Wzrost wartości eksportu żywnościowego (extra i intra) w poszczególnych państwach członkowskich UE, po 2004 roku przedstawia poniższa tabela 1. wszystkie państwa nowo przyjęte do uE, poza cyprem, a mianowicie: Rumunia (po uwzględnieniu wywozu żyw- ności na rynek unijny w 2005 i 2006 roku, a więc w okre-sie przedakcesyjnym) – 339,4%, Bułgaria (po uwzględnieniu wywozu żywności na rynek unijny przed akcesją, tj w 2005 i 2006 roku) – 225,6%, Słowenia – 188,8%, Łotwa – 116,1%, Polska – 95,5%, Węgry 92,4%, Litwa – 84,3%, Słowacja – 76,5%, Estonia 62,0%, Czechy – 61,5%, Malta – 50,0%. Pol- ska jak widać, lokuje się w środku tego szeregu, ze wskaź- nikiem zbliżonycm do 100,0%, co oznacza, że wartość pol-skiego wywożu żywności na rynek unijny została podwojona w okresie analizowanych sześciu lat. Zwracają uwagę względnie wysokie stopy wzrostu wywozu żywności kra-jów nadbałtyckich, zwłaszcza Łotwy, z uwagi na bardzo
2 SITC – Standard International Trade Classification.
ograniczony w przeszłości (w tym do momentu akcesji do UE) eksport żywności na rynki krajów wolnorynkowych, w tym na rynek unijny.
Widać wyraźnie, że stopy wzrostu wywozu żywności na rynek unijny są niższe w przypadku „starych” państw unijnych (Eu-15). Częściowo wyjaśnia to fakt, że państwa te istotnie zwiększyły eksport żywności na rynki później-szych państw unijnych (EU-12), jeszcze przed ich akcesją do UE, a więc przed 2004 rokiem, a w przypadku wywo- zu żywności do Rumuni i Bułgarii przed 2007 rokiem. Naj-wyższe stopy wzrostu wywozu, wyższe od średniej unijnej stopy wzrostu (30,5%), mają państwa: Portugalia (50,8%), Szwecja (50,4%), Grecja (41,3%), Niemcy (35,2%), Austria miary tego wywozu. Np. Francja, największy potentat rol-no-żywnościowy w UE, pod względem powierzchni użyt-ków rolnych, wywiozła w 2010 roku na rynki innych państw unijnych żywność o wartości 30,62 mld euro, co stanowi- ra-mach handlu wewnątrzunijnego, rósł unijny eksport żyw-ności na rynki krajów trzecich. Średnia stopa tego wzrostu, wyniosła 47,0%, a więc była wyższa niż średnia stopa wzro-stu wywozu żywności w handlu wewnątrzunijnym (30,5%).
Stopa wzrostu eksportu jest wyższa niż stopa wzrostu wy-wozu aż w 9 spośród 15 „starych” państw unijnych oraz tylko w 4 spośród 12 nowych członków uE. Oznacza to, że dla słabiej rozwiniętych, nowo przyjętych nowych państw
Najwyższe stopy wzrostu eksportu żywności na ryn-ki krajów trzecich, wyższe od średniej unijnej (47,0%), osiągnęło 7 spośród państw nowo przyjętych do uE: Ru-munia (423,0%), Litwa (245,1%), Łotwa (226,6%), Esto-nia (154,5%), SłoweEsto-nia (66,6%), Polska (64,6%), Bułga-ria (53,8%). Można więc stwierdzić, że Polska, jakkolwiek w mniejszym stopniu niż w przypadku wywozu na rynek unijny, istotnie, wykorzystała również możliwości eksportu żywności na rynki pozaunijne.
Z kolei, najwyższe stopy wzrostu tego eksportu, wyż-sze od średniej unijnej, wystąpiły w przypadku 6 „sta-rych” państw unijnych, a mianowicie: Portugalii (108,3%), Niemiec (79,8%), Holandii (53,9%), Hiszpanii (53,6%), Francji (50,7%), Finlandii (48,6%).
