Społeczeństwo obywatelskie ma decydującą rolę w tworzeniu partii politycz-nych i afirmacji władzy. Uczestnictwo obywateli w walce wyborczej jest ele-mentem decydującym jeśli chodzi o konsolidację całego porządku społecz-nego808. Partie polityczne są również kluczowym elementem nowoczesnej demokracji. Odgrywają ważną rolę mediatora między społeczeństwem oby-watelskim a instytucjami publicznymi we wszystkich demokracjach809.
Tematyka związana ze społeczeństwem obywatelskim w Republice Moł-dawii nie była do tej pory poruszana. Fakt jego istnienia jest niezaprzeczal-ny, kwestią dyskusyjną natomiast jest korelacja zależności między funkcjono-waniem partii politycznych a posiadaną przez nie legitymizacją społeczną. Istnieją różne sposoby tworzenia partii politycznych, jednak jedynym gwa-rantem ich istnienia jest reprezentacja społeczna, promowanie interesów, po-trzeb, wizji i idei obywatelskich wyrażonych pluralizmem społeczno-poli-tycznym810. Zależność ta wynika z samej definicji partii politycznych, które w założeniu istnieją tylko i wyłącznie po to, by realizować społeczne, gospo-darcze, kulturalne i duchowe inicjatywy swojego elektoratu.
W Republice Mołdawii kwestia społeczeństwa obywatelskiego związana jest nie tylko z czynnikami, które doprowadziły do jego powstania, ale przede wszystkim z genezą kształtowania suwerennego państwa. Zjawisko kształto-wania się partii politycznych w Republice Mołdawii jest wynikiem demokra-tyzacji życia politycznego i katastrofy reżimu totalitarnego. Biorąc pod uwa-gę fakt rozwoju ugrupowań politycznych, należy zwrócić uwauwa-gę na to, kiedy
808 Ph. Braud, Rozkosze demokracji, Warszawa 1995, s. 64.
809 J. LaPalombara, M. Weiner, Political Parties and Political Development, Princeton 1966,
s. 30.
810 Zob. A. Michnik, Takie czasy... Rzecz o kompromisie, Londyn 1985.
są to sztuczne twory, a kiedy powstają w wyniku ambicji i odśrodkowych tendencji społecznych. Odpowiedzią na te pytania są wyniki wyborów. Sta-nowią one dowód na to, iż większość partii politycznych w Republice Moł-dawii nie posiada swojego elektoratu, a ich powstanie jest znacznie bardziej wynikiem działalności elit, a nie mas811. Małe partie polityczne nie są brane pod uwagę, gdyż zapewniają reprezentację interesów tylko swoim członkom i liderom. Nie są to instytucje społecznie wiarygodne. Podczas wyborów par-lamentarnych w latach 1994–2001 spośród 13 partii 7 było ugrupowaniami pochodzącymi z „zewnątrz”, a tylko 6 z nich określano jako „wewnętrzne”812.
Na posttotalitarnej scenie politycznej Republiki Mołdawii większość podmiotów politycznych jest tworzonych w wyniku przemieszczania się elit, a nie społeczeństwa. Wśród partii politycznych Republiki Mołdawii można wyróżnić partie historyczne powstałe na bazie Frontu Narodowego i post-komunistyczne. Większość ugrupowań politycznych istniejących i powsta-jących w Republice Mołdawii to ugrupowania postfrontowe i postkomuni-styczne813. Większości z nich nie udało się przekroczyć progów wyborczych. Te ugrupowania, które dostały się do parlamentu, są w nim, ponieważ star-towały wspólnie z innymi partiami w blokach wyborczych.
