscerptowane z tekstu formy i konstrukcje opisane zostały w kolejnych warstwach stylizacyj-nych: fonetycznej, fleksyjnej, słowotwórczej, składniowej i leksykalnej. Przepro-wadzona analiza ma w dużym stopniu charakter frekwencyjny, z tego względu do prezentacji jej wyników wykorzystany został układ tabelaryczny. W artykule omówione zostały także występujące w Komornikach nazwy własne.

RÓŻNE PARADYGMATY – RÓŻNE SPOJRZENIA NA JĘZYK II

POD RED.B.LINSZTET I S.ŻUROWSKIEGO,TORUŃ 2017 ISBN:978-83-937573-4-3