Wiele państw unijnych, zarówno „starych”, jak i nowo przyjętych jest importerami netto żywności, o czym świad- czy ujemne saldo w handlu zagranicznym (w tym wewnątrz-unijnym) towarami rolno-żywnościowymi. W wielu przy-padkach saldo to było ujemne, zarówno w 2005 roku, a więc
tuż po rozszerzeniu UE o 10 nowych członków, jak i w 6 lat po tym rozszerzeniu, tj. w 2010 roku (patrz Tabela 1).
Importerami netto żywności (ujemne saldo w 2005 i w 2010 roku lub tylko w 2005, lub 2010 roku), spośród
„starych” państw członkowskich, są:
• Niemcy, Grecja, Włochy, Portugalia; jednakże ujem-ne saldo w tych państwach zmniejszyło się pomiędzy 2005 a 2010 rokiem;
• Luksemburg, Finlandia, Szwecja, Wielka Bryta-nia; ujemne saldo w tych państwach pogorszyło się, a więc wzrosło pomiędzy 2005 a 2010 rokiem;
• Austria – saldo ujemne w 2010 roku, dodatnie w 2005 roku.
Występowanie ujemnego salda w handlu żywnością jest uwarunkowane różnymi czynnikami, np. dużą liczbą ludno-ści jak to ma miejsce w Niemczech i Wielkiej Brytanii lub dużym popytem na żywność w związku z rozwojem turysty- ki (przy relatywnie niskiej podaży żywności z produkcji kra-jowej), np. w Grecji, we Włoszech, Portugalii, Austrii.
Importerami netto żywności spośród nowych państw członkowskich są:
• Estonia; ujemne saldo handlowe w 2005, dodatnie w 2010 roku;
• Czechy, Cypr, Malta, Rumunia, Słowenia, Słowacja;
ujemne saldo w tych państwach pogorszyło się po-między 2005 a 2010 rokiem;
tabela 1. Eksport żywności do krajów trzecich (extra trade) i wywóz żywności do państw unijnych (intra trade), w latach 2005 – 2010 r.
Państwo członkowskie
UE
Eksport żywn.
w 2005 r., w mld euro
Eksport żywn.
w 2010 r., w mld
euro
Stopa wzrostu eksportu
w %
Wywóz żywn.
w 2005 r., w mld euro
Wywóz żywn.
w 2010 r., w mld euro
Stopa wzrostu wywozu
w %
Saldo w 2005 r.
(eksport + wywóz) w mld euro
Saldo w 2010 r. (eksport +
wywóz) w mld euro
Belgia 2,61 3,57 36,8 18,70 22,54 20,5 3,27 4,01
Bułgaria 0,39 0,60 (a) 53,8 0,43 1,40(b) 225,6 0,01 0,29
Czechy 0,33 0,31 -6,1 2,08 3,36 61,5 - 0,73 - 1,34
Dania 3,20 3,81 19,0 8,75 9,89 13,0 5,03 5,06
Niemcy 5,59 10,05 79,8 29,16 39,44 35,2 - 7,46 - 5,92
Estonia 0,11 0,28 154,5 0,29 0,47 62,0 -0,25 0,20
Irlandia 1,58 1,54 - 2,6 5,90 6,40 8,5 3,04 2,55
Grecja 0,76 0,99 30,2 1,84 2,60 41,3 - 2,06 -1,94
Hiszpania 3,32 5,10 53,6 16,65 20,41 22,6 0,23 3,24
Francja 9,88 14,89 50,7 27,09 30,62 13,0 8,31 8,71
Włochy 5,17 7,25 40,2 13,31 17,73 33,3 - 6,25 -5,73
Cypr 0,07 0,07 ok. 0,0 0,11 0,13 18,2 - 0,39 - 0,70
Łotwa 0,15 0,49 226,6 0,31 0,67 116,1 0,28 -0,15
Litwa 0,31 1,07 245,1 0,83 1,53 84,3 0,19 0,49
Luksemburg 0,01 0,01 ok. 0,0 0,71 0,85 19,7 - 0,74 - 0,91
Węgry 0,69 0,92 33,3 2,11 4,06 92,4 0,68 1,67
Malta 0,09 0,11 22,2 0,02 0,01 -50,0 0,24 -0,26
Holandia 6,80 10,47 53,9 33,42 42,93 28,4 16,02 19,50
Austria 1,39 1,70 22,3 4,68 6,25 33,5 0,53 -0,29
Polska 1,61 2,65 64,6 5,14 10,05 95,5 1,99 3,11
Portugalia 0,48 1,00 108,3 1,89 2,85 50,8 -2,77 - 0,29
Rumunia 0,13 0,68 (c) 423,0 0,38 1,67(d) 339,4 - 1,31 -1,94
Słowenia 0,21 0,35 66,6 0,27 0,78 188,8 - 0,52 - 0,72
Słowacja 0,09 0,07 -23,3 0,98 1,73 76,5 - 0,53 - 1,04
Finlandia 0,37 0,55 48,6 0,50 0,63 26,0 - 1,41 - 2,20
Szwecja 1,18 1,42 20,3 2,37 4,06 50,4 - 2,91 - 4,02
Wielka Bryt. 5,42 6,41 18,2 10,01 12,27 21,8 - 18,48 - 20,42
* (a) – 0,37 mld euro w 2007 r.; (b) – 0,63 mld euro w 2007 r.; (c) – 0,21 mld euro w 2007 r. (d) – 0,64 mld euro w 2007 r.