Jak zauważył Peter Denken, powstanie systemu partyjnego jest efektem świadomości działań i zaangażowania podmiotów polityki, a także udziału społeczeństwa w kształtowaniu instytucji politycznych814. Ten ostatni czyn-nik wyczyn-nika z uwarunkowań i interesów społecznych i historycznych, które realizują się poprzez działalność instytucjonalną815. W pewnym sensie partie polityczne Mołdawii przybierają postać ugrupowań społecznego antagoni-zmu. W ostatnich latach przemiany, które miały miejsce na scenie politycz-nej, świadczą o anarchistycznym oddziaływaniu niektórych ugrupowań po-litycznych. Swoim charakterem ideologicznym i teoretyczną próbą realizacji
811 V. Moşneaga, Партийно-политическое развитие Молдовы за десять лет независи-мости: политологический анализ, Chisinau 2006, s. 31–33. 812 Ibidem. 813 C. Сокольский, Поставторитарные парламентские выборы в России, странах Вос-точной Европы и Балтии, „Мировая Экономика и Международные Отношения”, 1995, no. 3, s. 78. 814 Ж.П. Денкен, Политическая наука, Москва, 1994, s. 51. 815 Ibidem.
interesów społecznych wpływają na społeczeństwo, zmuszając elektorat do działania.
Wyłonienie spośród społeczeństwa Republiki Mołdawii klas społecz-nych rodzi interesy tychże klas, które mają bezpośrednie odzwierciedlenie w kształtowaniu się systemu partyjnego816. Interesy klas i grup społecznych skupione są przede wszystkim wokół kwestii ekonomicznych, ok. 80–90% obywateli Republiki Mołdawii posiada dochód niższy od minimalnego po-ziomu konsumpcji. Podwyższenie popo-ziomu życia społeczeństwa jest podsta-wowym hasłem wyborczym wysuwanym przez ugrupowania polityczne star-tujące w wyborach.
Różne grupy społeczne posiadają własne preferencje wyborcze. Prawi-ca zdominowana jest przede wszystkim przez studentów, obywateli pocho-dzenia rumuńskiego i intelektualistów działających na rzecz integracji euro-pejskiej. Zwolenników ugrupowań centrowych wyróżnia liniowa zależność między wiekiem i sympatiami wyborców. Preferują oni również prawicę w wyniku bliskoznacznych uwarunkowań politycznych. Ugrupowania cen-trowe zyskują sobie zwolenników charakterystycznymi elementami progra-mowymi, takimi jak sprawiedliwość społeczna, równość, praworządność, po-rządek publiczny i solidarność ludzka. Przykładem ugrupowania, z którym sympatyzują młodzi wyborcy jest Partia Liberalno-Demokratyczna, która oprócz doktryny liberalnej prezentuje elementy centroprawicowe.
Układ preferencji wyborczych uzależniony jest od wieku wyborców i miej-sca ich zamieszkania. Partia Komunistów Republiki Mołdawii swoje założe-nia programowe konstruuje w sposób prosty i jasny, często populistycznie prowadząc politykę dwutorową na linii wschodniej i zachodniej. Duży trzon elektoratu PCRM, stanowią również obywatele prorosyjscy. Poparcie dla Ko-munistów wynika również ze specyficznych relacji łączących ten kraj z Rosją. Większość obywateli mołdawskich upatruje w stosunkach z tym krajem szansę na poprawę warunków bytowych, jednak hasła integracji z UE i Ru-munią również cieszą się dużym poparciem. Dowodem takiego działania był rok 2003, kiedy Vladimir Voronin odmówił podpisania „Memorandum Ko-zaka” regulującego konflikt naddniestrzański. Vladimir Putin określił wte-dy to działanie jako „lekkomyślność władzy”, natomiast Rada Europy jako
816 Ph. Beneton, Les classes sociales, Paris, 1991, s. 12.
„polityczną mądrość”. Skutkiem tego działania był brak poparcia ze strony Rosji dla komunistów w wyborach w 2005 roku. Partia Komunistów Repu-bliki Mołdawii szczególnie ostrożnie pochodzi do tendencji zbliżenia z Ru-munią, wychodząc z założenia, że Europa nie powinna dopuścić do istnienia dwóch państw o tej samej narodowości i tożsamości, tak jak miało to miejsce w przypadku Niemiec817.
W wyborach w 2005 roku obywatele z wyższym wykształceniem najczę-ściej głosowali na centrum i prawicę – Demokratyczną Mołdawię i Socjal-demokratyczną Partię Mołdawii – 39%, na lewicę, czyli Partię Komunistów Republiki Mołdawii, blok wyborczy Partii Rodzina (Ojczyzna) i Społeczno--Polityczny Ruch Polityczny „Ravnoprawie” – 36%, na ugrupowania cen-towe – Chrześcijańsko Demokratyczną Partię Mołdawii – 19%. Społeczeń-stwo kwalifikowane jako klasa średnia głosowało przede wszystkim na lewicę – 61%, na centrum i centroprawicę głosowało 26% spośród tych obywateli, natomiast na prawicę – 9%.
Republika Mołdawii charakteryzuje się bardzo niskim poziomem rozwo-ju społeczno-gospodarczego. W takiej sytuacji wyższe jest poparcie społeczne dla ugrupowań lewicowych. Wybory w 2005 roku nacechowane były odgór-ną niechęcią do ugrupowań prawicowych, na co wpłynęły przede wszystkim uwarunkowania ekonomiczne. Z tego powodu w programach każdego z ugru-powań politycznych funkcjonujących w Republice Mołdawii można odnaleźć postulaty wyrównania dochodów społeczeństwa i walki z ubóstwem.
Specyfika tego narodu wynika z faktu, że większość obywateli urodziła się w czasach ZSRR. Ta kwestia wraz z charyzmatycznymi rządami Vladimira Voronina daje tak duże poparcie szczególnie komunistom. W opinii społe-czeństwa Vladimir Voronin uchodzi za najbardziej uczciwego polityka i po-siada największe zaufanie obywateli spośród wszystkich krajowych polityków. W społeczeństwie Republiki Mołdawii brak bowiem postaw politycznych, wynikających z tradycji obywatelskich. Pragmatyzm społeczny i czynniki we-wnętrzne kształtują poparcie dla ugrupowań politycznych.
Społeczeństwo działa w oparciu o wartości nawiązujące do czasów Repu-bliki Socjalistycznej bez rozbudowanej kultury politycznej. Obywatelskość jest tu wyrażana przez ideologię opartą na systemie idei i wartości, które
runkują partiom politycznym reprezentatywność w parlamencie. Koncepcje odzwierciedlające rzeczywistość w celu zmiany, zgodne z interesami grupy czy klasy społecznej, bezpośrednio odnoszą się do działań politycznych818. Kształtowanie się przestrzeni ideologicznej może odbywać się tylko na pod-stawie aprobaty społecznej. W Republice Mołdawii nie bez znaczenia pozo-stają wpływy postsowieckie, dla których sprawowanie i wykonywanie funkcji reprezentatywnych w państwie stanowi raczej składnik, a nie cechę. Progra-my partii politycznych są w dużej mierze deklaracjami nieposiadającymi od-zwierciedlenia prakseologicznego, co czyni z nich kompromis miedzy we-wnętrznymi potrzebami państwa a aktualnymi potrzebami społeczeństwa.
W naukach politycznych występuje brak badań nad charakterem ideolo-gicznym partii politycznych Republiki Mołdawii. Ugrupowania te nie mogą być postrzegane w perspektywie doktryn zachodnich, które istnieją w Repu-blice Mołdawii w teorii, a nie w praktyce. Sprawia to, że ewolucja i trendy po-lityczne w Mołdawii rozwijają się, gdyż zostały jej „udostępnione” przez kra-je zachodnie. Są obojętne społeczeństwu mołdawskiemu, a ich promowanie wynika bardziej z popularności niż zrozumienia. Ideologie są ukształtowane przez cywilizację, objawiają się w zależności od specyfiki każdego państwa.