** Dane dotyczące salda w nowych państwach członkowskich UE wyróżniono w tabeli kursywą.
Źródło: EUROSTAT – External and intra-EU trade – statistical yearbook. Data 1958 – 2009. 2010 edition, s. 88 – 107 oraz External and intra-EU trade. A statistical yearbook. Data 1958 – 2010. 2011 edition, s. 88 – 107; dane ze stron 104 – 107 obydwu roczników EUROSTAT’u wykorzystano do obliczeń salda handlowego w poszczególnych państwach członkowskich, ujętych w tabeli 1.
• Łotwa; mimo wysokich stóp wzrostu eksportu i wy-wozu żywności - ujemne saldo w 2010 roku, dodatnie w 2005 roku.
Uwarunkowania statusu importera netto wymienionych nowych państw członkowskich UE są również zróżnicowa- ne. Np. Malta, Cypr, Słowenia są krajami o rozwinietej tu-rystyce, co stwarza duży popyt na żywność na rynku we- wnętrznym i potrzebę jej relatywnie dużego importu. Z ko-lei, Czechy, Słowacja, Rumunia, Łotwa, to kraje w których załamała się krajowa podaż żywności, po upadku rolnictwa skolektywizowanego.
Dodatnie już w 2005, a następnie w 2010 roku saldo w handlu żywnościowym wystąpiło w takich „starych” pań-stwach członkowskich jak:
• Belgia; zarówno w 2005, jak i w 2010 roku saldo było ujemne w handlu wewnątrzunijnym i dodatnie w handlu z krajami trzecimi. Dodatnie saldo handlo-we zwiększyło się pomiędzy tymi latami;
• Dania; dodatnie w 2005 roku saldo nieznacznie zwiększyło się;
• Irlandia; dodatnie w 2005 roku saldo zmniejszyło się;
stopa wzrostu wywozu w analizowanym okresie była dodatnia, eksportu – ujemna;
• Hiszpania, Francja, Holandia; dodatnie w 2005 roku saldo w tych krajach zwiększyło się. W Hiszpanii, sal- do było ujemne w handlu z krajami trzecimi zarów-no w 2005, jak i w 2010 roku, natomiast dodatnie saldo w handlu wewnątrzunijnym jeszcze wzrosło, pomiędzy 2005 a 2010 rokiem. We Francji, dodat-nie saldo w handlu z krajami trzecimi wzrosło prawie dwukrotnie, natomiast saldo w handlu wewnątrzu-nijnym zmniejszyło się ok. 3,5-krotnie. W Holandii saldo w handlu z krajami trzecimi było ujemne, za-równo w 2005, jak i w 2010 roku, natomiast w han-dlu wewnątrzunijnym saldo dodatnie w 2005 roku (17,95 mld euro) wzrosło do 22,31 mld euro w 2010 roku.
W Polsce, dodatnie w 2005 roku saldo zarówno w han-dlu z krajami trzecimi, jak i w hanhan-dlu wewnątrzunijnym,
wzrosło w pierwszym przypadku z 550 mln euro do 942 mln euro w 2010 roku. W przypadku handlu wewnątrzu-nijnego saldo również poprawiło się i wzrosło z 1 443 mln euro do 2 168 mln euro.