Ideologię, która występuje w programach mołdawskich ugrupowań, nale-ży rozpatrywać indywidualnie. Przykładem takiego działania jest unale-żyta przez niektóre ugrupowania doktryna chrześcijańska. Jest ona charakterystyczna dla zachodnich państw katolickich, gdzie stosunki polityczne w dużej mie-rze ukształtowane są w wyniku zależności państwo – Kościół. Republika Mołdawii jest częścią obszaru chrześcijaństwa prawosławnego, które nie ist-nieje jako element opozycji w stosunkach państwo – Kościół. W Republice Mołdawii ideologia chrześcijańskiej demokracji ma odmienne znaczenie. Jest formą sprzeciwu „nowych” wobec „starych” wartości narodowych, będących w opozycji do idei komunistycznych. Stworzenie podziału osiowego wśród ugrupowań politycznych Republiki Mołdawii jest nadal trudnym do realiza-cji zadaniem819. Istnieje konieczność wyróżnienia systemu partyjnego co
naj-818 P. Varzari, R. Tanasâ, Niektóre zjawiska ideologiczne, „Dziennik Filozofii i Prawa” 2000,
nr 1, s. 37.
819 Zwrócili na to uwagę już w końcu lat 90. XX wieku. Zob. Д. Гавра, Н. Соколов, Ис-следование политических ориентаций, „Социологические исследования” 1999, № 1.
mniej dwuwymiarowego, gdyż stwarza to możliwości dla analizy i interpre-tacji partii politycznych w kraju820.
Kryteria wyznaczające ideologię partii politycznych w Republice Mołda-wii pozostają dylematem dla wielu naukowców. W MołdaMołda-wii ważną rolę od-grywa ocena przeszłości. Ma ona istotny wpływ na obecną i przyszłą politykę kraju. Olga Malinova uważa, że badania systemu partyjnego w krajach po-siadających przeszłość sowiecką powinny zostać skorelowane z praktykami sprzed reform tegoż systemu821. Kluczem do wyjaśnienia struktury systemu partyjnego Republiki Mołdawii jest ocena przeszłości historycznej i aktual-nego modelu społeczeństwa obywatelskiego w tym kraju. Te dwa wymiary re-prezentowania złożonych konstrukcji zawierających szereg czynników, okre-ślają wzór bieżącej sceny politycznej w Republice Mołdawii. Drugi element mołdawskiej ideologii związany jest z celem rozwiązywania problemów spo-łecznych przez rząd. W Republice Mołdawii zasady i sposoby przekazywania żądań obywateli w stosunku do systemu politycznego są tradycyjne i zbliżo-ne do obowiązujących w pozostałych państwach demokratycznych.
Wśród charakterystycznych elementów działalności społeczeństwa moł-dawskiego wyróżniamy udział w wyborach i inicjowanie referendów. Par-tie polityczne, szczególnie te zasiadające w parlamencie, są najbardziej efek-tywnymi jednostkami w realizacji woli obywateli. Warunkiem sukcesu jest zbudowanie mechanizmu komunikacji miedzy elitami i masami za pomo-cą grup interesów i środowiska mediów. Mechanizm świadomości obywateli mołdawskich kształtowany jest przez elity partyjne, specyfikę sceny politycz-nej, zaszłości historyczne, skupienie władzy w rękach jednego ugrupowania – komunistów.
Wszystkie te czynniki wpływają na fakt, że ugrupowania polityczne w Re-publice Mołdawii to makrostruktury niedążące do umasowienia ani uspołecz-nienia822. Partie polityczne Republiki Mołdawii powinny zacząć korzystać ze
820 В. Коломийцев, Партии в зеркале западной политологии, „Государство и право” 1995, no 10, s. 136–145. 821 О. Малинова, Партийные идеологии в России: атрибут или антураж? „Политиче-ские исследования” 2001, nr 5, s. 82. 822 V. Moşneaga, Политические партии и партийная система Республики Молдова: трансформационный контекст, Кишинев, 2003, str. 20.
struktur społeczeństwa obywatelskiego823, z których wyłaniają się grupy na-cisku i organizacje pozarządowe. W Republice Mołdawii relacje między par-tiami politycznymi i grupami nacisku przekładają się w formie wywierania presji tych drugich na pierwsze.
W Mołdawii jak w każdym kraju demokratycznym odzwierciedleniem sukcesów partii politycznych jest zdolność do pozyskiwania społeczeństwa i ukazania skuteczności w sprawowaniu władzy.