WNIOSKI
1. Wzrost, a tym samym rozwój całego handlu zagranicz-nego UE (towarowej wymiany handlowej, tj. eksportu i importu z krajami pozaunijnymi) był wolniejszy (2005 – 2010 r.), niż światowego handlu zagranicznego. Świad-czy to o wolniejszym rozwoju gospodarki unijnej niż światowej.
2. UE jest importerem netto w handlu zagranicznym ogó-łem (z krajami pozaunijnymi), jak również w handlu zagranicznym żywnością. Importerami netto w zakre-sie żywności (ze względu na różne uwarunkowania) są (2005 – 20010) ) takie „stare” kraje unijne jak np. Niem- cy, Wielka Brytania, Włochy, Szwecja oraz nowi człon- kowie UE, jak np. Rumunia, Czechy, Słowacja, Słowe-nia, Łotwa, Estonia. Przesądza to o względnie wolnym rozwoju unijnego sektora rolno-żywnościowego, tym bardziej, że na ogół kraje te opowiadają się za pełną li- beralizacją wspólnej polityki rolnej, w tym za ogranicze-niem wsparcia ekonomicznego tego sektora.
Optymistyczne jest, że unijny eksport żywności (do kra-jów pozaunijnych) rósł w ostatnich latach (2004 – 2010 r.) szybciej (47,0%) niż unijny eksport na te rynki wszyst-kich towarów ogółem (39,0%).
3. Stopa wzrostu eksportu (wywozu) żywności w ramach handlu wewnątrzunijnego (2004 – 2010 r.) była niższa (30,5%) niż eksportu żywności do krajów pozaunijnych, mimo, że wartość wywozu była ok. trzykrotnie wyższa niż pozaunijnego eksportu żywności. Stopa wzrostu eks- portu żywności (2005 – 2010 r.) była wyższa niż śred- nia unijna stopa wzrostu w 6 „starych” państwach unij-nych oraz w 7 państwach nowo przyjętych do UE, w tym w Polsce.
4. Wszystkie państwa nowo przyjęte do UE (poza Cyprem) zwiększyły (2005 – 2010 r.) wywóz żywności w ramach niejszych nowych państw unijnych, w tym na rynek pol-ski. Stopa wzrostu wywozu żywności (95,5%) lokuje Polskę na trzecim miejscu, pośród 10 nowych członków UE, przyjętych do UE w 2004 roku.
5. Dodatnie saldo w handlu zagranicznym żywnością (2005 – 2010 r.) świadczy, między innymi, o dużej konku-rencyjności sektora rolno-żywnościowego danego kra- ju. Dodatnie saldo, co najmniej w 2010 roku, miały ta-kie „stare” państwa unijne jak: Francja, Holandia, Belgia, Dania, Hiszpania, Irlandia oraz tylko takie nowe państwa członkowskie jak: Polska, Węgry, Bułgaria, Litwa.
6. W przypadku Polski, dodatnie saldo handlowe rosło po- między 2005 a 2010 rokiem, szczególnie w handlu we-wnątrzunijnym, ale i w odniesieniu do rynków krajów trzecich. Oznacza to, że Polska dobrze wykorzystała
szanse rozwoju sektora i handlu rolno-żywnościowego po akcesji do UE. Było to możliwe dzięki względnie du- żemu potencjałowi ekonomiczno-produkcyjnemu sekto-ra rolno-żywnościowego, nowoczesnemu przetwórstwu spożywczemu oraz rozwiniętej infrastrukturze handlu za-granicznego żywnością.
LITERATURA
[1] Eurostat – External and intra-EU trade – statistical yearbook. Data 1958 – 2009. 2010 edition.
[2] Eurostat – External and intra-EU trade. A statistical yearbook. Data 1958 – 2010. 2011 edition.
[3] GRuchElSKI M., NIEMcZYK J. 2011. Rozwój polskiego handlu zagranicznego żywnością na tle han-dlu unijnego. Postępy Techniki Przetwórstwa Spożyw-czego. Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie. Nr 2, 111-116.